Mâlikî Usûlünde İstishâb Delilinin Çeşitleri

Yıl 2023, Sayı: 5, 179 - 196, 30.12.2023

Fatma Zehra Özaslan

https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1378431

Öz

Bu makalede, Mâlikî usûl anlayışında istishâb delili, çeşitleri üzerinden incelenmiştir. Bu bağlamda yaygın olarak kullanılan istishâb çeşitleri sınıflandırmasından hareketle berâet-i asliyye istishâbı, ibâha-i asliyye istishâbı, şer‘î hüküm istishâbı, icma‘ istishâbı ve maklûb istishâb çeşitleri ele alınmıştır. Kaynaklarda, akıl hükmünün istishâbı olarak da zikredilen berâet-i asliyye istishâbının delil olarak kullanılmasının sahih olduğu hakkında Mâlikî âlimleri arasında ihtilaf bulunmamaktadır. İbâha-i asliyye istishâbı ise bir istishâb çeşidi olarak ele alınmamıştır. Şemsiye bir kavram olarak ifade edebileceğimiz şer‘î hüküm istishâbının delil olarak kullanılmasından ziyade ihtilaflar, bazı durumlarda bunun bir istishâb çeşidi olup olmaması noktasında toplanmıştır. İcma‘ istishâbı hakkında genel tutum sahih bir delil olmadığı üzerine olsa da fer‘î meselelerde icma‘ istishâbını sahih bir delil olarak kabul edenlerle aynı sonuca ulaşan Mâlikî âlimler bulunmaktadır. Maklûb istishâb ise sonraki dönemlerde gündeme gelmiş ve düzensiz bir delil olarak nitelendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Mâlikî, İstishab, aklî delil, şer‘î delil

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur. It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited (Fatma Zehra ÖZASLAN).

Teşekkür

Kıymetli danışmanım Prof. Dr. Ülfet Görgülü hocama katkılarından dolayı şükranlarımı sunarım.

Types of the Source of Istisḥāb According to Mālikī Methodology

Öz

In this article, the source of istisḥāb (presumption of continuity) according to the Mālikī methodology is analyzed through its types. In this context, having based on the commonly used classification of the types of istisḥāb, the following types of istisḥāb are discussed: the istisḥāb of barā’ah al-asliyyah, the istisḥāb of ibāḥa al-asliyyah, the istisḥāb of shar‘ī ḥukm, the istisḥāb of ijma‘, and the maqlūb istishāb. There is no disagreement among the Mālikī scholars about the authenticity of using the istisḥāb of barā’ah al-asliyyah, which is also described as the aqlī (rational) istisḥāb in the sources. It is also stated that that ibāḥa al asliyyah, which is considered as a type of istisḥāb, was used as a principle by the Mālikī jurists, however it is not regarded as a type of istisḥāb. Thus, the discussions mainly covers the fact that whether it is a type of istisḥāb or not in some cases instead of underliying the use of the istisḥāb of shar‘ī ḥukm as evidence, which is metaphorically expressed as an umbrella concept. Although the general approach regarding the istisḥāb of ijma‘ implies that it is not a valid evidence, there are Mālikī scholars who reach the similar conclusions like those who sees the istisḥāb of ijma‘ as a valid evidence in the case of individual issues. The maqlūb istishāb, on the other hand, emerged in later periods and was characterized as an irregular evidence.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Maliki, Istishab, Aqli Dalil, Shar'i Dalil

