Şartü’l-izni’l-âm li salâti’l-cumua’

Yıl 2023, Sayı: 4, 113 - 142, 30.06.2023

Mustafa Mustafa Abdullah Acar

Öz

Diğer bütün ibadetlerde olduğu gibi Cuma namazının da farz olması ve eda edilmesi için şartları vardır. Bu şartların bazıları hakkında icmâ edilmiş bazılarında ise ihtilaf edilmiştir. Bu makalede üzerinde ihtilaf edilen şartlardan birisi olan “izn-i âm” yani devlet başkanının Cuma namazının kılınması için izin verdiği mescidin toplumun tamamına açık olması gerektiği sadece belli bir sınıf ya da zümreye özel bir mekan olmaması meselesinde alimlerin ve dört mezhebin görüşleri ile bu şartın illeti konusunda bir kanaat oluşturulmaya çalışılacaktır. Böylece bu genel izin konusundaki yanlış kanaat ve anlaşılmaların sebepleri ile günlük hayattaki etkisine işaret edilecektir. Bu arada farklı görüşlere cevaplar verilmeye ve farklı görüşlere sahip alimler arasındaki ihtilaf noktalarına temas edilmeye gayret edilecektir. Bütün bu izahlar yapılırken tümevarım ve tümdengelim metotlarına dayanılarak dört mezhebe göre Cuma namazının şartları ile “izn-i âmm” yani genel izin konusunda dört mezhebe göre gerekli olan şartlar ayrıntılı olarak ele alınmaya çalışılmıştır. Böylece genel izni şart koşanlara göre bu şartın uygulanmasının en önemli sonuçları ile âlimler arasındaki ittifak ve ihtilaf noktaları konusunda bir sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Cuma namazı, Cumanın Şartları, İzn-i âm, Şe’âir-i İslam

General Permıssıon For Frıday Prayer

Öz

As with all other acts of worship there are rules for Friday prayer to be fard and to be performed. Some of these conditions have been agreed on while some have been disputed. In this article, the opinions of scholars and four sects on the issue of "izn-i am" that is the mosque allowed by the head of state to perform the Friday prayer should be open to the whole society and that it is not a special place for a certain class or group is discussed. It tries to form an opinion about the cause of the condition. Thu، the causes of misunderstandings and the significant misunderstandings about this general permission and its effects on daily life are pointed out. Meanwhile, it gives answers to different views and covers the points of disagreement between scholars with different views. While making all these explanations based on the inductive and deductive methodsthe conditions of the Friday prayer according to the four sects and the conditions necessary for the "izn-i am” that is the general leave according to the four sects were discussed in detail. Thus it gives a conclusion about the most important results of the application of this condition and the points of alliance and disagreement among the scholars according to those who stipulate the general consent.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Friday prayer, Conditions of Friday, general permission, rituels of Islam

Şartü’l-izni’l-âm li salâti’l-cumua’

Öz

صلاة الجمعة مثلها مثل سائر العبادات لها شروط لوجوبها وأدائها, وهذه الشروط بعضها متفق عليها وبعضها مختلف فيها, ويأتي هذا البحث لدراسة شرط من الشروط المختلف فيها وهو شرط الإذن العام, حيث يبدأ البحث أولا ببيان المصطلحات الفقهية المتعلقة بالبحث, ثم بيان معنى هذا الشرط, وعلته, واختلاف العلماء فيه, مُبَيِّنا آراء المذاهب الأربعة ومناقشتها, ثم ينتقل إلى بيان الفهم الخاطئ عند البعض لهذا الشرط, مُبيِّنا أثر هذا الفهم الخاطئ على واقعنا, ثم الرَّد عليهم, ثم ينتقل البحث إلى بيان مظاهر تطبيق هذا الشرط, ونقاط الاتفاق والاختلاف بين العلماء فيه, وأخيرا ينتهي البحث بذكر النتائج التي توصل إليها.
واعتمَدَت الدراسة على المنهج الاستقرائي والاستنتاجي, حيث تمَّ استقراء شروط الجمعة في المذاهب الأربعة بشكل موجز, ثم استقراء آراء المذاهب الأربعة في شرط الإذن العام بشكل مفصل, والوقوف عند تعليل الشرط عند من اشترطه, ثم استنتاج أهم مظاهر تطبيق هذا الشرط ونقاط الاتفاق والاختلاف بين العلماء في تطبيقه.

