Muhadram Şair Lebîd b. Rebîa’nın Hayatı ve Muallakâsındaki Fahr Teması

Yıl 2022, Sayı: 2, 38 - 74, 30.06.2022

Ebubekir Matpan

Öz

Arap toplumunda önemli bir yeri olan şiir, kökü İslâm öncesine dayanan bir edebiyat türüdür. İslâmiyet’ten sonra da şiir önemini korumaya devam etmiştir. Arap şiirinin bu öneminden olsa gerek, dil âlimleri Arap dili gramerini kurallaştırma yolunda ilk sırada Kur’an’ı esas almakla beraber; ikinci sırada yer alan Arap şiirini referans gösterme konusunda Kur’an’dan daha fazla şiire başvurmuşlardır. Arap edebiyatında fahr teması Câhiliye döneminden itibaren şiirlerde işlenen temalar arasında yer almıştır. Câhiliye döneminin yetiştirdiği en önemli şairler şüphesiz ki muallakâ şairleridir. Bu çalışmada dördüncü muallakâ sahibi olan Lebîd b. Rebiâ el- Âmirî’nin hayatı ve yalnızca muallakâsında işlediği fahr temalı beyitler ele alınacaktır. Muallakâ sahipleri arasında İslâm’ı kabul eden tek şahsiyet olması hasebiyle de Muhadram şairler arasındaki yerini almıştır. Lebîd, Câhiliye döneminde var olan şiir temalarının tamamını yazdığı beyitlerinde işlemiş, özelliklede tasvir ve fahr temaları konusunda temayüz etmiştir. Şair fahr temasını işlerken dönemin bazı şairlerinde olduğu gibi başkalarının beğenisini kazanmak ya da övdüğü şahsiyetlerden maddi kazanç elde etmek gibi bir yola başvurmamıştır. Onun yazdığı fahr şiirleri kabilesinin veya kabile fertlerinin bahse konu olan özelliklerini anlatmak olmuştur. Lebîd’in bu özelliği onu sadece kendi kavminin nezdinde değil diğer Arap kabileleri arasında da saygın kılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Edebiyatı, Şiir, Muallakât, Muhadram, Lebîd b. Rebîa.

Muhadram Poet Labid b. Rabi'ah's Life and The Fakhr Theme in His Mu'allaqat

Öz

Poetry, which has an important place in Arab society, is a type of literature that dates back to pre-Islamic times. Poetry continued to maintain its importance after Islam. Due to this importance of Arabic poetry, although language scholars use the Qur'an in the first place when they apply the rule to the Arabic language grammar; They used more poems than the Qur'an in reference to Arabic poetry, which ranks in second place. The theme of fakhr in Arabic literature has been among the themes in the poems since the period of Jahiliyyah. Undoubtedly, the most important poets of the period of jahilliyyah are the mu'allaqat poets. In this study, the fourth mu'allaqat owner Labîd b.Rabi'ah al-Amiri's life and the couplets with the theme of fakhr , which he wrote only in his mu'allaqat, will be discussed. Being the only mu'allaqat owner poet whom accepted Islam, he has taken his place among muhadram poets. Labîd had worked all of the poetry themes that existed in the period of jahiliyyah in his couplets, especially in descriptive and fakhr themes. While using the theme of fakhr, he did not look for a way of gaining the admiration of others or gaining financial gain from the personalities he praised, as it was the case with some poets of the period. The fakhr poems that he wrote were to describe the characteristics of his tribe or members of the tribe. This characteristic of Labîd has given him a respected position not only among his own tribe but also among other Arab tribes.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Literature, Poem, Mu’allaqat, Muhadram, Labid b. Rabi’ah

