Hz. Peygamber Döneminde Kur’an/Kirâat Eğitim-Öğretimi

Yıl 2021, Sayı: 1, 83 - 117, 31.12.2021

Abdulhekim Ağırbaş

Öz

Kur’an eğitim-öğretimi, Yüce Allah’ın Hz. Cebrâil aracılığıyla Rasûlullah’a “oku” emriyle başlayan ve günümüze hatta kıyamete kadar devam eden bir süreci kapsamaktadır. Ancak bu çalışmamızda Kur’an eğitim-öğretimi, Hz. Peygamber dönemi ile sınırlı tutulmaktadır. Diğer bir ifadeyle, Hz.Peygamber’in Kur’an okuyuş usûlü araştırma konumuzun bir parçasını oluştururken, onun Kur’an-ı Kerim’i öğrenme ve sahâbeye öğretme şekli ise diğer parçasını oluşturmaktadır. Allah Rasûlü’nün vahyi sema’ yoluyla Hz. Cebrâil’den alması ve öğrendiklerini ona arz usûlü ile sunması Kur’an eğitim-öğretim metodunun temelini teşkil etmektedir. Bu şekilde alınan Kur’an ayetleri, Hz. Peygamber tarafından çeşitli vesilelerle sahâbeye aynı usulle okunmuş ve öğretilmiştir. Rasûlullah’ın Kur’an okuyuş usûlünde harflerin mahreç-sıfatları, vakf-ibtidâ ve okuyuşundaki seyir ile ilgili uygulamalar sahâbeden tâbiîne, onlardan tebeu’t-tâbiîne olmak üzere silsile halinde günümüze kadar intikal etmiştir. Kur’an okuma seyrinde takip edilen hadr, tedvîr ve tahkîk şeklindeki uygulamaların esası, bizlere kadar sahih senedle ulaşan nakiller çerçevesinde sürdürülmektedir. Kur’an tilavetinde bu usûl ve uygulamalara yeterince riâyet edilmeden Kur’an-ı Kerim eğitim-öğretiminin yapılması, hatalı okuyuşların ortaya çıkmasına sebebiyet vermektedir. Bu nedenle Kur’an eğitim-öğretimi, bu işin ehli olan bir hocadan iyice öğrenmek ve kavramak; yeterince tekrar yapmak ve uygulama esnasında azami derecede dikkat gerektirmektedir. Araştırmamızda Kur’an eğitim-öğretiminin ilk muhatabı olan Hz. Peygamber’in Cebrâil’e (a.s) talebeliği ve onun bir muallim olarak sahâbeye öğretimi, onların bu eğitim-öğretimdeki rolü, söz konusu dönemin tilavetinde Kur’an kitabeti ve eğitim mekânları ile ilgili konular, ilk dönem kaynaklardan itibaren ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kırâat, Eğitim-öğretim, Kur’an eğitimi, Hz. Peygamber, Usûl.

The Quran/Qirâat Education During The Time Of Prophet

Öz

Even if the education of the Holy Quran has been a continuing process starting with the order of Allah that was transferred to Prophet Mohammad through Gabriel, this short article focuses only on the Prophet’s period.This article covers two united chapters and while the first chapter examines the methodology underlying how to read the Holy Quran, the rest of the paragraphs of the article mention not only how to learn Quran and but also how to transfer it into the companions of the Prophet.As Prophet received Quran by the way of revelation through Gabriel in a heavenly way, companions of prophets were taught about the verses of the Quran in the same recitation methods by the Prophet himself. Some of the significant points such as origin and adjective the letter, "wakf-ibtibâ" and pronunciation that were practiced by Prophet, were transferred to the "tabîîn", people who saw companions, by the companions. Tabîîn also educated the "atba al Tabîîn" and fortunately, these skills were have been maintained until the present day. Especially some techniques such as hâdr, (fast), tâdvir, (normal level) and tâhkik (slow) have been reached by clear riwayas. It is absolute that if these techniques are not truly fulfilled during the Quran education, no doubt, it causes some major mistakes during the recitation of the Quran. Therefore Quran education not only requires regular control and supervision of the professional teachers but also it necessities doing more practices in attention. Thus in this article covers certain facts like that how prophet was a disciple of Gabriel in the period of the education of the Quran and how he taught his companions were discussed. Also, not only the roles of the companions in Quran education but also the roles of some of the important places enabling the Quran education were mentioned in the light of primary sources.

