Şeyh Muhyiddin Yavsî’nin Tevhide Dair Görüşleri

Yıl 2022, Sayı: 3, 1 - 36, 26.12.2022

Mahmut Ay

Öz

Tevhid diğer İslamî disiplinlerde olduğu gibi tasavvufta da temel bir kavram olarak kabul edilmiş ve farklı boyutlarda ele alınmıştır. Bu çerçevede Osmanlı Devleti’nin yükseliş döneminde yaşamış bir mutasavvıf olan Şeyh Muhyiddin Yavsî, tevhidi üç aşamalı olarak değerlendirmiştir. Tevhîd’in ilk aşaması teorik bilgiye dayanmaktadır. Buna göre kişi Allah’ın zât ve sıfatlarıyla ilgili bilgileri kaynaklardan öğrenerek O’nun birliğine iman eder. İkinci aşama ise mürşid-i kâmilin rehberliğinde tasavvufî bir terbiye ile meydana gelen, kişinin kalbine ve aklına ilahî tecelliler ile yaşadığı manevî bir haldir. Sâlik bu iki aşamayı geçtikten sonra tevhidi üçüncü aşamada yaşar, bu ise tarifi mümkün olmayan manevî bir zevk halidir. Bu mertebede Allah’ın dışında hiçbir varlık yoktur. Tevhid bağlamında ahadiyyet ve vâhidiyyet kavramları üzerinde duran Yavsî’ye göre Allah’ın zâtının bilmek aklen ve naklen mümkün değildir. Ancak O’nun zâtının bilinmesi için varlıklarda taayyün eden sıfatları vardır ve her şeyin varlığı bu sıfatlara bağlıdır. Çalışmamızda Şeyh Yavsî’nin düşünce dünyasında tevhidin yeri ortaya konularak görüşleri değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Tevhîd, Zât, Celâl, Cemâl, Muhyiddin Yavsî

Sheikh Muhyiddin Yawsī’s Opinions On Tawhid

Öz

Tawhid has been accepted as a basic concept in Sufism as in other Islamic disciplines and has been handled in different dimensions. In this context, Sheikh Muhyiddin Yawsī, an important scholar and mystic who lived during the rise of the Ottoman Empire, evaluated tawhid in three stages. The first stage of Tawhid is based on theoretical knowledge. According to this, a person believes in the unity of Allah by learning the information about the person and attributes of Allah from the sources. The second stage is a spiritual state that occurs with a mystical upbringing under the guidance of the perfect master, and in which a person lives with divine manifestations to his heart and mind. After passing these two stages, the devotee experiences tawhid in the third stage, which is an indescribable state of spiritual pleasure. At this level, there is no being other than Allah. According to Yawsī, who focuses on the concepts of ahadiyyah and unity in the context of tawhid, it is not possible to know the essence of Allah, either mentally or verbally. However, He has attributes that determine His essence in beings to be known, and the existence of everything depends on these attributes. In our study, the place of tawhid in Sheikh Yavsî's world of thought will be revealed, and his views will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Mysticism, Tawhid, Essence, Jalal, Jamal, Muhyiddin Yawsī

