Kemalpâşazâde’nin Halku’l-Kur’ân Problemine Yaklaşımı

Yıl 2022, Sayı: 5, 161 - 183, 20.09.2022

Eyüp Gür

https://doi.org/10.5281/zenodo.7090839

Öz

Allah’ın kelâm sıfatının bir tezahürü olan Kur’ân’ın yaratılmış olup-olmadığı fırkalar arasında tartışılmış; Mu’tezile, Kur’ân’ın yaratılmış olduğunu beyan ederken, Ehl-i hadis dediğimiz selefî yaklaşım, Kur’ân’ın yaratılmadığı yönünde kanaat belirtmiştir. Ehl-i sünnet kelam ekolü ise, Kur’ân, Allah’a bakan yönüyle yaratılmamış, insana bakan yönüyle yaratılmıştır, formatında orta bir yol bulmuştur. İşte bir Ehl-i sünnet müntesibi Kemâlpaşazâde, mezheplerin ayrışmasında önemli rol oynayan halku’l Kur’ân meselesini mercek altına alarak değerlendirmeye tâbi tutmuştur. Biz bu çalışmamızda, müellifin bu mevzûdaki görüşünü, üslûbunu ortaya çıkarmaya çalışacağız. Düşünürümüz, Risâle fî beyâni mes’eleti halki’l-Kur’ân adlı eserinde halku’l- Kur’ân meselesinde mezheplerin görüşlerini hikayeci ve tasvîri bir üslûpla anlatmış, kendi görüşünü fazla beyan etmemiştir. Ayrıca onun Risâle fî-takrîr enne’l-Kur’âni’l- Azîm kelâmullâhi’l-kadîm isimli eserinde konuya dolaylı olarak atıf yapılmıştır. Müellif, Mu’tezile’den başlayarak fırkaların, Kur’ân’ın yaratılmışlığına yönelik görüşlerini verdikten sonra, bütün fırkaların Ehl-i sünnetin karşında durduğuna kanaat getirir. Kerrâmiye ve Haşeviye gibi fırkaların görüşlerinin bir önemi olmadığını, asıl tartışmanın Mu’tezile ile Ehl-i sünnet arasında devam ettiğini beyan eder. Ehl-i sünnet telakkisini sahiplenici bir dille anlatır. İbn Kemâlpaşa, mevzûnun şekillenmesinde Nesefî’nin et-Tebsıratü’l-edille, Âmidî’nin Ebkâru’l-efkâr ve Teftazânî’nin Şerhu’l-Mekâsıd adlı eserlerinden yoğun bir şekilde istifade etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kelam Mahluk, Gayr-i Mahlûk, Mu’tezile, Ehl-i sünnet, Kemâlpaşazâde

Kemâlpashazade's Approach To The Problem Of Halku’l-Qur’an/Qur’an Creation

Öz

The debate about whether the Qur'an, which is a manifestation of Allah's Kalam (discourse, speech) attribute, was created or not was discussed among the sects. At the same time, the Mu'tazila proclaimed that the Qur'an was created, while the Salafi approach, which we consider the 'Ahl-i hadith,' expressed the opinion that it was not made. On the other hand, the Kalam school of Ahl-i Sunnah found a middle way in that the Qur'an was not created in its aspect toward Allah but its aspect toward humans. Therefore, as a follower of Ahl-i Sunnah, Kamalpashazāde has evaluated the issue of the people of the Qur'an, which plays an essential role in the separation of sects, by focusing on it. This study will try to reveal the author's view and style on this issue. In his work 'Risāle fī beyān mes'eleti halkı’l-Qur’ān,' the philosopher mentioned above expressed the opinions of the sects in a narrating and descriptive style but did not talk much about his own opinion. In addition, in his work called 'Risāle fī-takrīr enne'l-Kur'āni'l-Azīm kelāmullāhi'l-kadīm,' there is an indirect reference to the topic. The author concludes that all sects oppose the Ahl assunna after outlining the viewpoints of the various sects on the creation of the Qur'an, starting with the Mu'tazila. He also states that the opinions of sects such as Karramiyyah and Hasheviyyah are insignificant, and the honest debate goes on between Mu'tazila and Ahl-i Sunnah. He presents the concept of Ahl as-Sunna in an adaptive style. On the formation of the topic, İbn Kamalpasha benefited a lot from works like Nasafī's at-Tabsıratü’l-edille, Âmidī's Abkāru'l-afkār, and Taftonānī's Şarhu'l-Makāsıd.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Creation, Uncreated, Mu’tazila, Ahl-i Sunnah, Kamalpashazāde.