Anahtar Kelimeler

Qırâat, Education and Teaching, Quran Education, Prophet, Methodology

Kaynakça

• Abdulâlî el-Mes’ûl. Mu’cemü’l-Mustalahât İlmi’l-Kırââti’l-Kur’âniyye. Kahire: Dâru’s-Selâm, 1428/2007.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. Thk. Şuayb el-Arnaûd - Adil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’rRisâle, 1421/2000.
• Akdemir, Mustafa Atilla. Kıraat İlmi Eğitim ve Öğretim Metotları. İstanbul: İFAV, 2. Baskı, 2015.
• Aliyyü’l-Kârî, Sultân Muhammed. el-Minehu’l-Fikriyye fî Şerhi’l-Mükaddimeti’lCezeriyye. Thk. Üsâme Atâyâ. Dımeşk: Dâru’l-Ğavsânî, 1433/2012.
• Birışık, Abdulhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 2018.
• Cüreysî, Muhammed Mekkî Nasr. Nihâyetü’l-Kavlü’l-Müfîd fî İlmi Tecvîdi’lKur’an’il Mecîd. Neşr. Abdullah Mahmûd - Muhammed Ömer. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İmiyye, 1424/2003.
• Çetin, Abdurrahman. “Kur’an Öğretim Tarihi ve Öğretim Kurumları”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (1986): 91-101.
• Çetin, Abdurrahman. “Vakf ve İbtidâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/461-463. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’an Okuma Esasları. Bursa: Emin Yayınları, 16. Baskı, 2013.
• Çetin, Abdurrahman. Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensâr Neşriyat, 2. Baskı, 2010.
• Dağ, Mehmet. Tenzilden Tezyine Mushaf’ı Şerîf. Ankara: Fecr Yayınları, 2013.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. Câmiu’l-Beyân fi’l-Kırââti’s-Seb’a’l-Meşhûre. Nşr. M. Kemal Atik. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. et-Tahdîd fi’l-İtkân ve’t-Tecvîd. Thk. Ğânim Kaddûrî el-Hamed, Amman: Dâru Ammâr, 1421/2000.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl. es-Sünen. Thk. Hüseyin Selim Esed el-Dârânî. Suudi Arabistan: Daru’l-Muğni li’l-Neşri ve’t-Tevzi’, 1412/1991.
• Devserî, İbrahim Saîd. Muhtasaru’l-İbârât li Mu’cemi Mustalahâti’l-Kırâât. Riyâd: Dâru’l-Hadâre, 1429/2008.
• Ebû Şâme el-Makdisî, Abdurrahman b. İsmâil b. İbrâhîm. el-Mürşidü’l-Vecîz. Thk. Tayyar Altıkulaç. Beyrut: Dâru Sader, 1395/1975
• Erul, Bünyâmin. “Übey b. Kâ’b”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/272-274. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Heysemî, Nureddîn Ali b. Bekr. Mecmaü’z-Zevâid ve Menbaü’l-Fevâid. Beyrut: Dâru’l-Kitâbü’l-Arabî, ts.
• İbn Abdilberr, Yûsuf b. Abdullah b. Muhammed. el-İstîâb fî Ma’rifeti Ashâb. Thk. Muhammed Ali Becâvî. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1412/1992.
• İbn Ebî Davûd, Ebû Bekr Abdillah b. Süleyman es-Sicistânî, Kitâbü’1-Mesâhif. Thk. Muhibbiddîn Abdissebhân Vâiz. Beyrut: Dârü’l-Beşâri’l-İslamiyye, 1415/1995.
• İbn İshâk, Muhammed b. Yesar. es-Sîre. Thk. Muhammed Hamidullah. Fas: y.y., 1395/1976.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. Thk. Şuayb el-Arnaûd (Beyrut: Daru’l-Risâleti’l-Âlemiyye, 1430/2008.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü'lArab. Kahire, Dârul-Meârif, ts.
• İbn Mücâhid et-Temîmî, Ebû Bekr Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs. Kitâbü’s-Seb’a fi’l-Kırâât. Thk. Şevki Dayf. Kahire: Dârü’l-Meârif, 1400/1980.
• İbnü’l-Bâziş el-Ensârî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Ali b. Ahmed b. Halef. Kitâbu’lİkna’ fi’l-Kırââti’s-Seb’a. Thk. Abdulmecid Katâmış. 2 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1403/1982.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. et-Temhîd fî İlmi’tTecvîd. Thk. Ğânim Kaddûrî Hamed. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. Ğayetü’n-Nihâye fî Tabakâti’l-Kurrâ, nşr. G. Bergstraesser. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1427/2006.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. Tayyibetü’n-Neşr fi’lKıraâti’l-Aşr. Thk. Muhammed Temîm ez-Zu’bî. Dımeşk: Dâru’l-Ğavsânî, 1433/2012.
