FIKIH USÛLÜ İŞLEVİNİ TAMAMLADI MI?

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 1, 112 - 147, 15.06.2022

Ahmet Yaman

Öz

Son zamanlarda bazı araştırmacılar, fıkıh usûlünün furû üretme yöntemi olmadığı, geçmişte olup bitenin metodolojik açıklamasını yapan bir ilim olduğu ve özellikle mevcudu korumak amacıyla inşa edildiği, bunun için de “yüzünün geçmişe dönük olduğu” iddiasını öne sürmüşlerdir. Söz konusu iddianın sahipleri bu kanaatlerini desteklemek üzere fıkıh usûlü veya fıkıh furûu literatüründen yeterli ve ikna edici argümanlar sunamadıkları gibi fıkıh tarihini de yanlarında bulamamışlardır. Tıpkı bazı oryantalistlerin ve özellikle de revizyonist oryantalistlerin, Kur’ân ve Sünnet-hadis de dâhil olmak üzere İslamî kaynakları ve ilimleri tarihlendirme iddialarını temellendiremedikleri gibi.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh usûlü, ictihad, müctehid, tahric, mezhep

هل أكملت أصول الفقه وظيفتها؟

Öz

يدعي بعض الباحثين في الأيام الأخيرة بأن علم أصول الفقه، علم غير صالح لإنتاج الفروع وأنه علم يقدم شرحا منهجيا لما وجد في الماضي وأنه بني لحماية الموجود على وجه الخصوص وبذلك يكون «علما يوجه وجهه إلى الماضي» على حد قولهم، في حين لم يستطع أصحاب الدعوى المذكورة تقديم حجج كافية ومقنعة من أصول الفقه ولم يتمكنوا من أن يجدوا تاريخ أصول الفقه معهم لتأييد رأيهم؛ تماما مثلما لم يستطع بعض المستشرقين، وخاصة المستشرقين التنقيحيين، تحديد تاريخ المصادر والعلوم الإسلامية بما في ذلك القرآن والسنة. وعلى ما يبدو فإن وجهة النظر التي ترى انتهاء وظيفة علم أصول الفقه، تستند إلى دليلين لإثبات ادعائها.

Anahtar Kelimeler

أصول الفقه, الاجتهاد, المجتهد, التخريج, المذهب

Kaynakça

• Ateş, Ali Osman. “Ebû Ubeyd el-Kâdî.” DİA. X, 249.
• Aybakan, Bilal. İmam Şafii ve Fıkıh Düşüncesinin Mezhepleşmesi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2007.
• Başoğlu, Tuncay. “Fıkıh Usûlünde Fahreddin er-Râzî Mektebi.” İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî (ed. Ömer Türker - Osman Demir). İstanbul: İSAM Yayınları, 2013, s. 243-263.
• Bulut, Abdurrahman. Ebû Ca‘fer et-Tahâvî’nin Muhtasar’ındaki Tercihleri (yüksek lisans tezi, 2014). Marmara Üniversitesi SBE.
• Calder, Norman. Studies in Early Muslim Jurisprudence. Oxford: Clarendon Press, 1993.
• Canbulat, Mehmet. İslâm Hukukunda İctihad Kapısının Kapanmışlığı Meselesi (doktora tezi, 2001). Selçuk Üniversitesi SBE.
• Çolak, Yaşar. Batı’da İslam Tarihinin Erken Dönemine İlişkin Farklı Metodolojik Yaklaşımlar: John Wansbrough, Michael Cook-Patricia Crone ve Lawrence I. Conrad Örneği (doktora tezi, 2007). Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE.
• Düzenli, Pehlül. Şeyhulislâm Ebussuûd Efendi ve Fetvâları. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 2012.
• Ebussuûd Efendi, Muhammed b. Yavsî. Ma’rûzât (haz. Pehlül Düzenli). İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Güldü, Şule. Osmanlı Dönemi Fıkıh Usûlü Çalışmaları: Hüsün-Kubuh Zemininde Oluşan Mukaddimât-ı Erbaa Literatürü (doktora tezi, 2019), Ondokuz Mayıs Üniversitesi SBE.
• Hallaq, Wael B.. “Was the Gate of Ijtihad Closed?” International Journal of Middle East Studies, XVI (1984), s. 3-41; Türkçe çevirisi için bk. “İçtihat Kapısı Kapandı mı?” (trc. Kamil Yelek - Enes Eryılmaz). İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. 2017, sy. s. 457-503.
• İltaş, Davut. “Tahâvî.” DİA. XXXIX, 388-9.
• Karaman, Hayreddin. İslam Hukukunda İctihad. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1975.
• Kaya, Eyyüp Said. Mezheplerin Teşekkülünden Sonra Fıkhî İstidlal (doktora tezi, 2001). Marmara Üniversitesi SBE.
• Koç, Hüseyin. “Retrospektif Düşünceler ya da Revizyonist Oryantalistler.” http://fikircografyasi.com/ makale/retrospektif-dusunceler-ya-da-revizyonist-oryantalistler (erişim tarihi: 25.11.2019).
• Koşum, Adnan. “İmam Şâfîî’nin er-Risâle’sini Yazdığı Ortam ve er-Risâle’ye Etki ve Yansımaları.” Diyanet İlmî Dergi. 2014, L ,sy. 2, s. 23-42.
• Köksal, Asım Cüneyd. Fıkıh Usûlünün Mahiyeti ve Gayesi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
• Okur, Kâşif Hamdi. Osmanlılarda Fıkıh Usûlü Çalışmaları Hâ- dimî Örneği. İstanbul: Mizan Yayınevi, ts.
• Özen, Şükrü. “Îsâ b. Ebân.” DİA. XXII, 480-1.
• Schacht, Joseph. The Origins of Muhammadan Jurisprudence. Oxford: Oxford University Press, 1979.
• es-Semerkandî, Ebü’lLeys Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’n-Nevâzil. Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 2414.
• Yaman, Ahmet. Fetva Usûlü ve Âdâbı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.