Tolerance as a Philosophical Concept and an Evaluation of Haci Baktash Wali’s Commentary of Basmalah in The Context of Tolerance

Yıl 2021, Sayı: 3, 25 - 58, 20.09.2021

Bayram Çınar

https://doi.org/10.5281/zenodo.5507601

Öz

As a philosophical concept, tolerance has been seen as a concept related to justice, peace, freedom and crime. The relationship between the concept in question and the rights and freedoms of the individual is the subject of academic studies, as well as aspects that require theological interpretation.
The conceptual expression of tolerance “culture of living together “is expressed in Turkish as “tolerance” . There are several reasons why tolerance is more prominent in Anatolia. The first of these reasons is the motivation provided by Islam. Islam has determined the legal status of non-Muslim subjects and promised to be the protector and guardian of religious differences in the “other” position, provided that this legal basis is maintained. This situation explains how different religious structures can be protected in the Islamic geography. The second important reason is the necessities brought by the geography inhabited. In a multi-religious and multicultural geography, this perspective of living together has been applied with the way of living together. The third important reason is that as a nation that established empires, being a guest of other nations as well as hosting other nations has been important in the internalization of tolerance. This life experience supported the tolerance to the extent that it supported the understanding of hospitality.
In connection with this, the cultural structure formed in Anatolia has become a more tolerant social structure that does not exclude the “other”. Examples of applications in practical life are also reflected in the interpretation of religious texts. The Basmala interpretation of Haci Bektash Wali, which is the subject of our study, is a reflection of the aforementioned climate of tolerance.

Anahtar Kelimeler

Tolaration, Tolerance, Religious tolerance, Hacı Baktash Wali, Basmalah

Felsefi Bir Kavram Olarak Hoşgörü ve Hacı Bektaş-ı Velî’nin Besmele Tefsiri’nin Tolerans Bağlamında Değerlendirilmesi

Öz

Tolerans temelde felsefi bir kavramdır. Hukuk ve ahlakî bağlamda tartışılan kavramın, din ile olan ilişkisinden de söz edilebilir. Birlikte yaşam teorisinin önemli bileşenlerinden olan hoşgörü, “insanın birlikte yaşarken birbirinin desteğine ihtiyacı vardır” teziyle yakından ilişkilidir. Bu perspektif, dezavantajlı konumda olan birey ve grupları daha güçlü olanların sömürmemesini; aksine korumasını telkin eder. Her toplumun birlikte yaşam pratiklerinin ortaya çıkmasının tarihsel kültürel sebepleri vardır ve bu o toplumdaki algılarda belirleyici rol oynar. Anadolu örneğinde çok dilli, çok kültürlü ve çok dinli bir toplum modelinin sürdüğü gözlemlenir. Yok, etmeyi öncelemeyen ve “ötekinin” yaşamasına da imkân veren bir anlayışın bu toplumdaki varlığı, benzerlerinden farklılık gösterir. Bu yüzden Anadolu tolerans modelinin, daha az toleranslı olmaya başlayan dünyamıza, bir model oluşturabileceği düşünülmüştür. Bu amaçla XIII. Yüzyıl tasavvufçularından Hacı Bektaş-ı Veli’nin Besmele Tefsiri, bir dini toleransa örnek olarak ele alınmış ve akademik olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tolerans, Hoşgörü, Dinî tolerans, Hacı Bektaş-ı Velî, Besmele

