Hüseyin el-Basrî’nin (ö. 436/1044) el-Mu‘temed’inin Ahbâr Bölümü Özelinde Fıkıh Usûlü Eserlerinin Hadis İlmine Katkısı

Yıl 2022, Sayı: 4, 155 - 176, 21.03.2022

Asilbek Abduganiev

https://doi.org/10.5281/zenodo.6370250

Öz

Haber ve haberle ilgili meseleler ilk dönemlerden itibaren hadis ilminin yanı sıra kelâm, fıkıh usûlü, siyer, meğâzî, şemâil, tarih gibi ilimlerin de konusu olmuştur. Dinî bilginin büyük ölçüde habere dayanması nedeniyle haber üzerindeki tartışmalar kelâm ve usûl kitaplarında geniş yer tutmuştur. Kelâm ilminin yanında usûl geleneğinde en üst düzey bir eser olarak günümüze ulaşan ve fıkıh usûlü bilim dalının önemli kaynaklarından sayılan Hüseyin el-Basrî’nin (ö. 436/1044) el-Mu‘temed isimli eserinde de haber konusu “el-Kelâm fi’l Ahbâr” başlığıyla ele alınmıştır. Müellif bu eserinde öncelikli olarak haberin epistemolojik değeri ve haberin çeşitleri üzerinde bazı değerlendirmeler yapmıştır. Ardından bilginin haberlerle oluşması, mütevatir ve âhâd haberler ve bunlarla ilgili bazı meseleleri âlimlerin görüşleriyle birlikte değerlendirmeye çalışmıştır. Ayrıca haberde ziyade meselesi, râvînin halleri, rivayetin keyfiyeti, mürsel haber ve haberlerde tearuz gibi mevuzlar da müellifin üzerinde durduğu konular arasında yer almaktadır.
Bu çalışmada Hüseyin el-Basrî’nin ele aldığı mezkur konular üzerinde durulacak ve haberin analizinden ziyade bir fıkıh usûlü eserinde haber konusunun nasıl ele alındığı araştırılacaktır. Araştırmanın sonuç kısmında ise Hüseyin el-Basrî’nin el- Mu‘temed’inde yer alan haber ile ilgili bilgilerin hadis ilmine katkısı değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis Usûlü, Fıkıh Usûlü, Hüseyin el-Basrî, el-Mu‘temed, Haber

Contribution of the Works of Uṣūl al-Fiqh to the Science of Ḥadīth within the Framework of the Part of Akhbār in Ḥusayn al-Baṣrī’s al-Mu‘tamad

Öz

In addition to the science of ḥ.adīth, the subject of khabar is also the subject of theology, uṣ.ūl al-fiqh, sīra, maghāzī, shamā’il, history and other fields. Due to the fact that religious knowledge is largely based on the reports, discussions on the reports have had a wide place in the books of kalām and uṣ.ūl. In addition to the science of kalām, in the work of al-Mu‘tamad by Ḥ.usayn al-Baṣ.rī, which has survived as a high- level work in the history of uṣ.ūl and is considered one of the important sources of the discipline of fiqh, the subject of the reports is discussed with the title of “al-Kalām fi’l- Akhbār”. In this work, the author primarily makes evaluations on the epistemological value of the reports and types of the reports. Then, he tried to evaluate the formation of knowledge with reports, mutawātir and āḥ.ād reports and some related issues together with the views of scholars. In addition, the issues such as ziyāda in the reports, the status of the narrators, the status of the narration, mursal reports and conflict in the reports are among the issues that the author focuses on.
In this research, the aforementioned issues that Ḥ.usayn al-Baṣ.rī dealt with will be examined. Here, rather than the analysis of reports, it will be investigated how the subject of reports is handled differently from the works of uṣ.ūl al-ḥ.adīth in a uṣ.ūl al- fiqh work. In the conclusion part of the research, a general comparison of the information in the al-Mu‘tamad of Ḥ.usayn al-Baṣ.rī and the information in the uṣ.ūl al- ḥ.adīth works will be made and their common and different aspects will be pointed out.

Anahtar Kelimeler

Uṣ.ūl al-Ḥ.adīth, Uṣ.ūl al-Fiqh, Ḥ.usayn al-Baṣ.rī, al-Mu‘tamad, Khabar

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet. “el-Mu’temed”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim: 8 Şubat, 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/el-mutemed
• Ayran, Şükrü, Duman, Ali. “Ebu’l-Hüseyin El-Basrî’nin El-Mu’temed Adlı Eserinde Emrin Hakikati İle İlgili Görüşlerinin Değerlendirmesi”. Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, no. 20 (2017): 97-120. Erişim: 8 Şubat 2022, http://www.hikmetyurdu.com.
• Basrî, Ebü’l-Hüseyin. el-Mu'temed fî usuli’l-fıkh. thk. Muhammed Hamidullah. Damas: 1964.
• Düzenli, Muhiddin ve Ferhat Gökçe. Hadis Usûlü. çev. Mayrambek Jusupov. Bişkek: İzbasma Yayınevi, 2018.
• Hamidullah, Muhammed. “Mu’tezile Fıkıh Usûlü ve el-Basrî’nin ‘el- Mu’temed’ Adlı Eseri”. çev. Ömer Aslan. Bilimname Dergisi, no. 3 (2004): 81-105.
• Hansu, Hüseyin. Mutezile ve Hadis. Ankara: Otto Yayınları, 2012.
• İbn Salâh, eş-Şehrezûrî Ebû Amr Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân. Ulûmu’l-hadis. thk. Nureddin Itr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1998.
• Özşenel, Mehmet. Arz Yöntemi Özeline Hanefî Hadis Anlayışının Teşekkülü. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2018.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin. Tedrîbü’r-râvî fi şerhi Takrîbi’n-Nevevi. thk. Ahmed Ömer Hâşim. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1993.