• İbnü’l-Cezerî. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-Kıraâti’l-‘Aşr. Thk. Ali Muhammed Dabba’. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İsfahânî, Râgıb Ebu’l-Kasım Muhammed b. Hüseyin. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur'an. Thk. Safvân Adnân Davûdî. 4. Baskı. Dımeşk: Daru’l-Kalem, 1430/2009.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Tarih-i Kur’an. İstanbul: Böre Yayınevi, 1956.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okunma Kâideleri. 12. Baskı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2007.
• Karslı, İbrahim Hilmi. Kur’an’ı Anlamaya Giriş. Ankara: DİB Yayınları, 2. Baskı, 2014.
• Kastallânî, Ebu'l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Ebû Bekr. Letâifü'l-İşârât li-Fünuni'l-Kırâat. Thk. Merkezü Dirâsâti’l-Kur’aniyye. Medine: Melik Fehd Mushaf Matbaası, 1434/2012.
• Kurt, Yaşar. “Kur’an Öğretimi ve Caminin Kur’an Öğretimindeki Yeri”. EKEV Akademi Dergisi 7/16 (Yaz 2003): 103-120.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr. el-Câmiü li Ahkâmi’l-Kur’an. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1427/2006.
• Muhammed Hamîdullah. İslâm Peygamberi. Trc. Salih Tuğ. 2 Cilt. Ankara: İmaj, 2003.
• Muhammed Hamîdullah. Kur’an-ı Kerim Tarihi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2016.
• Muhaysin, Muhammed Sâlim. el-Hâdî Şerh-u Tayyibeti’n-Neşr fi’l-Kıraâti’l-Aşr Velkeşf an İleli’l-Kırââti veTevcîhihâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1997.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’s-Sahîh. Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: y.y., 1374/1954.
• Müzeyyinî, Abdulazîz b. Süleymân İbrâhîm. Mebâhis fi İlmi’l-Kırâât. Riyad: Dâru Kunûz İşbîliyâ, 1431/2009
• Nüveyrî, Ebu’l-Kasım Muhammed b. Ali. Şerhu Tayyibeti’n-Neşr fi’l-Kırââti’lAşr. Thk. Mecdî Muhammed Surûr Sa’d Baslûm. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Öge, Ali. “Rivâyet ve Dirâyet Tefsirlerinde Tertîl Âyetlerinin Yorumlanma Biçimi”. KSU İlahiyat Fakültesi Dergisi 25 (2015): 27-62.
• Pakdil, Ramazan. Ta’lim Tecvid ve Kırâat. 5. Baskı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2014.
• Rızk, Seyyid et-Tavîl. Fî Ulûmi’l-Kırâât Medhal, Dirâse ve Tahkîk. Mekke: elFaysaliyye, 1405/1985.
• Suyûtî, Ebu'l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fî Ulûmi’lKur’ân, Thk. Şuayb el-Arnaud. Dımeşk: Müessesetü’r-Risâle Naşirûn, 2008/1429.
• Şâhîn, Abdussabûr. Târîhu’l-Kur’ân. Kahire: Nahdatu Mısır, 3. Baskı, 2007.
• Şen, Ziya. Kur’ân’ın Metinleşme Süreci. İstanbul: İstanbul Matbaacılık, 2013.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân an Tevîli Âyi’l-Kur’an. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 25 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1422/2001.
• Temel, Nihat. Kırâat ve Tecvid Istılahları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2018.
• Temel, Nihat. Kur’ân Kıraatında Vakf ve İbtidâ. İstanbul: İVAF Yayınları, 2016.
• Tetik, Necati. Başlangıçtan IX. Asra Kadar Kırâat İlminin Talimi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
• Ünal, Mehmet. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Kırâat Farklılıklarının Rolü. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı Yayınları, 2019.
• Mehmet Ünal, Kur’an ilimleri ve Tefsir Tarihi, (Editör: Mehmet Akif Koç), Ankara, Grafiker, 2021.
• Mehmet Ünal, Kur’an’ın Metinleşme Tarihi, Ankara: Fecr, Yayınları, 2014.
• Veled Ebbâh, Muhammed Muhtâr. Târîhü’l-Kırâât fi’l-Meşrik ve’l-Mağrib. Fas: İsesco, 1422/2001
• Yüksel, Ali Osman. İbnü’l-Cezerî ve Tayyibtü’n-Neşr. İstanbul: İFAV, 2. Baskı. 2012.
• Zerkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilü’l İrfân fi Ulûmi'l-Kur’ân. Thk. Fevvâz Ahmed Zemereli, 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi'l-Arabiyye, 1415/1995.
• Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fi Ulûmi'l-Kur'ân. Thk. Ebu’l-Fadl ed-Dimyâtî. Kahire: Daru'l-Hadîs, 1427/2006.
• Zührî, Muhammed İbn Sa’d b. Münîi’. Kitâbü Tabakâti’l-Kebîr. Thk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1421/2001.