KEMALPAŞAZÂDE’NİN İSBÂT-I VÂCİB YORUMU VE KATKISI

Yıl 2021, Sayı: 2, 19 - 40, 21.03.2021

Hatice Toksöz , Rabia Gün

https://doi.org/10.5281/zenodo.4623721

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı Şeyhülislâmı ve müderrisi olan Kemalpaşazâde’nin (ö. 940/1534) Şerhu Risâleti isbâti’l-vâcib adlı eserinden hareketle isbât-ı vacip yorumu ve probleme katkısı ele alınmaktadır. Düşünürün bu şerhi, Celâleddîn ed-Devvânî’nin (ö. 908/1502) Risâletü İsbâti’l-vâcibi’l-kadîme adlı eserinin ilk bölümünün ilk kısmını kapsamaktadır. Kemalpaşazâde, mezkûr şerhin yanı sıra Tehâfüt Hâşiyesi, Risâle fî İsbâti’l-vâcib gibi eserlerinde de isbâtı vacip problemini incelemektedir. O, Şerhu Risâleti isbâti’l-vâcib adlı eserinde isbât-ı vacip problemini varlık (vücûd) ve var olan (mevcûd) kavramları çerçevesinde devr ve teselsülün iptali yoluyla tartışmıştır. Risâle fî İsbâti’l-vâcib adlı eserini ise Allah’ın varlığının ispatı probleminin yanı sıra O’nun zâtı ve sıfatlarının tartışılmasına hasretmiştir.
Kemalpaşazâde’ye göre var olan, vâcib (zorunlu), mümteni (imkânsız) ve mümkin (mümkün) şeklinde üç keyfiyetten biri ile nitelenir. Bu kavramlar, bedihî olarak bilinir ve herhangi bir tanım yapılmaz. Kemalpaşazâde, İbn Sînâ (ö. 428/1037) ve Seyyid Şerif Cürcânî’ye (ö. 816/1413) sık sık atıfta bulunarak, Zorunlu Varlık’ı, varlığı zorunlu, yokluğu imkânsız; mümkün varlığı da varlık ve yokluğa eşit mesafede olan şeklinde tanımlar. O, Zorunlu Varlık için kadîm ve vücûb kavramlarını kullanarak, O’nun varlık yetkinliğinin zirvesinde olduğunu belirtir. Âlem için de hudûs ve imkân kavramlarını kullanmış, onun özü bakımından mümkün ve eksik olduğuna işaret etmiştir. Şerhu Risâleti isbâti’l-vâcib adlı eserinde çeşitli burhan yöntemlerini ele alan Kemalpaşazâde, mümkün varlıkların mahiyeti bakımından sebepsiz olarak var olmadığını ve dolayısıyla zâtı bakımından bütün yetkinliklere sahip ve sebepsiz olan Zorunlu Varlık sebebiyle var olduklarını ifade etmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Felsefesi, Kemalpaşazâde, İsbât-ı Vâcib, Vâcib, Mümkün, Teselsül Devr

KEMALPASHAZADE’S INTERPRETATION AND CONTRIBU- TION OF ISBAT AL-WAJIB

Öz

In this study, has been tackled scrutiny and text analysis of the comment text by name Şerhu Risâleti isbâti’l-vâcib that written by Kemalpashazâde (died 1534), who was a mudarris and a shaykh al-islam in Ottoman Empire. The work of Kemalpashazade by name Şerhu Risâleti isbâti’l-vâcib, includes explanation of one chapter of Jalaladdin Dawani’s work by name Risâletu İsbâti’l- vâcibi’l-kadîme. Kemalpashazâde discussed the problem of isbat-ı wajib in his work named Şerhu Risaleti isbâti’l-wâjib thrugh the canellation of the tasalsul and dawr within the framework of concepts of being (vücûd) and existing (mevcûd). He while discussing the subjects, quoted some citations from scholars like Seyyid Sharif Jurjani and Necmeddin al-Kâtibî who had quoted from them Dawani too. Kemalpashazâde in his explanation work, discusses Dawani’s ideas about tasalsul and dawr and invalidity of tasalsul and dawr, complete cause and maker cause critically.
Kemalpashazâde in the work named as Risâle fî İsbâti'l-wâcib, longed for the problem of proving the existence of God as well as discussing His essence and attributes. According to Kemalpashazâde, being is characterized by one of three conditions: wajib, possibility and impossibility. These concepts are known as a priori and no definition is given. Kemalpashazâde, frequently referred to Avicenna and Sayyid Sharif Jurjânî, he define the Necessary Being without cause; ıt defines possible existence as being at equal distance to existence and non-existende.
Kemalpashazâde examines various evidence methods in his work Şerhu Risâleti isbâti’l-vâcib. It deals with the evidence methods of proving the existence of God, he discusses the views on pissibility evidence in particular. In this context, the thinker says that the evidences put forward regarding isbat al-wajib have four forms. Essentially, these foru figures are related to the evidence of possibility.