Kaynakça

• Akoğlu, Muharrem. “Siyasallaşma Sürecinde Halku’l-Kur’ân Tartışmaları”. Bilimname XXXVII, no. 1 (2019): 353-382.
• Âmidî, Seyfüddîn. Ebkâru’l-efkâr. thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî. Kahire: Dâru’l-kütübü’l-visâka’l-kavmiyye, 2004.
• Ardoğan, Recep. Mu’tezile’nin Halkul’Kur’ân Fikrinin Eş’ariyye Maturidiyye Kelâmına Nüfuzu:Kelâm-ı Nefsi Kavramlaştırması. Usûl 15, no. 1 (2011): 125-159.
• Aydınlı, Osman. “Kur’ân’ın Yaratılmışlığı Meselesi ve Mu’tezile’nin Tarihi Seyrindeki Yeri I”. Dini Araştırmalar 3, no. 9 (2015): 49.
• Beyâzîzâde, Kemâleddîn Ahmed Hüseyin b. Sinanüddîn. İşârâtü’l-merâm min ibârâti’l- İmâm Ebî Hanîfe. thk. Ahmed Ferid el-Mezîdî. Beyrut: Dâru’lkütübü’l- imiyye, 2007.
• Bor, İbrahim. “İlâhî Kelâmın İmkan ve Tabiatı”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi 2016.
• Bozkurt, Nahide. Mu’tezile’nin Altın Çağı. Ankara: Ankara Okulu, 2002 104.
• Bulut, Zübeyr. “Karşı Mihne Uygulamaları ve er-Rissâletü’l-Kaderiyye (Kaderî Îtikâdı)”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 15, no. 1 (2017): 75-110.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. et-Ta’rîfât. çev. Ali Erkan. İstanbul: Bahar Yayınları 1997.
• Cüveynî, İmamü’l-Harameyn. el-İrşâd. thk Fethi Ahmed Abdurrezâk. Kahire: Dâru’l-Kütübü’l-Mısriyye, 1989.
• Dârimî, Ebu Said Osman b. Said b. Halid. Kitabu’r-red ‘ale’l-Cehmiyye. thk. Bedr el Bedr. Kuveyt: ed-Daru’s-Selefiyye, 1985.
• Durguti, Abdyl. “Mezhepleşme Çerçevesinde Muhammed B. Kerrâm Ve Kerrâmiyye Mezhebi”. Doktora Tezi, Uludağ Üniveristesi, 2018.
• Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh. Şerhu’l-Fıkhi’l-ekber. İstanbul: el- Mektebetü’l-Hanefiyye, 1982.
• Erman, Uğur. “Ehl-İ Hadîs Ve Mu’tezile Arasında Yaşanan Polemiklerin Cerh ve Ta’dîl İlmine Dönemin Te’lifâtına ve Sosyal ve Beşerî İlişkilere Yansıması (Hicri 3. Asır)”. Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4, no 1: 83-105.
• İbnü’l-Cevzi, Ebu’l-Ferac. Menâkıbü’l-İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Muhammed Emin Hancı. Suud: Mektebetü’l-Hancı, ts.
• İbn Teymiyye, Takiyyüddîn. el-Akîdetü’l-Vâsıtiyye. thk. Ulvî Abdulkadir es- Sikaf. Suud: Dürerü’s-Seniyye, 1433.
• İsfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî garîbü’l-Kur’ân. thk. Saffân Adnân ed-Davûdî. Şam: Dâru’l-Kalem, 1412.
• Kemâlpaşazâde. “Risâletü fî beyân mes’eleti halkı’l-Kur’ân”. Mecmûu resâili’lallâme İbn Kemâl Paşa. thk. Hamza el-Bekrî. İstanbul: Dârul-Lübâb, 2018.
• “Risâle fî-takrîr enne’l-Kur’âni’l-Azîm kelâmullâhi’l-kadîm”, Mecmûu resâili’lallâme İbn Kemâl Paşa.thk.Hamza el-Bekrî. İstanbul: Dârul-Lübâb, 2018.
• Şerhu risâleti’l-İmâmi’l-Adud fî-sıfâti’l-kelâm. thk. Muhammed Ekrem Ebû Guş. Amman: Dâru’l-n Nuri’l-mübîn, 2011.
• Risâle fi’l-Cebr, ve’l-kader, nşr. Ahmet Cevdet Paşa. İstanbul: İkdam Matbaası, 1316.
• Mâturidî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM Yayınları, 2013.
• Naûas, John. “Me’mun’un Mihneyi Başlatmasında Rol Oynayan Üç Akımın Açıklamalarının Yeniden Bir İncelemesi”. çev. Mustafa Akgül. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 no. 1 (2015): 162.
• Nesefî, Ebu’l-Muîn. Tebsıratü’l-edille fî usûliddîn. thk. Muhammed Enver Hamid İsâ. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2011.
• Neşşâr, Ali Sâmi. Neş’etü’l-Fikri’l-Felsefi fi’l-İslâm. Kahire: Dârü’l-Maârif, 1981. Rahmân, Fazlur. İslâm. çev. Mehmet Dağ-mahmet Aydın. İstanbul: Selçuk Yayınlar, ts. Sâbûnî, Nureddin Sâbûnî. el-Bidâye fî usûli’d-dîn. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh. Şerhu’l-Mekâsıd. thk. Abdurrahman Umeyra. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1998.
• Tekin, Özkan. “Allah’ın İsimlerinin Tevkifiliği ve Kemalpaşazâde’nin Tartışmadaki Konumu”. Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 14, no. 1 (Mayıs 2022): 261-277.
• Öçal, Şamil. “Kelâmullahın Çift Doğası: Kelâm-ı Lafzi ve Kelâm-ı Nefsî”. İslamiyat 2, (1999): 62.
• Öz, Mustafa. “Ca’d b. Dirhem”. TDV İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1992 6: 542-543.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Halku’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15: 371-375. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Yücesoy, Hayrettin. “Mihne”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30:26- 28. Ankara: TDV Yayınları, 2020.