İslam Hukukunda Gayesi Karz-ı Hasen Olan Müessese ve İmkanı: Çeşitleri, Meşruiyeti ve Riskleri Bağlamında Teorik Bir Yaklaşım

Yıl 2021, Sayı: 1, 13 - 49, 31.12.2021

Abdullah Çakır

Öz

Bu makalede yardım amaçlı bir finansman türü olan Karz-ı hasen’in kurumsal düzeyde uygulanması bir giriş ve beş bölümde ele alınmıştır. Girişte makale konusunun problemleri verilip bu konuyu ele almadaki amaç açıklanmış, ehemmiyetine değinilmiş ve araştırmada takip edilen metot belirtilmiştir. Birinci bölümde karz-ı hasen müessesesi yardım, yardımlaşma ve iktisadî amaçlara göre tasnif edilerek onun çeşitleri ele alınmıştır. İkinci bölümde bu çeşitlerinin meşrulukları dört açıdan tartışılmış, üçüncü bölümde ise karz-ı hasen müessesesinin kurucuları arasındaki fıkhî bağlara yer verilmiştir. Dördüncü bölümde karz-ı hasen müessesesinin karşılaşabileceği riskler ve bu risklere karşı önlemler, risklerden meydana gelen zararlar olursa onların telafi yolları tartışılmıştır. Son olarak karz-ı hasen müessesesinin son bulması ve bu durumdan doğan hükümlere değinilmiştir. Araştırma neticesinde karz-ı hasen gayesiyle müessese kurmanın ve bu müessese eliyle finansman sağlamanın şer’an mümkün olduğuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Müessese, Meşruiyet, Riskler, Çözümler, Karz-ı hasen

The Foundation Whose Purpose is Interest Free Loan (Qard Hasan) and Its Possibility In Islamic Law: The Approach In The Context of Its Varieties, Legitimacy and Risks

Öz

In this study the organizational implementation of qard hasan has been handled with an introduction and five chapters. In the introduction the problems of the article and the purpose of researching this subject have been explained in addition to its importance and the method followed during the researching and the discussing. In the first chapter the qard hasan foundation has been categorized with respect to the purposes of the aid (donation), social cooperation and economics. The types of qard hasan foundation have also been discussed there. In the second chapter the legitimacy of these varieties have been negotiated with four aspects. In the third chapter the juridical interrelations among the founders and the qard hasan foundation have been examined. In the fourth chapter the risks that the qard hasan foundation will face and precautions against these risks have been discussed. And in addition, the compensation of the losses and harms, if any existed, due to the preexisting risks has been handled. Finally, the ending of the qard hasan foundation and the provisions arising from this situation have been dealt with. As a result, the research has shown that the qard hasan foundation is religiously possible to provide financing through the borrowing without any interest.

Anahtar Kelimeler

Religious, Risks, Legitimacy, Juridical Interrelations, Qard Hasan Foundation, Good Loan