Kaynakça

• Adevî, Ebû’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Mükremillâh (Mükerrem) es-Saîdî. Hâşiyetü’l-Adevî (Haraşî’nin Halîl b. İshak’ın Muhtasar’ına yaptığı şerhin hâşiyesi). 8 Cilt. Mağrib: Matbaatü’l-Kübrâ, 2. Basım, 1317/1897.
• Ali Haydar Efendi. Dürerü’l-Hükkâm şerhu Mecelleti’l-ahkâm. 4 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım 2017.
• Apaydın, H. Yunus. “İhtiyat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/577-579. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Bâcî, Ebû’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî. el-İşârât. thk. Muhammed Ali Ferkûs. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1416/1996.
• Bâcî, Ebû’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî. İhkâmu’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. thk. Abdullah Muhammed el-Cebbûrî. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1409/1989.
• Bâcî, Ebû’l-Velîd. el-Müntekâ şerhu’l-Muvatta, thk. Muhammed Abdülkâdir ‘Atâ. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420/1999.
• Bâcî, Ebu’l-Velîd. Kitâbu’l-minhâc fî tertîbi’l-hicâc. thk. Abdulmecid et-Türkî. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1422/2001.
• Bardakoğlu, Ali. “İstishâb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/376-381. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Bây, Hâtim. el-Usûl el-ictihâdiyye elletî yunbenî aleyhi’l-mezhebi’l-Mâlikî. Kuveyt: el-Vaî el-İslamî, 1432/ 2011.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-i İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kamusu. ed. Ömer Faruk Kasadar. 8 Cilt. İstanbul: Ravza Yayınları, 2. Basım, 2018.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr Nâsır. 9 Cilt. Beyrût: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2002.
• Bulut, Zübeyir. “Hüsün ve Kubuh Meselesinin Ahlâk Teorilerine Temel Oluşturması Bakımından Analizi”, Kelâm Araştırmaları Dergisi 13/2 (2015), 634-654.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebû’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf et-Tâî en-Nîsâbûrî. Kitâbu't-telhîs fî usûli’l-fıkh. thk. Abdullah Cevlim en-Nebâlî-Beşir Ahmed el-Umrî. 3 cilt. Beyrût: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1431/2011.
• Çavuşoğlu, Ali Hakan. Irak Mâlikî Ekolü (III.-V./ IX.-XI. yy.). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2004.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah b. Ömer b İsâ. Takvîmu’l-edille fî’l-Usûli’l-fıkh. thk. Halil Muhyiddin el-Meys. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye: Beyrut, 2001.
• Dîdî, Ali b. el-Habîb. Müzekkira fî usûli’l-fıkhi’Mâlikî. Cezayir: Dâru’l-‘Avâdî, 1433/2012.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Fıkıh Usulü Yazımında ve Öğretiminde Yanlış Bir Ezber ve Düşündürdükleri: Mefkud Örneği”. İslam Araştırmaları Dergisi / 47 (Şubat 2022), 1-65.
• Eşit, Davut. “Eş‘arîliğin Fıkhî Mezheplerde Temsiliyeti”. Uluslararası İmam Eş‘arî ve Eş‘arîlik Sempozyumu Bildirileri. ed. Cemalettin Erdemci ve Fadıl Ayğan. 2/593-614. İstanbul: Beyan yayınları, 2014.
• Haçkalı, Abdurrahman. “İslam Hukuk Metodolojisinde “Aslî İbâha”-İçtihat İlişkisi Üzerine”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 14 (2009), 85-96.
• Haral Yalçı, Nurhayat. İlk Beş Asır Usûlü’l-Fıkh Literatüründe İstıshab Delili. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Entitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Heyet. “İbâha-i Asliyye”, “İbâha-i Şer‘iyye”, el-Mevsûatu’l-fıkhiyye. 6/301-302. Kuveyt: Dâru’s-Selâsîl, 1404-1427/1983-2006.
• İbn Cüzey, Ebû’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî el-Gırnâtî. Takrîbü’l-vüsûl ilâ ʿilmi’l-usûl. thk. Muhammed Muhtar b. eş-Şeyh Muhammed el-Emîn eş-Şinkîtî. Medîne: y.y., 1423/2002.
