İslam Hukuku Açısından Depremde Oluşan Zararlarda Tazmin Sorumluluğu

Yıl 2023, Sayı: 5, 109 - 143, 30.12.2023

Abdullah Çakır

https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1384597

Öz

Depremde binaların hasar alması veya yıkılması ile mala ve cana zararlar gelebilmektedir. İslam hukukuna göre bu zararlardan sorumlu kişilerin İslam hukuk açısından tartışılması ve ortaya çıkan dinî bilgilerin insanların hizmetine sunulması gerekir. Aksi takdirde bilgi eksikliği veya yanlış bilgi sebebiyle sorumlular dinî sorumluluklarının farkında olamayabilir bu da insanların yanlış davranışlar sergilemelerine, özellikle ahiret hayatlarında beklemedikleri iyi olmayan neticelerle karşılaşmalarına sebep olabilir. Buna binaen makale depremde binaların gördüğü ve verdiği zararlardaki sorumluluğu İslam hukuku açısından ele almıştır. Araştırmanın önemini gösteren önde gelen faydalarından birisi araştırmanın depremde bina sebebiyle meydana gelen zararlardan kimlerin ne kadar sorumlu olduğunu tespit ederek zararların tazmini problemine katkı sunmasıdır. Makalenin hedefi bina yapımında paydaş olanlara dinî sorumluluk bilinci kazandırarak onları depreme dayanıklı binalar inşa etme hususunda motive etmek böylelikle depremde oluşacak zararların mümkün mertebe önüne geçilmesini sağlamaktır. Konu ele alınırken öncelikle dokümantasyon yöntemi izlenerek kaynaklara ulaşılmış, bu kaynaklardaki görüşler ve delilleri tahlil edilip tüme varım ve tümdengelim yöntemleriyle fıkhî kurallara göre hükümler tespit edilmeye çalışılmıştır. Netice olarak bina yapım aşamalarında binanın dayanıklılığına meşru olmayan bir fiil ile etki ederek binanın depreme karşı dayanıksız olmasına sebep olan kişilerin binada, içindeki ve dışındaki mal ve canlarda depremden dolayı oluşan zararlardan sorumlu olduğu, böyle bir durum yoksa sorumluluğun mal ve can sahiplerine ait olduğu bulgusuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Deprem, Bina, Zarar, Sorumluluk

Compensation Responsibility for Damages to Property and Life Caused by Buildings in Earthquakes in Terms of Islamic Law

Öz

In an earthquake, damage to property and life can occur with the damage or collapse of buildings. The persons who are responsible for these damages should be discussed scientifically according to Islamic law and the religious information about the responsible persons should be presented to the service of people. Otherwise, due to lack of information or false information, those responsible people may not be aware of their responsibilities, which may cause people to behave incorrectly and encounter unfavorable results, especially in the hereafter. Based on this, the article deals with the responsibility for the damages to property and life, which are caused by the buildings and damages to buildings themself in the earthquake from the point of view of Islamic law. These explanations refer that one of the leading benefits of the study, which shows the importance of the study, is that it makes a substantial contribution to the solving problem of compensation of the damages occurred by the building in the earthquake by determining who is responsible and what is the extent of the responsibility. The aim of the article is to motivate those who are stakeholders in building construction to build earthquake-resistant buildings by providing them with an awareness of religious responsibility, thus to prevent the damages that will occur in the earthquake as much as possible. While dealing with the subject, first of all, the sources were reached by following the documentation method, then the opinions and their evidences in these sources were analyzed and the fiqh provisions were tried to be determined by inductive and deductive methods. As a result, it was found that the persons who caused the building to be indurable to the earthquake by affecting the durability of the building with an illegitimate act during the construction stages of the building were responsible for the damages caused by the earthquake in the building, the properties and lives inside and outside the building, and if there is no such situation, the responsibility will belong to the owners of the property and life.