Anahtar Kelimeler

الفقه, صلاة الجمعة, شروط الجمعة, الإذن العام, شعائر الإسلام

Kaynakça

• Ali el-Kârî, Ali b. Sultan Muhammed Ebû’l-Hasan Nureddin. Mirkâtü’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâtü’l-Mesâbîh, Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2002.
• Aynî, Bedrüddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-kârî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. nşr. Sıtkı Cemîl Attâr. Beyrut: Dârü’l-fikr, 2005.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd. el-İnâye şerhu'l-Hidâye (Fethu'l-kadîr ile birlikte). 10 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2003.
• Cündî, Ziyâüddîn Ebü’l-Mevedde, Halîl b. İshâk b. Mûsâ (ö. 776/1374). el-Muhtasar, thk. Ahmed Câd, Kahire: Dâru’l-hadîs, 2005.
• Cüveynî, Abdülmelik b. Abdullah b. Yusuf. Nihâyetü’t-talbîn fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdulazim Mahmud ed-Dîb, Suudi Arabistan: Daru’l-Minhac, 2007.
• Dimyatî, Ebu Bekr Osman bin Muhammed Şetta. Haşiyetu İâneti’t- Talibîn alâ halli elfâzi’l-muîn. 4 cilt. Lübnan: Daru’l-Fikr, 1997.
• Ferrâ, Muhammed b. Hüseyin. Ebu Ya'la, el-Ahkami’s-Sultaniye. thk. Mahmud Hassan. Beyrut: Daru’l-fikr, 1994.
• Haccâvî, Ebü’n-Necâ Şerefüddîn Mûsâ b. Ahmed b. Mûsâ (ö. 968/1560). Zâdü’l-müstakniʿ fi’htisâri’l-Mukniʿ (Muhtasarü’l-Mukniʿ). thk. Abdurrahman el-Askerî, Riyad: dâru’l-vatan.ts.
• İbn Abidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-Muhtar ale’dürri’l-Muhtar, Lübnan: Beyrut, Daru’l-Fikr, 1992.
• İbn Hacer el-Askalânî. Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî (ö. 852/1449). İnbâʾü’l-gumr bi-ebnâʾi’l-ʿumr. thk. Hasan Habeşî, Mısır: İhya-i türâsi’l-arabî, 1969.
• İbn Haldun, Abdurrahman bin Muhammed bin Haldun, Mukaddime, ed. Said Mahmud Akîl, Lübnan: Beyrut, Daru’l-Cîl, 2005.
• İbn Hibban, Muhammed ibn Hibban ibn Ahmad, Sahih ibn Hibban, Thk. Suayb el-Arnavût, Lübnan: Beyrut, Müessesetü’r-Risale, 1993.
• İbn Kudame, Ebu Muhammed Muvaffakaddîn Abdullah b. Ahmed. el-Mugnî, Mısır: Mektebetü Kahire, 1968.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisanu’l-arab, Lübnan: Beyrut, Daru Sader, 1414.
• İbn Mâzze, Burhanudd Mahmud b. Ahmed. el-Muhitu’l-Burhanî fi’l-fıkhi’n-Nu’mânî, Lübnan: Beyrut, Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2004).
• İbn Receb, Zeynuddin Abdurrahman bin Ahmed bin Recep. Fethu’l-bârî Şerhu Sahihi’l-Buhari. Thk. Mahmud b. Şaban. Suudi Arabistan: Medine, Mektebetü’l-Guraba, 1996.
• İmam Malik, Enes b. Malik. el-Müdevvene, Lübnan: Daru’l-kütübü’l-ilmiyye, 1994.
• İmam Malik, Malik b. Enes. el-Muvatta, thk. Muhammed Fuad Abdulbaki. Lübnan: Dâru İhyâi’t-turâsi’l-arabî, 1985.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebû Sehl. el-Mebsût, Beyrut: Dârü’lkütübi’l-ilmiyye, 1993.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed (ö. 911/1505). el-Hâvî li’l-fetâvî. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2004.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdullah, Neylü’l-Evtâr. thk. İsamuddin es-Sebabitî, Mısır: Dârü’l-Hadis, 1993.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Daru’l-kutubu’l-ilmiyye. 1994.
• Şürünbülâlî, Ebü’l-İhlâs Hasen b. Ammâr b. Alî. (ö. 1069/1659), Nûru’l-îzâh Şerhi Meraki’l-Felâh, thk. Abdulkerim el-Atta, Mektebetü’l-ilmi’l-hadîs, ts.
• Umerî, Abdulaziz b. İbrahim. el-Velayetü ale’l-büldânfî asri’l-hulefâi’r-raşidîn. Riyad: Daru işbiliye, 2001.
• Useymȋn, Muhammed Salih b. Muhammed, eş-Şerhü’l-Mümtiʽ alâ Zâdi’l-Müstekneʽ, Demma: Dâru İbnü’l-Cevzî, 1428.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakâiki ğavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûnu’l-ekâvîl fi vücûhi’t-te’vîl. thk. Ebû Abdillah ed-Dânî. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2012.
• Uluslararası Müslüman Alimler Birliği web sitesi: Fetva No.: 1 ve No:2, (2020). https://www.iumsonline.org/ar/ 326.