Kaynakça

• About us. Timelines. Erişim: 22. 09. 2019.https://www.akhuwat.org.pk/timelines/.
• Adavî, Ali b. Ahmed b. Mükerrem es-Saîdî (ö. 1189/1775). Hâşiyetü’l-Adevî alâ şerhi kifayeti’tâlibi’r-rabbânî. thk. Yusuf Şeyh Muhammed el-Bukaî. Beyrut: Daru’l-fikr, 1994.
• Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdullah Ahmed b. Muhammed (ö. 241/851). Müsnedü’l-İmam Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Aravud, Adil Mürşid ve diğerleri. Müessesetü’r-risale, 2001.
• Aynî, Muhammed Ebu Muhammed b. Ahmed b. Musa (ö. 855/1451).
• Umdetü’l-kârî şerhu sahîhi’l-Buhâri. Beyrut: Daru ihyai’t-türasi’l-arabi, ty.
• Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail (ö. 251/870). Sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nasır. Basım Yeri: Daru tavkı’n-necât, h.1422.
• Cem’iyyetü müesseseti’l-karđı’l-hasen. Lemha âmme ani’l-cem’iyye. Erişim: 18.09.2019. http://www.qardhasan.org/aboutus.html.
• Desûkî, Muhammed b. Ahmed b. Arefe (ö. 1230/1815). Hâşiyetü’d-desûkî ala’ş- şerhi’l-kebîr. Daru’l-fikr, ty.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Kur’ân-ı Kerîm Meâli. 12. Baskı. Ankara: Yenigün Matbaacılık, 2011.
• Dübyan, Ebu Ömer Dübyan b. Muhammed. el-Muâmelâti’l-maliyye asaleten ve muâsıraten. 2. Baskı. Riyad: Mektebetü’l-melik Fahdi’l-vataniyye, h. 1432.
• Ebu Davud, Süleyman b. el-Eş’as b. İshak (ö. 275/889). Sünen. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Beyrut: el-Mektebetü’l-asriyye, ty.
• Ebu Serhan, Ahmed Şahde - Ebu Yahya, Ali Abdullah. “Feshu’l-icâre bi’l-uzri fi’l-fıkhi’l-islamî ve mevkıfu’l-kânuni’l-medeni’l-ürdünî”. Dirâsât-Ulûmü’ş- şerîati ve’l-kânûn. 40/1 (2013): 111-121.
• Eminevim. Peşinatlı Sistem. Erişim: 22. 05. 2020. https://www.eminevim.com/pesinatli-sistem.Erişim: 25. 09. 2019. http://iksar.org.tr/" \l "bizkimiz" .
• Halil, bin İshak b. Musa (ö. 771/1375). et-Tevdîyh fi şerhi’l-muhtasâri’l-ferî libni’l- Hâcib. thk. Ahmed b. Abdulkerim Necib Merkezü Necîbeveyh li’l-mahtutat ve hıdmeti’t-türas, 2008.
• Haskefî, Muhammed b. Ali b. Muhammed Alauddin (ö. 1088/1177). ed- Dürru’l-muhtâr şerhu tenvîri’l-ebsâr ve câmiu’l-bihâr. thk. Abdulmun’im Halil İbrahim Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2002.
• Hattâb Ruaynî, Ebu Abdullah Muhammed b. Muhammed b. Abdurrahman (ö. 954/1547). Mevâhibu’l-celîl fi şerhi muhtasâri Halîl. 3. Baskı. Daru’l-fikr, 1992.
• Heytemî, Ahmed b. Muhammed b. Ali İbn Hacer (ö. 973/1511). Tuhfetü’l- muhtâc fi şerhi’l-minhâc. Mısır: el-Mektebetü’t-ticariyyetü’l-kübra li Mustafa Muhammed, 1983.
• Huseynî Astrabazî, Rukneddin Hasan b. Muhammed b. Şeref (ö. 715/1315). Şerhu şâfiyeti’bni’l-Hâcib. thk. Abdulmaksud Muhammed Abdulmaksud. Mektebetü’s-sekafeti’d-diyniyye, 2004.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdulaziz Abidin (ö. 1252/1837).Reddü’l-muhtâr ala’d-dürri’l-muhtâr. 2. Baskı. Beyrut: Daru’l-fikr, 1992.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Hacer (ö. 852/1448). Fethu’l-bâri şerhu sahîhi’l- Buhâri. Beyrut: Daru’l-marife, h. 1379.