Anahtar Kelimeler

Islamic Philosophy, Kemalpashazade, Isbat al-Wajib, Wajib, Possible (mumkin), Tasalsul, Dawr

Kaynakça

• Alper, Ömer Mahir. Varlık ve İnsan Kemalpaşazâde Bağlamında Bir Tasav- vurun Yeniden İnşâsı. 3. Baskı. İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
• Arslan, Ahmet. “Kemalpaşazâde’nin Felsefî Görüşleri”. 87-120. Şeyhülislâm İbn Kemâl Sempozyumu. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Beşikci, Mehmet Necmeddin. Celâleddin Devvânî’de İsbât-ı Vâcib Tartışma- ları: Teselsülün İptali Örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi, 2018.
• Beydâvî, Kâdî. Tavâliu’l-Envâr. çev. İlyas Çelebi-Mahmut Çınar, 1. Baskı. İs- tanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. çev. Ömer Türker, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Demir, Osman. “Teselsül”. TDV İslam Ansiklopedisi. 40: 536-538. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Devvânî, Celâleddin. “Risâletü İsbâti’l-Vâcibi’l-Cedîde”. Seb’u Resâil. 115-167. nşr. Seyyid Ahmed Tevîserkânî. Tahran: Mîrâs-ı Mektûb, 2002. Devvânî,
• Celâleddin. “Risâletü İsbâti’l-Vâcibi’l-Kadîme”. Seb’u Resâil. 67-114. nşr. Seyyid Ahmed Tevîserkânî. Tahran: Mîrâs-ı Mektûb, 2002.
• Ebû Gûş, Muhammed Ekrem. Risâle fî İsbâti’l-vâcib li-İmâmi’d-Devvânî. Am- man: Dâru’n-Nûr, 2013.
• Erdem, Engin – Pehlivan, Necmettin. “Varlığın ve Yokluğun Ötesi: Kemalpa- şazâde’nin “Leys ve Eys’in Anlamının İncelenmesine Dair Risâle”si”. İslâm Araştırmaları Dergisi, 27 (2012): 87-116.
• Gazzâlî, Filozofların Tutarsızlığı (Tehâfütü’l-Felâsife). nşr. ve çev. Mahmut Kaya-Hüseyin Sarıoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2005.
• Gün, Rabia. Kemalpaşazâde’nin Şerhu Risâleti İsbâti’l-Vacib Adlı Eserinin Tahkik ve İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2020.
• İbn Sînâ. İşaretler ve Tembihler, nşr. ve çev. Ali Durusoy- Muhittin Macit-Ek- rem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• İbn Sînâ, Metafizik. çev. Ekrem Demirli-Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayın- cılık, 2004.
• Karabâğî, Muhyiddin. Şerhu’r-Risâle fî İsbâti’l-vâcibi’l-kadîme. S. K., Murad Molla Kol., No: 1367.
• Kaya, M. Cüneyt. Varlık ve İmkân Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya İmkânın Tarihi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
• Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). “Risâle fî Ennehü hel yestenide’l-kadîmel- mümkiin ile’l-müessir”. Resâilü İbn Kemal Paşa. 7: 5-32. İstanbul: Lubab Yazma Eserleri İhya ve Araştırma Yayınları, 2018.
• Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). “Risâle fî Tahkik-i lüzûmi’l-imkân li’l- mümkin”, Resâilü İbn Kemal Paşa. 6: 459-494. İstanbul: Lubab Yazma Eserleri İhya ve Araştırma Yayınları, 2018.
• Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). “Risâle fî Tahkik-i vücûbi’l-vâcib”. Resâil- ü İbn Kemal Paşa. Resâilü İbn Kemal Paşa. 6: 187-254. İstanbul: Lubab Yazma Eserleri İhya ve Araştırma Yayınları, 2018.
• Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). “Risâle fî Tahkîki’l-eys ve leys”. Resâilü İbn Kemal Paşa. 6: 343-356. İstanbul: Lubab Yazma Eserleri İhya ve Araş- tırma Yayınları, 2018.
• Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). fî Beyâni’l-vücûd. S.K. Fatih Kol., No: 5326, vr. 40a-43b.
• Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). Risâle fî İsbâti’l-vâcib. S.K., Kılıç Ali Paşa Kol., No: 000568, vr. 114a-116b; Türkçe tercümesi, “İsbât-ı Vâcib Risâlesi”. takdim ve çev. Rabia Gün. Din Felsefesi Açısından Meşşâî Gelen-Ek-i Klasik ve Çağdaş Metinler Seçkisi, 4: 677-680. ed. Recep Alpyağıl, İstan- bul: İz Yayıncılık, 2019.
• Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). Şerhu Risâleti İsbâti’l-vâcib. İstanbul Üni- versitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Arapça Bölümü, No: 6409, vr. 61b- 86b.
• Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). Şerhu Risâleti İsbâti’l-vâcib, S. K. Atıf Efendi Kol., No: 2816, vr. 228a-240b.
• Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). Şerhu Risâleti İsbâti’l-vâcib, S.K. Kılıç Ali Paşa Kol., No: 580, vr. 116b-141a.
• Kemalpaşazâde (İbn Kemal Paşa). Tehâfüt Hâşiyesi, çev.. Ahmet Arslan, (Kül- tür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1987).
• Molla Hanefî. Hâşiye ‘alâ’r-Risâleti’l-kadîme fî İsbâti’l-Vâcib. S.K. Çorlulu Ali Paşa Kol., No: 304.
• Özervarlı, M. Sait. “İsbât-ı Vâcib”. TDV İslam Ansiklopedisi. 22: 495-497. İs- tanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Öztürk, Bilal. Molla Hanefi et-Tebrizi’nin Haşiye ‘ala İsbati’l-Vacib Li’d-Dev- vani İsimli Eserinin Kritik ve Analizi. Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Ma- yıs Üniversitesi 2020.
• Peters, Francis E. Antik Yunan Felsefi Terimler Sözlüğü çev. Hakkı Hünler. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2004.
• Sözen, Kemal. İbn Kemal’de Metafizik. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2001. Sühreverdî. el-Elvâhu’l-imâdiyye. nşr. ve çev. Ahmet Kamil Cihan-Salih Ya- lın-Arsan Taher. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Ya- yınları, 2017.
• Toksöz, Hatice. “İslâm Düşüncesinde İsbât-ı Vâcib Problemi: Celâleddin ed- Devvânî’nin Meseleye Yaklaşımı ve Katkısı”. e-Makâlât Mezhep Araştır- maları Dergisi 7, no. 2 (2014): 25-70.
• Topaloğlu, Bekir- Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. Ankara: İSAM Vakfı Yayınları, 2010.
• Topaloğlu, Bekir. “Hudûs”. TDV İslam Ansiklopedisi. 18: 304-309. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Topaloğlu, Bekir. İslâm Kelamcılarına ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı, (Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2001).
• Tûsî, Nasîreddin. Felsefe Mektupları, Tûsî ile Bazı Çağdaşları Arasında Fel- sefî Yazışmalar. çev. Murat Demirkol. Fecr Yayınları, Ankara 2015.
• Yurdagür, Metin. “Devir”. TDV İslam Ansiklopedisi. 9: 230-231. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.