AHLÂK-I NÂSIRÎ VE AHLÂK-I ALÂÎ’NİN MUKAYESELİ KAYNAK ANALİZİ

Yıl 2021, , 89 - 125, 21.03.2021

Hülya Arıkan

https://doi.org/10.5281/zenodo.4623741

Öz

Ahlâk-ı Nâsırî ve Ahlâk-ı Alâî, İslam ahlak felsefesinde kendilerine has özellikleriyle önemli bir yer işgal eden iki ahlak kitabıdır. Tehzîbü’l-Ahlâk’tan sonra yazılmış ikinci sistematik ahlak felsefesi eseri olan Ahlâk-ı Nâsırî, öncekine nazaran nefis teorisi üzerine kurulmuş olması ve pratik felsefenin Teh- zîbü’l-ahlâk, Tedbîrü’l-menâzil ve Siyasetü’l-müdün kısımlarını bizzat bu isimlerle ihtiva etmesiyle daha özel bir yere sahiptir. Kınalızâde’nin yazdığı Ahlâk-ı Alâî, Tûsî tarafından yazılan Ahlâk-ı Nâsırî’yi hemen hemen tamamen içermesi yanında öncekiyle mukayese edilemeyecek ölçüde fazla yeni felsefi, dinî, edebî ve tarihî kaynak kullanmış bulunmaktadır. Biz bu makalede biri filozof, diğeri fakih kimliği ile temayüz eden iki Müslüman âlim tarafından yazılmış bu iki ahlak klasiğini kaynakları bakımından inceledik. Felsefî, edebî, dini ve tarihî olmak üzere dört kategoride iki eserin ortak ve özel kaynaklarını tespit ettik. Kınalızâde’nin Ahlâk-ı Nâsırî’de başvurulan her felsefi kaynağı kullanmasına karşılık diğer kaynakları seçmeli alımladığını, dört kaynak türünün her birinde yeni eserlere başvurduğunu veya aynı eserlerin değişik yerlerine atıflarda bulunduğunu belirledik. Ahlâk-ı Alâî, özellikle dinî ve edebî kaynaklar bakımından çok zengin görünmektedir. Bunda Kınalızâde’nin ahlaka dair görüş ve açıklamalarında onun eserinin dinî meşruiyetini artırma ve öğreticilik yönünü güçlendirme amacının etkili olduğunu düşünüyoruz. İki eser arasında uzun bir zaman dilimi olduğu için Kınalızâde, Ahlâk-ı Nâsırî’de bulunmayan Ahlâk-ı Celâlî gibi bazı kaynakları da kullanmıştır. Kınalızâde, ister edebî kaynaklarda ister tarihî kaynaklarda yer alsın, bağamında birçok hikâyeyi naklederek eserinin didaktik yönünü güçlendirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ahlak Felsefesi, Ahlâk-ı Nâsırî, Ahlâk-ı Alâî, Tûsî, Kınalızâde

COMPARATIVE RESOURCES ANALYSIS OF AKHLĀQ-İ NĀṢİRĪ AND AHLÂK-I ALÂÎ

Öz

Akhlāq-i Nāṣirī and Ahlak-ı Alai are two moral books that occupy important places in Islamic moral philosophy with their unique features. Akhlāqi Nāṣirī, which is the second systematic work of moral philosophy written after Tehzibu’l-Ahlak, has a more special place by basing on the theory of “nefs” than former and including the parts of practical philosophy, which are Tehzibu’l-Ahlak, Tedbiru’l-menazil and Siyasetu’l-mudun, with these names. Besides the fact that Ahlak-ı Alai which was written by Kinalizade almost completely includes Ahlak-ı Nasiri which was written by Tusi, it also used many new philosophical, religious, literary, and historical sources, compared to previous one. In this article, we examined these two moral classics written by two Muslim scholars, one of whom was a philosopher and the other a fakih, in terms of their sources. We identified common and private sources of two works in four categories. We determined that in Ahlak-ı Nasiri, even though Kinalizade used every referred philosophical sources, he selectively picked other sources, and he applied to new sources in each of the four source areas or made references to different parts of the same works. Ahlak-ı Alai seems to be rich, particularly in terms of religious and literary resources. We believe that the aim of Kinalizade to increase the religious legitimacy of his views and statements on morality and to strengthen aspect of his works is effective in this. Due to the fact that there is a time gap between these two works, Kinali- zade used some of the sources that are not used in Akhlāq-i Nāṣirī such as Ahlak-ı Celali. Kinalizade strengthened the didactic aspect of his work by conveying many stories in its context, whether it is included in literary or historical sources.
In our study, we first determined the sources that Tusi and Kinalizade cited in their works. As a result of the comparative analysis we made between two works, we determined the common cited sources. We listed different sources that are used, as resources specific to Tusi and Kinalizade. We discussed the sources cited in Akhlāq-i Nāṣirī and Ahlak-ı Alai, under four titles as philosophical, religious, literary and historical.

