مفهوم المكان المقدّس وتصوّر القدس عند السامريين

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 1, 124 - 148, 27.06.2025

Abdullah Altuncu Çevirmen: Mustafa Hamza

Öz

يعود أقدم التوترات التي حدثت في التاريخ اليهودي إلى التوتر الذي نشب بين مملكة إسرائيل في الشمال ومملكة يهودا في الجنوب. كانت يهودا والسامرة منطقتين تشكلت فيها نمطان متعارضان من التقاليد، يزعم كل منهما التمثيل الحقيقي لشريعة موسى، والتمسك بأوامر الربّ ونواهيه كما يريده الرب. فهما نمطان يتمتعان بخصائص مختلفة في أمورٍ كثيرةٍ؛ مثل النص المقدس وأصول العقيدة والنبي والمسيح وتطبيق الشعائر. والمكان المقدس يأخذ منزلته بين أهم الاختلافات بين هذين التقليدين. قال اليهود: إن الله هو الذي حدد القدس، وبناء المعبد فيها كان بأمر الله. وذهب السامريون إلى أنه لم يرد في شريعة موسى أي ذكر لقدسية القدس. بل إلى العكس من ذلك أشارت الروايات التي تحدثت عن أسلاف اليهود بدءًا من جدهم الأعلى إبراهيم، إلى جبل جرزيم. وكان رد فعلهم قاسيًا على التقاليد التي تشكلت في يهودا، والمفاهيم المتعلقة بالقدس والمعبد. بالمقابل، يبدو لنا، التصوير السلبي لنهج السامريين للأنبياء والملوك البارزين الذين أدّوا دورًا مهمًّا في ظهور التقاليد اليهودية، مثل صموئيل وداود وسليمان.

Anahtar Kelimeler

تاريخ الأديان , السامريون , جبل جرزيم , شكيم , شيلو , القدس , المعبد

THE SAMARİTANS’ UNDERSTANDING of HOLY PLACE and PERCEPTION of al-QUDS

Öz

One of the earliest tensions in Jewish history arose between the northern Kingdom of Israel and the southern Kingdom of Judah. These regions, known as Samaria and Judea, became areas where two distinct and conflicting traditions emerged. These traditions, each claiming to be the true guardians of the law of Musa and the faithful implementers of God’s commands, have exhibited distinct characteristics in various aspects, including sacred texts, belief principles, the nature of the prophet and the Messiah, and the practice of rituals. One of the most significant differences between these two traditions lies in their understanding of holy places. Jews assert that al-Quds was designated by God, and that the construction of the Temple there was carried out in accordance with divine command. In contrast, the Samaritans contend that the Law of Musa does not reference the sanctity of al-Quds; instead, they argue that all narratives concerning the Jewish ancestors, beginning with Ibrahim, contain clear references to Mount Gerizim. They vehemently oppose the traditions that emerged in the Judean region, as well as the dominant interpretations of al-Quds and the Temple. This perspective of the Samaritans is also evident in their negative portrayals of significant prophets and kings, such as Samuel, Dawud, and Suleyman, who played crucial roles in the development of the Jewish tradition.

Anahtar Kelimeler

History of Religions , Samaritans , Mount Gerizim , Shechem , Shiloh , al-Quds , Temple

SÂMİRÎLERDE KUTSAL MEKÂN ANLAYIŞI ve KUDÜS ALGISI

Öz

Yahudi tarihindeki en erken gerilimlerden birisi kuzeydeki İsrail Krallığı ile güneydeki Yahuda Krallığı arasında cereyan etmiştir. Sâmirîye ve Yahudiye olarak adlandırılan bu bölgeler, birbirleriyle çatışan iki ayrı geleneğin şekillendiği alanlar olmuştur. Musa’nın yasasının gerçek koruyucularının ve Tanrı’nın emirlerini onun dilediği şekliyle uygulayanların kendileri olduğunu ifade eden bu gelenekler; kutsal metin, inanç esasları, peygamber, mesih, ritüellerin uygulanışı gibi birçok konuda birbirlerinden ayrı özellikler göstermiştir. Bu iki gelenek arasındaki en önemli farklılıklardan biri de kutsal mekân anlayışıdır. Yahudiler, Kudüs’ün Tanrı tarafından belirlenmiş olduğunu ve Tapınağın burada inşasının Tanrı’nın emriyle gerçekleştiğini ifade etmişlerdir. Sâmirîler ise Musa’nın yasasında Kudüs’ün kutsallığına dair herhangi bir ifadenin bulunmadığını, aksine İbrahim’den beri Yahudi atalarıyla ilgili anlatıların tamamında Gerzîm Dağı’na yönelik açık ifadelerin bulunduğunu belirtmişler ve gerek Yahudiye bölgesinde şekillenen geleneğe gerekse Kudüs ve Tapınakla ilgili anlayışlara sert tepki göstermişlerdir. Sâmirîlerin bu yaklaşımı, Yahudi geleneğinin ortaya çıkmasında önemli payı olan Samuel, Davut ve Süleyman gibi önemli peygamber ve krallara yönelik olumsuz tasvirlerle de karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dinler Tarihi , Sâmirîler , Gerzîm Dağı , Şekem , Şilo , Kudüs , Tapınak