• İbn Kudâme, Ebu Muhammed Muvaffakuddin Abdullah b. Ahmed b.Kudame el-Makdisî. el-Muğni. Mektebetü’l-kahire, 1968.
• İbn Kudâme, Ebu Muhammed Muvaffakuddin Abudullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudame (ö. 120/1223). el-Kâfi fi fıkhi’l- İmâm Ahmed b. Hanbel. Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• İbnü’l- Mulakkın, Siracüddin Ebu Hafs Ömer b. Ali b. Ahmed (ö. 804/1402), el-Bedru’l-münîr fî tahrîci’l-ehâdîs ve’l âsâri’l-vakıa fi şerhi’l-kebîr. thk. Mustafa Ebu’l-Ğayd – Abdullah b. Süleyman – Yasir b. Kemal. Riyad: Daru’l-hicre, 2004.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed (ö. 970/1513). el-Bahru’r- râik şerhu kenzi’d-dekâik. 2. Baskı. Daru’l-kütübi’l-islamî, ty.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim b. Muhammed (ö. 970/1513). el-Eşbâh ve’n-nezâir alâ mezhebi Ebi Hanifete’n-Nu’mân. Beyrut: Daru’l-kütübil ilmiyye, 1999.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Ebu’l-Vilîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed (ö. 595/1199). Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. Kahire: Daru’l-hadis, 2004.
• İbnü’l-Hümm, Kemalüddin Muhammed b. Abdulvehhab es-Sivasi (ö.811/1457). Fethu’l-kadîr. Daru’l-fikr, ty.
• Karâfî, Ebu’l-Abbas Şihabü’d-din Ahmed b. İdris b. Abdurrahman (ö.184/1285). Zehîra. thk. Said A’rab Beyrut: Daru’l-garbi’l-islamî, 1994.
• Kasânî, Alaaddin Ebu Bekir Mes’ud bin Ahmed (ö 587/1191). Bedâiu’s-sani’ fi tertîbi’ş-şerâi. 2. Baskı. Daru’l kütübi’l-’ilmiyye, 1981.
• Kurtûbî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekir (ö. 171/1273). el- Câmi li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Berdūnî. İbrahim Atfiş Kahire: Daru’l- kütübi’l-mısriyye, 1914.
• Mâlik, İbn Enes b. Malik b. Âmir (ö. 179/795). Muvattaü’l-İmam Mâlik. Beyrut: Daru ihyai’t-türasi’l-arabî, 1985.
• Mâverdî, Ebu’l- Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed b. Habib (ö. 450/1058). el-Hâvi’l-kebîr fi fıkhi mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. thk. Ali Muhammed Muavvad. Adil Ahmed Abdulmevcut Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
• Mecmei’l-fıkhi’l-islami’d-düveli. Karâr bi şe’ni’l-ahkâmi ve’d-davâbitı’ş- şer’iyyeti li üsüsi’t-te’mîni’t-teâvünî. Erişim: 01.11.2019. http://www.iifa- aifi.org/2396.html.
• Merğınânî, Ali b. Ebî bekir b. Abdilcelil (ö. 593/1197). el-Hidâye fi şerhi bidâyeti’l-mübtedî. thk. Talal Yusuf. Beyrut: Daru ihyai’t-türasi’l arabi, ty.
• Mesned, Muhammed b. Abdulaziz b. Abdullah. Fetâvâ islamiyye li ashâbi’l- fadîyleti’l-ulemâ: Abdullah b. Abdullah b. Bâz ve Muhammed b. Salih b. Muhammed Useymîn ve Abdullah b. Abdurrahman Cibrîn. Riyad: Daru’l- vatan, h. 1413.
• Mevsılî, Abdullah b. Muhmud b. Mevdûd (ö. 183/1284). el-İhtiyâr li ta’lîli’l- muhtâr. Kahire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
• Muhammed eş-Şeybânî, Ebu Abdullah Muhammed b. el-Hasan b. Ferkad (ö. 189/805). el-Asıl. thk. Muhammed Boynukalın Beyrut: Daru İbn Hazm, 2012.