Anahtar Kelimeler

Ethics, Akhlāq-i Nāṣirī, Ahlaq-i Alai, Tusi, Kinalizade

Kaynakça

• Anay, Harun. “Celâleddin Devvânî Hayatı, Eserleri, Ahlâk ve Siyaset Düşüncesi”. İÜ. SBE, Doktora Tezi, 2014.
• Arıkan, Hülya. “Nasîruddin Tûsî ve Kınalızâde’nin Mutluluk Anlayışlarının Mukayeseli Analizi”. Yüksek Lisans tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üni- versitesi, 2018.
• Canikli, İlyas. “Kınalızâde’nin Ahlâk-ı Alâî’de Yer Verdiği Rivayetlerin Kaynak De- ğeri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6, no. 5 (2017): 2858-2891.
• Demirkol, Murat. “Ahlâk-ı Alâî’nin Ahlâk Felsefesi Literatürü İçindeki Yeri ve Öz- günlüğü”. Eskiyeni 33 (Güz 2016).
• Demirkol, Murat. Nasireddin Tûsî’nin Ahlâk Felsefesine Etkisi. Ankara: Fecr Ya- yınları, 2011.
• Demirkol, Murat. Tûsî’nin İbn Sînâ Savunması. Ankara: Fecr Yayınevi, 2010.
• Doğan, Mutlu. “İbn Sînâ’nın Ahlak Risaleleri ve Ahlak Felsefesi”. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2009.
• Erdem, Hüsamettin. “Kınalızâde Ali Efendi’nin Ahlak-ı Alaî’si ve Kaynakları”, Uluslararası Kınalızâde Ailesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Isparta: SDÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2014.
• Gafarov, Anar. “Nasîruddin et-Tûsî’nin Ahlâk Felsefesi”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2009.
• Gazzalî. El-Munkızu Mine’d-Dalâl. çev. Hilmi Güngör. Ankara: Maarif Bası- mevi, 1960.
• Gazzalî. İhyâu Ulumiddin. Çev. Mehmed A. Müftüoğlu. İstanbul: Tuğra Neş- riyat, 1990.
• İbn Miskeveyh, Tehzibu’l-Ahlak. çev. Abdulkadir Şener. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınevi, 2000.
• Kınalızâde, Ali Çelebi. Ahlâk-ı Alâî. Sadeleştiren: Murat Demirkol. Ankara: Fecr Yayınları, 2016.
• Koç, Mustafa. “(İnceleme-Çeviriyazı-Tıpkıbasım)”. Ahlâk-ı Alâ’î. Kınalızâde Ali Çelebi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• Oktay, Ayşe Sıdıka. “Kınalızâde Ali Efendi’nin Hayatı ve Ahlâk-ı Alâî İsimli Eseri” Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi 12, no. 1 (2002): 185-233.
• Oktay, Ayşe Sıdıka. Kınalızâde ve Ahlâk-ı Alaî. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011. Sünter, Emel “Ebu Bekr Râzî ve Felsefî Görüşleri”. Yüksek Lisans Tezi SÜSBE, 2014.
• Tûsî, Nasîruddin. Ahlak-ı Nasırî. çev. Anar Gafarov vd. İstanbul: Litera Yayın- cılık, 2013.
• Tûsî, Nasîruddin. Şerhu’l-İşârât ve’t-Tenbîhât. Tahran: hş. 1379.