Kaynakça

• Abul-Fath. The Kitab al-Tankh of Abul-Fath. çev. Paul Stenhouse. Sydney: Mandelbaum Trust, University of Sydney, 1985.
• Altınel, Tolga Savaş. “An Evaluation of the Identity of Samirı in the Qur’ân”. Ilahiyat Studies 9/1 (2018): 113-148.
• Altınel, Tolga Savaş. İsrailoğulları’nın Kutsal Soyu Kohenler. İstanbul: Milel-Nihal Yayınları, 2021.
• Altuncu, Abdullah. “Toprak ve Düşman: Yahudi Kaynakları Bağlamında Bir Analiz”. TYB Akademi 41 (2024): 102-125.
• Altuncu, Abdullah. “Yahudi Geleneğinin Kutsal Metni: Sefer Tora”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2022): 29-62.
• Arslantaş, Nuh. İslam Dünyasında Sâmirîler: Osmanlı Dönemine Kadar. İstanbul: İz Yayıncılık, 2008.
• Arslantaş, Nuh. “Mukaddime”. Tefsiru’t-Tevrat bi’l-Arabiyye: Tevrat (Tora) Tefsiri (Sa’adya Gaon). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2018: 49-249.
• Babil Talmudu. (https://www.sefaria.org/).
• Bağır, Muhammed Ali. “Sâmiriler: Köken Sorunu ve Günümüz İsrail Devleti’ndeki Yansımaları”. Milel ve Nihal 13/2 (2016): 101-128.
• Biale, David. Cultures of the Jews: A New History. New York: Schocken Books, 2002.
• Bourgel, Jonathan. “The Destruction of the Samaritan Temple by John Hyrcanus: A Reconsideration”. Journal ofBiblical Literature 135/3 (2016): 505-523.
• Brock, Rita Nakashima-Rebecca Ann Parker. “Enemy and Ally: Contending with John’s Anti-Judaism”. Walk in the Ways of Wisdom: Essay in Honor of Elisabeth Schussler Fiorenza. ed. Shelly Matthews. Harrisburg-London-New York: Trinity Press International, 2003: 166-180.
• Charlesworth, James Hamilton. “An Unknown Dead Sea Scroll and Speculations Focused on the Vorlage of Deuteronomy 27:4”. Jesus, Paulus und die Texte von Qumran. ed. Jörg Frey-Enno Edzard Popkes. Tübingen: Mohr Siebeck, 2015: 393-414.
• Charlesworth, James Hamilton. “The Discovery of an Unknown Dead Sea Scroll: The Original Text of Deuteronomy 27?”. https://web.archive.org/web/20151126051707/, http://blogs.owu.edu/magazine/the-discovery-of-an-unk-nown-dead-sea-scroll-the-original-text-of-deuteronomy-27/ (Erişim Tarihi: 15.06.2024).
• Çınar, Aynur. “Alternatif bir Okuma Örneği: Yahudi Literatürünün ‘Ata Ya’kub Algısı’ Işığında Yûsuf Kıssasının Yorumlanması”. Prof. Dr. M. Cemal Sofuoğlu’na Armağan. İzmir: Tibyan Yayınları, 2016: 249-278.
• Dexinger, Ferdinand. “Samaritan Eschatology”. The Samaritans. ed. Alan D. Crown. Tübingen: Mohr Siebeck, 1989: 266-192.
• Gaster, Moses. The Asatir: The Samaritan Book of the “Secrets of Moses”. London: The Royal Asiatic Society, 1927.
• Gaster, Moses. The Samaritans: Their History, Doctrines and Literature. London: Oxford University Press, 1925.
• Gerçekcioğlu, Fatma. Samiriliğin Ortaya Çıkışı ve Kutsal Metinler Işığında Erken Dönem Samiri-Yahudi İlişkileri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilim¬ler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Gündüz, Şinasi. “Patriark”. Din ve İnanç Sözlüğü. Ankara: Vadi Yayınları, 1998.