Kaynakça

• Afîfî, Ebu’I-Ala. Tasavvuf, İslam’da Manevi Devrim. çev. H. İbrahim Kaçar - Murat Sülün. Risale Yayınları, 1996. Akgündüz, Ahmet. “Ebussuûd”. DİA. 10/365. İstanbul: TDV Yayınları, 1994. Akın, Murat. “Roger Garaudy’nin Tevhid Yorumu”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/14 (2018), 223-244.
• Ali b. Bâlî. el-İkdü’l-manzûm fî zikri efâdîli’r-Rûm (eş-Şekâiku’n-nu’mâniyye'nin devamında). Beyrut: Dâr-u Kitâbi’l-Arabî, 1975.
• Aliyyü’l Kârî. İmam Âzam Fıkh-ı Ekber Aliyyül-Kâri Şerhi. çev. Yunus Vehbi Yavuz. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Altıntaş, Ramazan. “İslam Düşüncesinde Tevhid ve Tefrika”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (1996), 111-121.
• Aşkar, Mustafa. İskilipli Şeyh Muhyiddîn Yavsî Hayatı Eserleri ve Tasavvuf Anlayışı. Ankara: Vera Yayınları, 1996.
• Aşkar, Mustafa. Molla Fenârî ve Vahdet-i Vücûd Felsefesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1992.
• Atâî, Nev’izâde Atâullah. Hadâiku’l-hakâik fi tekmileti’ş-şekâik (Zeyl-i Şakâik). ed. Abdullah Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Ateş, Süleyman. “Kutub”. DİA. 26/498. TDV Yayınları, 2002.
• Ayvansarâyî, Hüseyin. Hadîkatü’l cevâmî. Matbaa-i Âmire, 1281.
• Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Lügatı Misalli Büyük Sözlük. İstanbul: Kubbealtı İktisadî İşletmesi, 2010.
• Bağdatlı, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn. İstanbul: Matbaatü’l-Behiyye, 1955.
• Baysun, M. Cavid. “Ebussuûd”. İslam Ansiklopedisi. 92. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-. Câmiʿu’s-sahîh. 8 Cilt. Beyrut: Dâru tavki’n-necât, 2. Basım, 1422.
• Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. ed. Fikri Yavuz - İsmail Özen. İstanbul, 1972.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvufî Terimler ve Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 2009.
• Ceyhan, Semih - Şahin, Kamil. “Şeyh Yavsî”. DİA. 39/75-77. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Cürcânî, Şerif Ali b. Muhammed. Kitabu’t-Ta'rifât . Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1985.
• Çelik, Ahmet. “Kur’an’da Tevhid’e Delalet Eden Semantik Alanlar”. EKEV Akademi Dergisi 3/2 (2001).
• Doğan, Lütfi. “Tevhid ve İnsanı Tevhide Götüren Yol”. Diyanet İlmi Dergi V/6 (1966), 140-143.
• Düzgün, Şaban. “Kur’an’ın Tevhid Felsefesi”. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi 3/1 (2009), 0-22. https://doi.org/10.18317/kader. 19453.
• Ebussuud. İcâzetnâme. Beyazıt Devlet Kütüphanesi: 3197.
• el-Hâfız Recep el-Bursî. Meşârigu envâri’l-yakîn fî esrâr-i emîri’l-mü’minîn. Beyrut: Müessesetü’l-â’lemiyyi li’l-matbûât, ts.
• el-Leknevî, Muhammed Abdülhayy. el-Fevâidu’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye. ed. Bedredîn Ebû Ferâs En-Na’sânî. Mısır, 1324.
• Erginli, Zafer. Metinlerle Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kalem Yayınları, 2006.
• Evliya Çelebi. Seyahatnâme. ed. Ahmet Cevdet. Dersaâdet, İkdam Matbası., ts.
• Harirîzâde. Tibyânü vesâili’l-hakâik fî beyâni selâsili’t-tarâik. Süleymaniye Kütüphanesi: No: 431, 223a-225a.
• Hoca Sâdeddîn Efendi. Tâcü’t-tevârîh. ed. İsmet Parmaksızoğlu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1979.
• Hücvirî, Ali b. Osman Cüllabî. Keşfu’l-mahcûb. çev. Mahmud Ahmed Madi Ebu’l-Azaim. Kahire: Mektebetü es-Sekâfetü’d-Dîniyye, 2007.
• İbn Manzûr. Lisânü’l-Arab. ed. Abdullah Ali el-Kebîr vd. Kahire: Dâru’l-Mearif, 1119.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. thk. Osman Yahya. Suriye: el-Mektebü’l-Arabiyye, 1985.