• İbn Rüşd el-Ced, Ebû’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endelüsî. el-Mukaddimâtü’l-mümehhidât. 3 Cilt. thk. Muhammed Haccî. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, 1408/1988.
• İbn Rüşd el-Ced, Ebû’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed el-Kurtubî el-Endelüsî. Mesâilü Ebi’l-Velîd İbn Rüşd. thk. Muhammed Habîb et-Teckânî. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 2. Basım, 1414/1993.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Ebû’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. ed-Darûrî fî usûli’l-fıkh (Muhtasarü’l-Mustasfâ). thk. Cemâleddîn el- Alevî. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1414/1994.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Ebû’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid. 4 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1420/2004.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî. el-Mahsûl fî usûli’l-fıkh. thk. Hüseyin Ali el-Yedrî- Said Abdullatîf Fûde. Amman: Dâru’l-Beyârık, 1420/1999.
• İbnü’l-Kassâr, Ebû’l- Hasan Ali b. Ömer. Mukaddime fî usûli’l-fıkh. nşr. Mustafa Mahdûm. Riyâd: Dâru’l-Muallime, 1419/1999.
• İbnü’l-Kassâr, Ebû’l- Hasan Ali b. Ömer. Uyûnü’l-edille fî mesâʾili’l-hilâf beyne fukahaʾi’l-emsâr. thk. Abdulhamîd b. Said b. Nâsır es-Suudî. 3 Cilt. Riyad: el-Memleketu’l-‘Arabiyyetu’s-Suudiyye Vezâratu’l-Ta‘lim ve el-‘Alî Câmiatü’l-İmam Muhammed b. Suud el-İslâmiyye ‘Imadetü’l-Bahs el-‘Ilmî, 1462/2006.
• Karâfî, Ebû’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. ez-Zehîra (fi’l-fıkh). thk. Saîd A‘râb. 14 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1415/1994.
• Karâfî, Ebû’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. Tenkîhu’l-fusûl fî ʿilmi’l-usûl. thk. Muhammed Hasan Abdu’l-Fettah el-Mâlikî. Beyrût: Dâru’l-Reyyahîn, 1440/2019.
• Karâfî, Ebû’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. Envârü’l-burûk fî envâʾi’l-furûk, 4 Cilt. thk. Ömer Hasan Kıyyam. Beyrût: er-Risâle el-Alemiyye, 3. Basım, 1441/2020.
• Kur’ân Yolu. Erişim 15 Ağustos 2022. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Lahmî, Ebû’l-Hasan. et-Tabsira. thk. Ahmed Abdulkerîm Necîb. 14 Cilt. Katar: Vizaretü’l-Evkâf ve’ş-Şu‘ûni’l-İslâmiyye, 1432/2011.
• Makkarî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî et-Tilimsânî. el-Kavâʿidü’l-fıkhiyye. thk. Muhammed ed-Derdâbî. Ribat: Dâru’l-Emân, 2012.
• Muhammed İlîş, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed el-Mısrî. Minehu’l-celîl ʿalâ Muhtasari’ş-Şeyh Halîl. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1404/1984.
• Nemerî, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr. el-Kâfî fî fürûʿi’l-Medîne. thk. Muhammed Muhammed el-Moritani. 2 cilt. Riyad: Mektebetü’r-Riyad el-Hadîse, 2. baskı, 1400/1980.
• Özaslan, Fatma Zehra. Mâlikî Usûl Anlayışında İstishâb ve Delil Değeri. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2023. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Semerkandî, Ebû’l-Feth Alâüddîn Muhammed b. Abdilhamîd b. Hüseyn el-Üsmendî. Bezlü’n-nazar fi’l-usûl, thk. Muhammed Zekî Abdulber. Kâhire: Mektebetü et-Turâs, 1412/1992.
• Serahsî, Ahmed. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l-Vefâ el-Afgânî. Kahraman Yayınları: İstanbul, 1984.
• Tenûhî, Ebû Saîd Abdüsselâm b. Saîd b. Habîb. el-Müdevvene. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994. Tilimsânî, Ebû Abdillâh eş-Şerîf Muhammed b. Ahmed b. Alî el-İdrîsî el-Alvînî. Miftâhu’l-vüsûl ilâ binâʾi’l-fürûʿ ʿale’l-usûl. thk. Muhammed Ali Ferkûs. Mekke: el-Mektebetü’l-Mekkiyye, 1419/1998.
• Zeydan, Abdulkerîm. el-Vecîz fî usûlü’l-fıkh. Beyrût: Müessesetü er-Risâle, 1440/2019.
• Zuhaylî, Vehbe. Fıkhu’l-İslâmî ve edilletühü. 8 Cilt. Şam: Dâru’l-Fikr, 1405/1985.
• Zuhaylî, Vehbe. Usûlü’l-fıkhi’l-İslâmî. 2 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Fikr, 1406/1986.