Tâhâ Sûresi Bağlamında Allah (cc) ile Mûsâ (as) Arasında Geçen Diyalogda Emir Üslûbu (Analitik Bir Çalişma)

Yıl 2022, Sayı: 3, 106 - 135, 26.12.2022

Lıkman Youssef , Ebubekir Matpan

Öz

Bu araştırmamızda başta Tâhâ sûresi bağlamında “Allah c.c ile Mûsâ a.s Arasında geçen diyalokta emir üslûbu” başlıklı konunun izahı olmak üzere birçok noktadan bahsettik. Sonra İlgili sûrenin bazı âyetlerinde Allah’ın özellikle Firavun’a Risâletini ulaştırması için veya Hz. Mûsâ ile birlikte Hârûn a.s muhatap olduğunu, daha sonra emir üslûbundan bahsettik ve bunun inşâ’i talebin üslûplarından olduğunu ifade ettikten sonra insanlar arasında günlük hayatta cereyan eden emir üslûbunun önemi ve çokluğundan bahsettik. Akabinde klasik ve modern Arapça sözlüklerden yararlanarak emrin sözlük ve terim anlamını ele aldık. Daha sonra âlimlerin zikrettiği meşhur emir kalıpları ve bunların belâgat açısından delaletinden bahsettik. Sonra Tâhâ sûresi ve bu sûrenin bazı ayırt edici özelliklerini anlattık. Devamında bu diyaloglar bağlamında meydan gelen emir sayısını tespit ettik. Şöyle ki On sekiz âyette toplam yirmi iki yerde emir geçmektedir. Zira bazı âyetler de birden fazla emir barındırmaktadır. Söz konusu emir fiilleri hem hakiki hem de mecâzî emre delalet etmektedirler. Dolayısıyla emir barındıran âyetleri ele alıp onlardaki emirleri belirlemeye çalıştık. Arapça kamus ve sözlükler bağlamında bu fiillerin anlamlarını ortaya koyduk. Daha sonra klasik ve çağdaş tefsirlerden yararlanarak söz konusu âyetlerin önceden geçen âyetlerle irtibatını ortaya koymaya çalışarak fikir ve olayların bağdaşması açısından kısa bir analiz yaptık. 

Anahtar Kelimeler

Allah, Mûsâ, Firavun, Emir Üslûbu, Belâgat

Üslûbu’l-Kur’ân fi’l-hıvâr mâ beynallâhi teâlâ ve Mûsâ aleyhisselâm fî sûreti Tâhâ fi’l-Kur’âni’l-Kerîm

Öz

 تحدّثنا في بحثنا هذا عن عدّة نقاط، وفي بدايتها تحديد الموضوع، وكان تحت عنوان أسلوب الأمر في الحوار ما بين الله تعالى وموسى عليه السلام في سورة طه في القرآن الكريم، وهناك بعض الآيات ينضمّ فيها هارون إلى الحوار أو إلى جانب أخيه موسى عندما يخاطبهما الله تعالى، وخاصّة عندما يكلّفهما بتبليغ رسالته إلى فرعون، ثمّ تحدّثنا عن أسلوب الأمر، وهو من أساليب الإنشاء الطلبي، ثم تحدّثنا عن أسلوب الأمر وأهمّيته وكثرة استعماله بين البشر في حياتهم اليومية، ثم انتقلنا إلى الحديث عن معناه اللغوي والاصطلاحي، وذلك من خلال استعانتنا بقواميس اللغة العربية ومعاجمها المختلفة، القديمة منها والمعاصرة، ثم تحدّثنا عن صيغ الأمر المشهورة ودلالتها البلاغية التي ذكرها العلماء ثمّ تحدّثنا عن سورة طه وذكرنا بعض الخصائص التي تتميّز بها، ثم أحصينا عدد أفعال الأمر التي وردت في تلك الحوارات؛ فجاءت في ثماني عشرة آية وفي اثنين وعشرين موضعًا، ذلك لأن بعض الآيات احتوت أكثر من شاهد، وقد شملت أفعال الأمر تلك الحقيقية والمجازية. ومن ثم قمنا باستخراج الآية التي تحوي فعل الأمر من السورة الكريمة، ثم قمنا بتحديد الفعل، وبحثنا في معاجم اللغة العربية وقواميسها عن معنى ذلك الفعل، بعدها أجرينا دراسة تحليلية مختصرة لمضمون الآية وعلاقتها بالآية التي سبقتها لترتبط الأفكار والأحداث ببعضها بعد الاستعانة بكتب التفاسيرالقديمة منها والمعاصرة، ثم حدّدنا فعل الأمر المقصود في الآية وتوصّلنا بعد ذلك إلى إظهار الغرض البلاغي منه وذكرناه في نهاية المطاف.

