Interpretatıon Of Ahkâm Verses In The Ishârî Tafsīr (Commentarıes): Al-Baḥr Al-Majîd Example

Yıl 2022, Sayı: 3, 207 - 246, 26.12.2022

Halil İbrahim Tekin , Gökhan Atmaca

Öz

Those who wrote the first rulers of Islam. What was transferred to life like religion was memorized. With the onset of the following weeks, these procedures were requested. The aforementioned provisions were first dealt with from the outward point of view and, first of all, they were evaluated without preference. After the jurists, kalam scholars studied the verse text mutashabihs, which seem to be inconsistent between the outwardly positive akaid and fiqh. Finally, mystics also played an active role in the interpretation of the texts. However, unlike the previous disciplines, the Sufis are the enlightened interpretations that come to their hearts with the outward signs of the verse. In this context, the mystical verses of Ibn Acîbe, one of the last period Ottoman scholars, to be examined meticulously. The origin of the study is based on the author's work named al-Baḥr al-medīd fî Tafsīr al-Qurʾān al-majīd. It cannot be explained on the basis of the techniques in the techniques for presenting with the examples in the work.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Ishârî, Ibn Ajībe, al-Baḥru al-majîd

İşârî Tefsirlerde Ahkâm Âyetlerinin Yorumlanması: el-Bahru’l-medîd Örneği

Öz

İslâm’ın ilk dönemlerinde hükümler yazılı değildi. Muamelât hükümleri gibi dinin doğrudan hayata intikal eden hükümleri ezberleniyordu. Sonraki dönemlerde tedvin faaliyetlerinin başlamasıyla bu hükümler ilmî bir usul takip edilerek toplandı. Söz konusu hükümler önce zahirî anlamda ele alınmış ve başta fakihler olmak üzere hükümlerin amellere intikal eden yönleri değerlendirilmeye tabi tutulmuştu. Fakihlerin ardından kelam âlimleri, zahirî anlamları itibariyle akaid ve fıkıh arasında tenakuz varmış gibi görünen âyet metinlerini müteşâbihlerle çözmeye çalışmıştır. Nihayet mutasavvıflar da nasların yorumlanmasında etkin rol oynamıştır. Ancak mutasavvıflar önceki disiplinlerden farklı olarak âyetin zahirî anlamlarıyla birlikte kalplerine gelen feyizler ışığında işârî yorumlamalar yapmıştır. Bu bağlamda son dönem Osmanlı âlimlerinden İbn Acîbe’nin ahkâm âyetlerine yönelik tasavvufî yaklaşımı titiz bir şekilde incelenmeye çalışılmıştır. O, kendinden önceki müellifler gibi ilk olarak âyetlerin zahirî açıklamalarına yer vermiş, sonrasında kalbine gelen sezgi ile âyetlere yorumlar yapmıştır. Bu açıdan bakıldığında onun tefsiri her ne kadar tipik bir tasavvufî tefsir izlenimi verse de âyetin zahirîne yaptığı geniş açıklamalar onu benzerlerinden ayıran özelliklerdendir. Çalışmada esas alınan eser ise müellifin el-Baḥrü’l-medîd fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd isimli tefsiridir. Eserdeki açıklamalarından yola çıkılarak kendisinin fıkıh-tasavvuf diyalektiği içerisindeki yöntemi somut örneklerle sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, İşârî, Ahkâm, İbn Acîbe, el-Bahru'l-medîd