Kaynakça

• Aktaş, Murat. “Avrupa’da Yükselen İslamofobi ve Medeniyetler Çatışması Tezi”. Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi 13, no. 1 (2014.): 31–54.
• Akkuş, Mustafa. “Hacı Bektaş Velî’nin Moğol tahakkümüne bakışı”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi 66 (2013): 147- 68.
• Batuhan, Hüseyin. Batıda Tolerans Fikrinin Gelişmesi. İstanbul: Anıl Yayınları. 1959.
• Buehler, Arthur F. “İslamofobi: Batı’nın ‘Karanlık Tarafı’ nın Bir Yansıması" çev. Mehmet Atalay.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 55, no. 1 (2014.): 123-140.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. El-Câmi’u’s-Sahîh. thk. Zuheyr b. Nasr 9 Cilt. Sudi Arabistan: Dâru’t-Tavku’n-Necât, 1422.
• Carey, George. “Tolerating Religion”. The Politics of Toleration in Modern Life, editör Susan Mendus. Durham: Duke University Press, 2000.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İsatanbul: Paradigma Yayınları, 2014.
• Cohen, Andrew Jason. “What Toleration Is.” Ethics 115, no. 1 (2004): 68-95.
• Çınar, Bayram. “İnsanın Ceza ve Mükâfatı Hak Ettiği Kuramının Teolojik Analizi: Mu’tezile’nin ‘İstihkak’ Teorisi.” Umde Dini Tetkikler Dergisi 4, no. 1 (2021): 39-76.
• Çınar, Bayram. “İslam İnanç Ekollerinde ‘Emr-i Bi’l- Ma’ruf ve Nehyi Ani’l-Münker’”. Van İlahiyat Dergisi 8, no. 13 (2020): 244-66.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi, 2012.
• Dripps, Donald A.. “Terror and Tolerance: Criminal Justice for the New Age of Anxiety”. Ohio State Journal of Criminal Law 1, no. 9 (2003): 9–43.
• Ebu’l-Fadl İzzetî. İslâm’ın Yayılış Tarihine Giriş çev. Cahit Koytak. İstanbul: İnsan Yayınları, 1984.
• Ebu Yusuf, Ebu Yusuf, Yakub b. İbrahim. Kitabu’l-Harâc. çev. Ali Özek. İstanbul: Albaraka Yayınları, 2019.
• Firdevsi Rumî. Velâyet-nâme. ed. Hamiye Duran. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Gür, Süleyman. “Osmanlı Tefsir Geleneğinde Besmele Risaleleri Literatürü”. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 12 (2018): 405-77.
• Gvosdev, Nikolas K. “The Politics of Toleration in Modern Life”. Journal of Church and State 44, no. 2 (2002): 368-70.
• Hacı Bektâş-ı Velî, Hünkâr Besmele Tefsiri (Şerh-i Besmele). ed. Hamiye Duran. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Hacı Bektâş-ı Velî, Hünkâr. Makâlât nşr. Ali Yılmaz, vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Hourani, Albert Habib. Minorities in the Arab World. London-New York- Toronto: Oxford University Press, 1947.
• İbn Teymiye, Ebû Abbâs Takıyyuddîn Ahmed b. Abdülhalim. Kitâbu’l-İmân. thk. Nasru’d-din Albânî. Beyrut: el-Mektebu’l-İslâmiyye, 1996.
• Kızılarslan, Semra. “İslam Felsefesi ve Batı Felsefesi Açısından Müsamaha ve Tolerans”. AKADEMİAR Akademik İslam Araştırmaları Dergisi 9 (2020): 37–68.
• Matthews, Roger and Hancock Lynn. “Crime, Community Safety and Toleration”. Crime, Disorder and Community Safety, editör John Matthews, Roger and Pitts, 98–129. London: Routledge, 2001.
• Özcan, Hüseyin. “Hacı Bektaş Veli’nin Fatiha Tefsiri”. Millî Folklor 80 (2008): 39–52.
• Özcan, Hüseyin. “Hacı Bektaş Velî’nin Fatiha Tefsiri ile Besmele Tefsiri’nin Karşılaştırılması”. Içinde Doğumunun 800. Yıldönümünde Hacı Bektaş Veli Sempozyumu, editör Filiz Kılıç, 189–200. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2010.
• Rawls, John. Political Liberalism. New York: Columbia University Press, 1996.
• Reardon, Betty A. The Threshold of Peace: A Teaching/Learning Guide For Education For Peace, Human Rights and Democracy. UNESCO: Digital Library, 1994.
• Sandel, Michael J. Liberalizm ve Adaletin Sınırları çev. A. Emre Zeybekoğlu. Ankara: Dost Kitabevi, 2014.
• Seyyar, Ali. Ahlak Terimleri (Ansiklopedik Sözlük). İstanbul: Rağbet Yayınları, 2015.
• Tanyıldızı, İ. Nural. “Türk kültürünün gençlere tanıtımında medyanın rolü: Hacı Bektaş Velî, Mevlana ve Yunus Emre üzerine bir araştırma”. Türk kültürü ve Hacı Bektaş Veli araştırma dergisi 59 (2011): 101–18.
• Waldron, Jeremy. “A Right To Do Wrong”. Ethics 92 (1981): 21–39. Walzer, Michael. On Toleration. New Haven: Yale University Press, 1997.
• Yeates, Owen Dennis. “Tolerating on Faith: Locke, Williams, and the Origins of Political Toleration”. Duke University, Phd Dissertation, 2007.
• Yıldız, İbrahim. “Hacı Bektâş-ı Velî’nin Besmele Tefsiri İsimli Eserinin Kaynak Ve Yöntem Açısından Değerlendirilmesi”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7, no. 1 (2020): 153-88.
• Yılmaz, Fikret. “John Locke ve Susan Mendus’un Tolerans Anlayışları”. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.