Anahtar Kelimeler

البلاغة, أسلوب الأمر, فرعون, موسى, الله

Kaynakça

• Alevî, Yahyâ b. Hamza. et-Tirâz lî Esrâri’l-Belâga. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1423.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. Mu‘cemü’l-Furûku’l-lugaviyye. thk. Şeyh Beytullah Beyât. Kum: Müesesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1412.
• Atîk, Abdulazîz. ’İlmü’l-bedî. Beyrut: Dârü’n-Nahdadü’l-Arabiyye, 2009.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullāh b. Ömer b. Muhammed. Envârü’t-Tenzîl ve Esrârü’t-Te’vîl. thk. Muhammed abdurrahmân el-Mara‘şlî. Beyrut: Dârü İhyâü’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1418.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık el-Kamhâvî. Beyrut: Dârü İhyâü’t-Türâsi’l-Ârabî, 1405.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. Tâcü’l-luga ve Sıhâhu’l-ʿArabiyye. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. Beyrut: Dârü’l-İlm li'l melâyîn, 4. Basım, 1987.
• Ebü’l-Fazl, Muhammed b. ebi’l-Feth el-baʿlî. el-Matlaʿ alâ elfâzi’l-mukniʿ. thk. Mahmûd’l- Arnavût, Yâsîn Mahmûdü’l-Hatîb. Beyrut: Mektebetü’s-Sevâdî, 2003.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. el-Bahrü’l-Muhît fi’t-Tefsîr. thk. Sidkî Muhammed Cemîl. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1420.
• Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed. İrşâdü’l-ʿakli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm. Beyrut: Dârü İhyâü’t-Türâsi’l-Ârabî, ts.
• Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-’ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî, İbrâhîm es-Sâmurrâî. Beyrut: Mektebetü’l-Hilâl,ts.
• Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Alî. el-Misbâhu’l-münîr fî garîbi’ş-şerhi’l-kebîr li’r-Râfiʿî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İlmiyye, ts.
• Galâyînî, Mustafâ b. Muhammed Selîm b. Muhyiddîn b. Mustafâ. Câmiʿu’d-dürûsi’l-ʿArabiyye. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 28. Baskı, 1993.
• Gazâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Mustasfâ. thk. Muhammed Abdusselâm Abduşşâfî. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1993.
• Hâzin Ali b. Muhammed. Lübâbü’t-Te’vîl. thk. Muhammed Ali Şâhîn. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1415.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dârü’t-Tunusiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Manzûr, Celaluddin Muhammed b. Mukerremu’l-Ensarî. Lisânü’l-'Arab. Beyrut: Dâr Sâdir, 1980.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muḥkem ve’l-muhîtü’l-aʿzam. thk. Abdülhamid Hindâvî. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2000.
• İbnü’t-Tülmüsânî, Ebu Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ali. Şerhü’l-meâlim fî usûli’l-fıkh. thk. Âdil Ahmed Abdü’l-Mevcûd, Ali Muhammed Muavviz. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1999.
• Kefevî, Ebü’l-Bekâ. el-Külliyyât. thk. Adnân Dervîş, Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2. Basım, 1998.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâʾifü’l-işârât. thk. İbrâhîm el-Beysûnî. Mısr: el-Heyetü’l-Amme li’l-Kitâb, 3. Baskı, ts.
• Meydânî, Abdurrahman Hasan Habenneke, Ma‘ricü’t-Tefekkür ve Dekâikü’t-Tedebbür. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, 2002.
• Mustafa, İbrâhîm vd. el-Mu‘Cemü’l-Vasît. Mısr: Dârü’d-Da‘ve, 1997.
• Nehcevânî, Nimetüllah b. Mahmûd. el-Mefâtihü’l-İlâhiyye ve’l-Mefâtihü’l-Gaybiyyeti’l-Muvazzaha li’l-Kelimi’l-Kur’aniye. Mısr: Dâr Rikâbî li’n-Neşr, 1999.
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr. Muhtârü’s-Sıhâh. thk. Yûsuf Şeyh Muhammed. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 5. Basım, 1999.
• Sekkâkî, Ebû Ya‘kûb, Yûsuf b. Ebî Bekr (b.) Muhammed b. Alî el-Hârizmî. Miftâhu’l-ʿulûm. thk. Naîm Zerzûr. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 2. Basım, 1987.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. Mu‘terekü’l-Akrân fî İ‘Câzi’l-Kur’ân. Beyrut: Dârü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1988.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî. Fethü’l-Kadîr. Dımaşk: Dâr İbn Kesîr, 1414.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân An Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Müsesetü’r-Risâle, 2000.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed. Tâcü’l-Arûs min cevâhiri’l-Kâmûs. Beyrut: Dârü’l-Hidâye,ts.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf ʿan hakâʾiki’t-tenzîli’n-nâtık ʿan dekâʾiki’t-teʾvîl. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 3. Baskı, 1407.