Kaynakça

• Acar, H. İbrahim. “İddet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/466-471. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Ali, Cevâd. el-Mufaṣṣal fî târîḫi’l-ʿArab ḳable’l-İslâm. Beyrût: Dâru’s-Sâkî, 4. Basım, 2001.
• Altunkaya, Mustafa. “Sûf Hareketinin İşârî Tefsiri = Sûf Movement’s Ishari Tafsir”. Hikmet Yurdu 12/23 (2019), 129-149.
• Altuntaş, Abdurrahman. “Hz. Peygamber ve Sahâbe Döneminde Tefsir”. İslamî İlimlerin Teşekkülü ve İslamî İlimler Arası İlişkiler Sempozyumu, 17-26.
• Ansay, Sabri Şakir. Hukuk Tarihinde İslam Hukuku. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2. Basım, 1953.
• Ateş, Süleyman. İşârî Tefsir Okulu. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara Üniversitesi Basımevi., 1974.
• Atmaca, Gökhan. “Kurtubî Tefsirinde Tasavvuf”. Tarih Okulu Dergisi 17 (2014), 293-319.
• Ay, Mahmut. Kur’ân’ın Tasavvufî Yorumu. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Aybakan, Bilal. “Muâmelât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/318-319. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1980.
• Bursevî, İsmail Hakkı b. Mustafa el-İstanbûlî el-Hanefî el-Hanbelî. Rûhu’l-beyân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2008.
• Candan, Abdulcelil. Kur’ân Tefsirinde Sapma ve Nedenleri - Tefsire Sokulan Bid’at, Hurafe ve Tahrifat. İstanbul: Denge Yayınları, 2005.
• Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkī el-Hanbelî el-. Medâricü’s- sâlikîn fî menâzili’s-sâirîn. thk. Muhammed Ecmel el-Islâhî. Beyrût: Dâr-u İbn-i Hazm, 2. Basım, 2019.
• Çalışkan, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Bilay Yayınları, 3. Basım, 2020.
• Dâye, Ebû Bekr Necmüddîn Abdullah b. Muhammed b. Şâhâver el-Esedî er-Râzî ed-. et-Tevilâtu’n-necmiyye fît-tefsîri’l- işârî es-sûfî. thk. Ahmed Ferîd el-Mizyâdî. Beyrut: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Demirci, Muhsin. Kur’ân’ın Ana Konuları. İstanbul: M.Ü İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 12. Basım, 2016.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh İlmine Giriş. ed. Necdet Subaşı vd. İstanbul: Dem Yayınları, 8. Basım, 2013.
• Eroğlu, Ali. “Geleneksel Tefsir Açısından Bir Müfessir Olarak Hz. Peygamberin Kur’an Tefsirindeki Rolü”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 55-60.
• Gördük, Yunus Emre. “İşârî Tefsirde ‘Yorum-Algı’ Problemi ve Pratik Sonuçları Üzerine”. Uluslararası Yanlış Algılar ve Doğru İslâm Sempozyumu, 335-350.
• Güç, Ahmet vd. Dinler Tarihi El Kitabı. ed. Baki Adam. Ankara: Grafiker Yayınları, 2. Basım, 2015.
• Günay, Mehmet vd. İslâm Hukuku El Kitabı. ed. Talip Türcan. Ankara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Güngör, Mevlüt. Kur’ân Tefsirinde Fıkhî Tefsir Hareketi ve İlk Fıkhî Tefsir. İstanbul: Kur’ân Kitaplığı, 1996.
• Hassan, Ahmed. İslâm Hukukunun Doğuşu ve Gelişimi. çev. Ali Hakan Çavuşoğlu - Hüseyin Esen. İstanbul: İz Yayıncılık, 1999.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî eş-Şâzelî. el-Baḥru’l-medîd fî tefsîri’l-Ḳurʾâni’l-mecîd. thk. Ahmed Abdullah el-Kuraşî. Beyrût: Dâru’l Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2002.
• İbn Acîbe, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Mehdî el-Hasenî eş-Şâzelî. el-Fehrese. thk. Abdulhamid Salih Hamdan. Kâhire: Dâru’l-Gadi’l-Arabî, 1990.
• Kahraman, Ferruh. “Hz. Peygamber (S. A. S)’in Tefsirinin Kur’an İlimlerindeki Yeri”. Diyanet İlmi Dergi 49/1 (2013), 7-21.
• Kahveci, Nuri. İslâm Aile Hukuku. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2014.
• Kara, Mustafa. “İbn Acîbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/294-295. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Karaman, Hayreddin. Anahatlarıyla İslam Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 17. Basım, 2014.