Kaynakça

• Abdulvâhid, Saide Ali. Binyetü’l-kasidetu’l-Câhiliyye. Sudan: Ümmü Dermân Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2007.
• Abdu’n-Nûr, Cebbûr. el-Mu’cemü’l-edebî. Beyrut: Dârü’l-’İlm Li’l-melâyîn, 2. Basım, 1984.
• Annânî, Şeyh Ahmed İskenderânî-, Şeyh Mustafa. el-Vasît fi’l-edebi’l-’Arab ve’t-târih, 1919.
• Askalânî, İbn Hacer. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. çev. Naim Erdoğan. 7 Cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
• Aslan, Ahmet Turan. “Lebîd b. Rebîa ve Muallâkası”. İlim ve Sanat Degisi 21 (1988), 43- 46.
• Bint Şâtî, Aişe Abdurrahmân. Kiyemün cedidetün li’l- edebi’l -arabi’l-kadîm ve’l- müâsır. Kahire: Dârü’l-Meârif, 2. Basım, 1970.
• Brockelmann, Carl. Tarihu’l-edebi’l-’Arabî. çev. Abdulhalîm Neccâr. 7 Cilt. Kûm: Darü’l- Kitâbi’l-İslâmî, 2005.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm Cu‘fî. el-Câmiʿu’s-sahîh. İstanbul: el-Mektebetü’l- İslâmî, 1979.
• Ceviz vd., Nurettin. Yedi Askı Arap Edebiyatının Harikaları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Cübûrî, Yahyâ. Lebîd b Rebîa el-Âmirî. Kuveyt: Dârü’l- Ḳalem, 1983.
• Cübûrî, Yahyâ. Şi’rü’l-muhadramin ve eserü’l-İslâm’i fîhi. Bağdat: Mektebetü’n-Nahda, 1964.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed Seyyid. Mu’cemü’t-ta’rîfât. thk. Muhammed Siddîk el- Minşâvî. Kahire: Dârü’l-Fadîle, 2004.
• Çağatay, Neş’et. İslâmdan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Mars T. ve S.A.Ş Matbası, 1957.
• Çetin, Nihad M. Eski Arap Şiiri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No:1727, Edebiyat Fakültesi Şarkiyyat Enstitüsü, ts.
• Dayf, Şevkî. Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî (el-‘Asru’l-Câhilî). Kahire: Dârü’l-Meârif, 11. Basım, 1960.
• Demirayak, Kenan. Arap Edebiyatı Tarihi -I, Cahiliye dönemi. Erzurum: Fenomen Yayınları, 2009.
• Durmuş, İsmail. “Fahr”. 12/79. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Efendioğlu, Mehmet. “Muhadremûn”. 30/395-396. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
• Enbârî, Ebu Bekir Muhammed b. Kâsım. el-Muâlalâktü’s-seb’. Kuveyt: Mektebetü’l- Kuveyti’l- Vataniyye, 2003.
• Esat, Mahmut. İslâm Tarihi. İstanbul: Karaca Ofset Basımevi, 1983.
• Esed, Nâsirüddin. Mesâdirü’ş-şi’ri’l-Câhilî ve kiymetuhâ’t-târîhyye. Kahire: Dârü’l-Mea’rif, 1978.
• Fâhûrî, Hannâ. el-Câmi’ fî târîhi’l-edebi’l-’Arabî (el-edebu’l-Kadim). Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1986.
• Fayda, Mustafa. “Câhiliye”. C. 7. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993. Ferrûh, Ömer. Târîhu’l-edebi’l-’Arabî. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İlm li'l melâyîn, 4. Basım, 1981.
• Fırat, Murat. Hassân b. Sâbit’in İslâm Sonrası Şiirlerinde Câhiliye Döneminin Etkileri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans, 2013.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Ya’kûb. el-Kâmûsü’l-muhît. thk. Yusûf el-Bîkâî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1995.
• Gâlâyînî, Mustafa. Ricâlü’l-muallakâti’l-'aşr. Beyrut: el-Mektebetü’l-’Asriyye, 1. Basım, 1988.
• Güleç, İsmail. “İslâm’da Şiir ve Şâir Algısına Dair Kimi Tespitler”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 13 (2014), 1-22.
• Hâmid, Muhammed Cebr. Lebîd b. Rebiâ hayâtuhu ve şi’ruh. Kahire: Câmiatü’l-Ezher, Risâletü’l-Mâcîster, 1977.