• Gürkan, Salime Leyla. “İsrâîl ve Ya’kub İsimlerinin Etimolojisi Üzerine Bir Değerlendirme”. İslâm Araştırmaları Dergisi 38 (2017): 233-244.
• Hasanoğlu, Eldar. “Tanah’a Göre Kudüs’ün Kutsallaşma Süreci”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/2 (2015): 125-148.
• Josephus, Flavius. “Antiquities of the Jews”, Josephus: The Complete Works. çev. William Whiston. Nashville: Thomas Nelson Incorporated, 2003.
• Josephus, Flavius. The Jewish War. çev. Martin Hammond. New York: Oxford University Press, 2017.
• Kartveit, Magnar. “Josephus on the Samaritans - His Tendenz and Purpose”. Samaria, Samarians, Samaritans: Studies on Bible, History and Linguistics. ed. Jozsef Zsengeller. Göttingen: De Gruyter, 2011: 109-120.
• Kurt, Ali Osman. Erken Dönem Yahudi Tarihi: Yahudiliğin Mimarı Ezra. İstan¬bul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2007.
• Kurt, Ali Osman. “Yahudilik’te Sürgün Metaforu: ‘Boş Ülke’ Miti ve ‘İncir’ Benzetmesi Çerçevesinde Bir Değerlendirme”. Milel ve Nihal 5/3 (2008): 257-267.
• Matassa, Lidia Domenica. “Samaritans”. Encyclopaedia Judaica. 17/719-723. Jerusalem: Keter Publishing House, 2007.
• Meral, Yasin. Yahudi Kaynakları Işığında Yahudilik. İstanbul: Milel-Nihal Yayınları, 2021.
• Montgomery, James Alan. The Samaritans: The Earliest Jewish Sect Their History, Theology and Literature. Philadelphia: The John C. Winston CO., 1907.
• Mor, Menahem. “The Building of the Samaritan Temple and the Samaritan Governors - Again”. Samaria, Samarians, Samaritans: Studies on Bible, History andLinguistics. ed. Jozsef Zsengeller. Göttingen: De Gruyter, 2011: 89-108.
• Pummer, Reinhard. Sâmirîler: Din Tarih Gelenek. çev. Muhammed Ali Bağır. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2020.
• Samaritan Documents: Relating to Their History, Religion, and Life. ed. John Bowman. Oregon: Pickwick Press, 1977.
• Son of Aaron, Jacob. “Mount Gerizim the One True Sanctuary”. Bibliotheca Sacra 64/255 (1907): 489-518.
• Şehristânî, Ebü’l-Feth Tacüddin Muhammed b. Abdülkerim. el-Milel ve’n-Nihal: Dinler, Mezhepler ve Felsefî Sistemler Tarihi, çev. Mustafa Öz. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Tal, Abraham. A Dictionary of Samaritan Aramaic. Leiden-Boston-Köln: Brill, 2000.
• The Israelite Samaritan Version of the Torah. çev. Benyamim Tsedaka. Michigan, Cambridge: William B. Eerdmans Publishing Company, 2013.
• The Samaritan Chronicle or the Book of Joshua the Son of Nun. çev. Oliver Tumbull Crane. New York: John B. Alden, 1890.
• Tsedaka, Benyamim. “The First English Translation of the Israelite Samaritan Torah”. The Israelite Samaritan Version of the Torah. Michigan, Cambridge: William B. Eerdmans Publishing Company, 2013: XXI-XXXVI.
• Yarchin, William. “The Dead Sea Scrolls: A Journey of Scripture from Qumran to Azusa”. Azusa Pacific University Magazine 23/1 (2010): 11-15.
• https://web.archive.org/web/20111011042505/,
• http:/www.apu.edu/deadseascrolls/images/dead_sea_scroll_01.jpg (Erişim Tarihi: 15.06.2024).