• Karaman, Hayreddin. İslam Hukukunda İctihad. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 1985.
• Kâsânî, ʿAlâʾuddîn Ebûbekir b. Mesʿûd b. Aḥmed el-Ḥanefî el-. Bedâʾiʿu’s-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Koca, Ferhat. “İbadet (İslâm’da İbadet)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/240-247. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kāsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik el-. Letâifu’l-İşârât. Kahire: el-Heyetu’l-Mısrıyetu’l- Amme, 2000.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan el-. en-Nuket ve’l-’Uyûn = Tefsîru’l-Mâverdî thk. es-Seyyid b. Abdilmaksûd b. Abdirrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-İlmiyye, 2010.
• Özpınar, Ömer. “Beyt-i Makdis’in Kıble Olması ve Süresiyle İlgili Rivâyetlerin İncelenmesi”. İSTEM: İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 19/38 (2021), 191-216.
• Öztürk, Mustafa. “Tefsirde Zâhir-Bâtın Düalizmi ya da Tasavvufî Aşırı Yorum”. İslâmiyât 2/3 (1999).
• Râzî, Fahreddin er-. Tefsîru’r-Râzî - Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-’Arabî, 3. Basım, 1999.
• Ruveyti’, Hâlid b. Müsâid b. Muhammed er-. et-Temezhüb. Riyad: Dâru’t-Tadmuriyye, 2013.
• Sâyis, Muhammed Ali es-. Tefsîru’l-âyâti’l-âḥkâm. Mısır: Mektebetü’l-Asriyye, 2002.
• Selvi, Dilaver. Kur’ân ve Tasavvuf - Tefsirlerin Tasavvufa Bakışı. İstanbul: Şule Yayınları, 1997.
• Subkî, Mahmud Hattâb es-. ed-Dînu’l-hâlis ev irşâdu’l-halk ilâ dîni’l-hak. thk. Emin Mahmud Hattâb. Kahire: el- Mektebetü’l-Mahmûdiyyetü’s-Sübkiyye, 1977.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-. el-İtḳān fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Mısır: el-Heyetu’l-Mısrıyetu’l-Âmme, 1974.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd et-. Câmiʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrût: Dâru’t-Terbiyeti ve’t-Türâs, 2000.
• Tabersî, Ebû Alî Emînüddîn (Emînü’l-İslâm) el-Fazl b. el-Hasen b. el-Fazl et-. Mecmaʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. Beyrût: Dâru’l-Murtazâ, 2006.
• Tosun, Necdet. “Sır (Tasavvuf)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/115-116. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Tümer, Günay - Küçük, Abdurrahman. Dinler Tarihi. Ankara, 2. Basım, 1993.
• Uludağ, Süleyman. “İşârî Tefsir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/424-428. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Üzüm, İlyas. “Mezhep”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/526-532. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Yıldırım, İlyas. “Ahkâm Ayetlerini Yorumlamada Fıkhî Mezhep Faktörü: Cessâs, Ebû Bekr İbnü’l-Arabî ve Kiyâ el-Herrâsî Örneklemleri”. Tasavvur / Tekirdağ İlahiyat Dergisi 5/2 (2019). https://dergipark.org.tr/tr/pub/tasavvur/issue/51337/593616
• Yitik, Ali İhsan. “Oruç”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/414-416. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Yüksel, Muhammed Bahaeddin. Kur’ân’ı Farklı Anlama ve Nedenleri. Ankara: Ankara Okulu, 2017.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî ez-. Meʿâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Beyrût: Âlemu’l-Kütüb, 1988.
• Zehebî, Muhammed Seyyid Hüseyin ez-. et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Kâhire: Mektebetü’l-Wahbah, 1977.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır ez-. el-Baḥru’l-muḥîṭ fî usûli’l-fıḳh. thk. Muhammed Muhammed Tamir. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1992.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ez-. A’lâm. Beyrût: Dâru’l-İlmi li’l- Malâyîn, 2002.