• Muslih, Halid b. Abdullah. et-Tadahhumü’n-nakdî. ty.
• Mutiî, Muhammed Necib. Tekmiletü’l-mecmû’ şerhu’l-mühezzeb. Cidde: Mektebetü’l-irşad, ty.
• Müslim, İbnü’l-Haccac Ebu’l-Hasani’l-Kuşeyrî (ö. 211/875). Sahîh. thk.Muhammed Fuad Abdulbakî. Beyrut: Daru ihyai’t-türasi’l-arabî, ty.
• Nesaî, Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali (ö. 303/911). Sünen. thk. Abdulfettah Ebu Ğudde. 2. Baskı. Haleb: Mektebü’l-matbaati’l-islamiyye, 1981.
• Nezih, Hammad Kemal. Kadâyâ fıkhiyye muâsıra fi’l-mal ve’l-iktisâd. Dimaşk: Daru’l-kalem, 2001.
• Okur, Kâşif Hamdi. “Para Vakıfları Bağlamında Osmanlı Hukuk Düzeni Ve Ebussuud Efendinin Hukuk Anlayışı Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi. 7-8/1-2 (2005), 33-58.
• Razî, Zeynüddin Ebu Abdullah Muhammed b. Ebi Bekir b. Abdilkadir (ö. 111/1218). “Avn”. Muhtâru’s-sıhâh. thk. Yusuf Şeyh Muhammed. 5. Baskı. Beyrut: ed-Daru’n-nemuzeciyye, 1999.
• Ruhaybanî, Mustafa b. Sa’d b. Abdih (ö. 1245/1830). Matâlibu üli’n-nehy fi şerhi gâyeti’l-müntehâ. Dimaşk: Menşuratü’l-mektebi’l- islami, ty.
• Ruveyşid, Abdulmuhsin Sa'd. eş-Şartu’l-cezaî fi’l-fıkhi’l-islamî. Doktora tezi.Kahire Üniversitesi, 1982.
• San’anî, Muhammed b. İsmail b. Salah (ö. 1182/1719). Sübülü’s-selâm. ty.
• Sâvî, Ebu’l Abbas Ahmed bin Muhammed (ö 1241/1821). Bi lugati’s-sâlik li ekrabi’l-mesâlik (Hâşiyetü’s-Sâvi). Daru’l maarif, ty.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl (ö. 483/1090). el-Mebsût. Beyrut: Daru’l-ma’rife, 1993.
• Şirbînî, Şemsü’d-din Muhammed b. Ahmed el-Hatib (ö. 977/1570). Muğni’l- muhtâc ila ma’rifeti maânî elfâzı’l-minhâc. Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994.
• Tacuddin es-Sübkî, Abdulvehhab b. Takiyyüddin (ö. 771/1370). el-Eşbâh ve’n- nezâir. Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1991.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa b. Sevra (ö. 279/893). Sünen. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. 2. Baskı. Mısır: Mektebetü ve matbaatü Mustafa’l-babi’l-halebî, 1975.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa b. Sevre (ö. 279/892). Sünen. thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. 2. Baskı. Mısır: Mektebetü ve matbaatü Mustafa Babi, 1975.
• Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası. “Altın Fiyatları (Ortalama) – Serbest Piyasa (TL)(Aylık)”. Erişim: 30.05.2020.https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/serieMarket/collapse_25/58 49/DataGroup/turkish/bie_mkaltytl/.
• Vizaretü’l-evkâf ve’ş-şüûni’l-islamiyye. el-Mevsüâtü’l-fıkhıyyetü’l-kuveytiyye. 2.Baskı. Kuveyt: Daru’s-selasil, h. 1327.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kasım Mahmud b. Amr b. Ahmed (ö. 538/1144). el-Keşşâf an hakâiki ğavâmidı’t-tenzîl. 3. Baskı. Beyrut: Daru’l-kitabi’l-arabi, h. 1407.
• Ziyadât, Imad. “er-Rikâbetü’ş-şer’iyye alâ müessesâti’t-te’mini’t-teâvuni’l- islâmî ve turuk tef’îlihâ”. Mü’temeru’t-te’mîni’t-teâvünî eb’âdühü ve âfâkuhü ve mevkıfu’ş-şeriati’l-islamiyye minhü (11-13 April 2010).