• İsfehânî, Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. ed. Muhammed Seyyid Geylânî. Beyrut: Daru’l-marife, ts.
• Kâşânî, Abdürrezzak. Mu‘cemü ıstılâhâti’s-sûfiyye. Kahire: Daru’l-enâr, 1992.
• Kefevî, Mahmud b. Süleyman. Ketâibü aʿlâmi’l-ahyâr min fukahâi mezhebi’n-Nuʿmâni’l-muhtâr, Ragıp Paşa Ktp., nr. 1041.
• Kestek, İbrahim. Yavsu Muhammed Muhiddinî İ’madî. Ankara, 1973.
• Kuşeyrî, Ebu’l-Kasım Abdulkerim. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. ed. Abbulhalim Mahmud, Mahmud b. Şerif. Kahire: Matâbîu Müessesetü Daru’ş Şa’b, 1989.
• Lâmi’î Çelebî, Mahmûd b. Osmân. Futûhu’l-müşâhidîn li-tervîhi kulûbi’l-mücâhidîn (Terceme-i Nefahâtü’l-Üns), 1289.
• Mecdî, Mehmed. Hadâiku’ş-Şekâik (Tercüme-i Şekâik),. ed. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Mustafa, İbrahim vd. el-Mu’cemu’l-vasît. Kahire: Dâru’d-da’ve, 2004.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn b. el-Haccâc. Câmiʿu’s-sahîh. Beyrut: Dâru İhyâi’l Kütübü’l-Arabîyye, 1991.
• Müstakimzâde, Süleyman Sadeddin Efendi. Mecellet’ün-nisâb (Tıpkıbasım). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• Nişancı, Mehmed Paşa. Tarih-i Nişancı Mehmed Paşa. İstanbul: Tab’hâne-i Âmira, 1279.
• Özler, Mevlüt. “Tevhid”. DİA. 41/19. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Peçuylu İbrâhim Efendi. Tarih-i Peçevî, ts.
• Revnakoğlu Arşivi. Süleymâniye Kütüphanesi Yazma Eserler Bölümü.
• Sinanoğlu, Mustafa. el-Mevâkıf. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmanî. ed. Nuri Akbayar - Seyit Ali Kahraman. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Şahin, Kamil. “Habib Karamânî”. DİA. 14/371, 372. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Şemseddin Sâmi. Kâmûsü’l-a‘lâm İstanbul: Meârif Nezâret-i Celilesi, Mihran Matbaası., 1894.
• Taşköprizâde, Ahmed Isâmuddîn. eş-Şekâiku’n-nu’mâniyye fî ulemâi’d-devleti’l-Osmâniyye. Beyrut: Dâru Kitâbi’l-Arabî, 1975.
• Topaloğlu, Bekir. “Tecrîdü’l-iʿtikād”. DİA. 40/250, 251. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelam Terimleri Sözlüğü. Ankara: İsam Yayınları, 2009.
• Türker, Ömer. “Telâzum”. DİA. 40: 394. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Uludağ, Süleyman. “Ahadiyyet”. DİA. 1/484. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Uludağ, Süleyman. “Ân-ı Dâim”. DİA. 3/101. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Uludağ, Süleyman. “Mücâhede”. DİA. 31/440. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Uludağ, Süleyman. “Tevhid”. DİA. 41/21, 22. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Vassâf, Hüseyin. Sefine-i Evliyâ. ed. Mehmet Akkuş - Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
• VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü. “571 numaralı Vakfiye Defteri”, 977.
• VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü. “633 numaralı Vakfiye Defteri”, 973.
• VGMA, Vakıflar Genel Müdürlüğü. “747 numaralı Vakfiye Defteri”, 888.
• Yavsî, Muhyiddîn Muhammed b. Mustafa el-İskilîbî. Esmâ-i ehlullâh. Süleymaniye Kütüphanesi, Pertevniyal Sultan, 904, 30a, 31b.
• Yavsî, Muhyiddîn Muhammed b. Mustafa el-İskilîbî. Muhyiddîn Muhammed b. Mustafa el-İskilîbî Yavsî, Hakîkatü’l-hakâik fî şerh-i esrâri’d-dekâik . İBB Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet Bölümü, 435, 1b-195a.
• Yavsî, Muhyiddîn Muhammed b. Mustafa el-İskilîbî. Vasiyetnâme. Çorum: Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi, 19 Hk 834/5, 49a-60b.