• Hüsnî, Muhammed Ali. Dîvânü’l-'arap mevsûatu Lebîd b. Rebîa. Ebu Dabî: Dârü’l- kütübü’l-Vataniyye, 2012.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim. eş-Şi’r ve’ş-şuâra. Kahire: Dârü’l- Hadîs, 1958.
• İbn Manzûr, Celaluddin Muhammed b. Mukerremu’l-Ensarî. Lisânü’l-'Arab. 20 Cilt.Kahire: Dârü’l-Meâ’rif, 1980.
• İbnü’l-Esîr. Üsdü’l-ğabe fi ma’rifti’s-sahâbe. Beyrut: Dâr İbn Hazm, 2012.
• Ignaz, Goldziher. Klasik Arap Literatürü. çev. Yüksel Azmi, Er Rahmi. Ankara: İmaj Yayınları, 1993.
• İsfahânî, Ebü’l-Ferec Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Ahmed Kureşî. el-Eğâni. 25 Cilt. Kahire: Dârü İhyâü’t-Türâsi’l-Ârabî, 1963.
• Kafes, Mahmut. “Muallakâlarda Hayvan ve Bitki Tasviri”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 35 (2016), 145-164.
• Kayrevânî, Ebû Alî el-Hasen b. Reşîḳ. el-Umde fî mehâsini‘ş-şi’r ve âdâbih. thk.Muhammed Muhyeddîn Abdulhamîd. 2 Cilt. Kahire: Dârü’l- Cîl, 5. Basım, 1981.
• Kureşi, Muhammed b. Ebi’l-Hattab Ebû Zeyd. Cemheretü eş’ari’l-’Arab fi’l-Câhiliyyeti ve’l- İslâm. Kahire: Mat’baa’tu nahdati Mısır, ts.
• Külsûm, Âmr b. Dîvân Âmr b. Külsûm. thk. İmîl Bedî Yakûp. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l- Arbî, 1991.
• Muhamed, Sirâcüddîn. el-Fahru fi’ş-şi’ri’arbî. Lübnan: Dârü’r-Râtib, 1. Basım, 2011. Özcan, Halil. “Lebîd b. Rabîa ve Muallakâ’sı”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2010), 81-94.
• Özdemir, Abdurrahman. Eski Arap şiirinin zirve isimlerinden biri Lebîd b. Rabîa el-Amiri ve Divanı. Ankara: Araştırma Yayınları, 1. Basım, 2007.
• Özmen, Feriha. “Dönemin Şiirlerinden Örneklerle Câhiliye Araplarında Ahlak”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 1/3 (01 Eylül 2012), 300-328.
• Öznurhan, Halim. “Arap Şiirinde Fahr Teması”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (2006), 149-160.
• Râfiî, Mustafâ Sâdık. Târîhu âdâbi’l-’Arab. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Îmân, 1940.
• Sezer, İsmail Hakkı. “Lebîd b. Rebîa’nın Muallakâsında Doğal Ortam Tavirleri ve İmruu’el-Kays ve Tarafa ile Mukayesesi”. Nüsha 12/34 (2012), 79-102.
• Soyyiğit, Osman Zeki. el-Edebü’l-’Arabî. İstanbul: Siyer Yayınları, 2015. Tammâs, Hamdû. Dîvân Lebîd b. Rebîa. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 2004.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Mevsûatu keşşâfü istilâhâti’l-fünûn ve’l-ulûm. thk. Alî Dahrûc. 2 Cilt. Lübnan: Mektebet Lübnan, 1996.
• Tülücü, Süleyman. “Büyük bir İslâm şairi: Lebîd”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (30 Haziran 1991).
• Tülücü, Süleyman. “Câhiliye Kelimesinin Mana ve Menşei”. Atatür Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1980), 279-285.
• Tülücü, Süleyman. “Lebîd b. Rebîa”. 27/121-122. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Tülücü, Süleyman. “Muallakât”. 30/310-312. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2005.
• Uteybî, Bedriyye Münevver. el-Esâlibu’l-inşâiyye fi şi’ri Lebîd b. Rebîa. Mekke: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, Risâletü’l-Mâcîster, 2009.
• Ürün, Ahmet Kâzım. Klasik Arap Edebiyatı. Konya: Çizgi Kitapevi, 1. Basım, 2015.
• Yolcu, Mehmet. “Lebîd b. Rebîa ve Tevhide Çağıran Şiiri”. Hikmet Yurdu 1/2 (2008), 111-140.
• Yûsuf, Hüsnî Abdulcelîl. el-Edeb’l-câhilî, kadâyâ ve funûn ve nusûs. Kahire: Müessetü’r- Risâle, 2001.
• Zevzenî, Ebu Abdillah el-Hasan b. Ahmed. Şerhü’l-mu’allakâti’l-’aşr. Beyrut: Mektebetü’l-Hayât, 1983.
• Zeyyât, Ahmet Hasan. Târîhu’l-edebi’l-’Arabî. Kahire: Dâr Nehdat Mısr li’t-Tab’ ve’n- Neşr, 1977.