Anahtar Kelimeler

İslamic Law, Earthquake, Building, Damage, Responsibility

Kaynakça

• ʿAbdurraḥmân Şeyḫîzâde, ʿAbdurraḥmân b. Muḥammed b. Suleymân Dâmâd Efendî. 1419/1998. Mecmaʿu’l-ʾenhur fî şerḥi Multeḳa’l-ʾebḥur. 4 c. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• ʿAlâʾuddîn b. Muḥammed b. ʿÂbidîn, ʿAlâʾuddîn Muḥammed b. ʿOmer b. ʿAbdulʿazîz ʿÂbidîn el-Ḥuseynî ed-Dimeşḳî. Ḳurretu ʿayni’l-aḫbâr li tekmileti Reddi’l-muḫtâr ʿalâ’d-Durri’l-muḫtâr. 2 c. Beyrut: Dâru’l-Fikr li’t-Ṭabâʿati ve’n-Neşri. 1410/1990.
• ʿAlâʾuddîn es-Semerḳandî, Ebûbekir Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Aḥmed. 1414/1994. Tuḥfetu’l-fuḳahâʾ. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye.
• Alâʾuddîn el-Ḥaṣkefî, Alâʾuddîn Muḥammed b. ʿAlî b. Muḥammed el-Ḥaṣkefî ed-Dımeşḳī. ed-Durru’l-muḫtâr şerḥu Tenvîri’l-ebṣâr ve câmiʾi’l-biḥâr. thk. ʿAbdulmunʿim Ḫalîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1423/2002.
• ARAADHK, Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun, Resmi Gazete 28309 (31.05.2012). Erişim 25 Kasım 2023. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/05/20120531-1.htm
• Aydin, Melikşah - Aykanat, Mehmet. “Osmanlı Hukukunda Bina veya Yapı Eseri Malikinin Sorumluluğu”. Selcuk Universitesi Hukuk Fakultesi Dergisi. https://doi.org/10.15337/suhfd.672419
• Bağdâdî, Ebû Muḥammed Gıyâsüddîn Gānim b. Muḥammed. Mecmaʿu’ḍ-ḍamânât. b.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İslâmî, ts.
• Ceṣṣâṣ, Ebû Bekir Aḥmed b. ʿAlî er-Râzî. Âḥkâmu’l-Ḳur’ân. thk. Muḥammed Ṣâdıḳ el-Kamḥâvî. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1405.
• Ceṣṣâṣ, Ebû Bekir Aḥmed b. ʿAlî er-Râzî. Şerḥu Muḫtaṣari’ṭ-Ṭaḥâvî. thk. ʿİṣmetullâh ʿİnâyetullah Muḥammed vd. 8 Cilt. Beyrut; Medine: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye; Dâru’s-Sirâc, 1431/2010.
• Cevdet Paşa vd., Ahmed. Mecelle-i aḥkâm-ı ʿadliyye. İstanbul: b.y., 1300.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen ʿAlî b. Muḥammed b. ʿAlî es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbu’t-Taʿrîfât. thk. Heyet. Beyrut: y.y., 1403/1983.
• Çelik, Mücahit. Fıkhi Açıdan Garanti Sözleşmesi. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2021. file:///C:/Users/Pc/Downloads/698264.pdf
• Dönmez, İbrahim Kafi. “el-Urf (Örf) fi’l-Fıkhi’l-İslami”. Dirâsât Fıkhiyye ve Usûliyye. İstanbul: İSAM Yayınları, 2019. https://isamveri.org/pdfdrg/D278449/2019/2019_DONMEZIK4.pdf
• Ebu Abdurrahman, Abdullah b. Abdurrahman. Tavḍîhu’l-aḥkâm min bulûğı’l-merâm. 7 Cilt. Mekketü’l-Mükerreme: Mektebetü’l-Esedî, 5. Basım, 1423.
• Ebû ʿAlî eş-Şâşî, Ebû ʿAlî Ahmed b. Muhammed b. İshâk. Uṣûlu’ş-Şâşî. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-ʿArabî, ts.
• Eskicioğlu, Osman. “Âmme Velâyeti”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1989), 415-447.
• Fetâva’l-ʿÂlemgiriyye = el-Fetâva’l-Hindiyye. 6 Cilt. Bulak: Matbaʿatu’l-Kubrâ el-Emîriyye, 2. Basım, 1310.
• Gençel, Osman. Şantiye Tekniği Ders Notları. Erişim 25 Nisan 2023. https://cdn.bartin.edu.tr/insaat/f0524f5c-98df-4ccf-8f50-40fb70f6b6dc/1-yapiya-hazirlik.pdf
• Güler, Hande vd. “Binalarda Yapı Fiziği Problemleri: Bursa’da Bir Kamu Kurumu Örneği” 15/2 (2010), 53-64.
• Hâcirî, Hamed b. Muhummed. el-Ḳavâʿidü ve’ḍ-ḍavâibü’l-fiqhiyye fi’ḍ-ḍamâni’l-mâlî. Riyad: Daru Künûzi İşbilya, 1429.
• Ḥaddâdî, Ebûbekir b. ʿAlî b. Muḥammed el-Yemenî el-Ḥanefî. el-Cevheretu’n-neyyira ʿalâ Muḫtaṣari’l-Ḳudûrî. 2 Cilt. b.y.: el-Maṭbaʿatu’l-Ḫayriyye, 1322.
• Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Kur’an-ı Kerim Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 12. Basım, 2011.
• Haydar, Ali. Dureru’l-ḥukkâm şerḥu mecelleti’l-aḥkâm. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2. Basım, 2017.
• İbn Ḳudâme el-Maḳdisî, Ebû Muḥammed Muvaffaḳuddîn ʿAbdullāh b. Aḥmed b. Muḥammed b. Kudâme el-Cemmâʿîlî. el-Muğnî. thk. Tâhâ ez-Zeynî vd. 10 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Ḳahire, 1388/1968-1389/1969.
• İbn Ḳuṭluboğâ, Ebû’l-Fidâʾ Ḳâsım b. Ḳuṭluboğâ el-Cemâlî. Ḫulâṣatu’l-Efkâr Şerḥi Muḫtaṣari’l-Menâr. thk. Ḥâfıẓ S̱enâʾullâh ez-Zâhidî. b.y.: y.y., 1424/2003.
• İbn Nuceym, Zeynuddîn b. İbrahîm b. Muḥammed el-Mıṣrî. el-Eşbâh ve’n-Neẓâîr alâ Meẕhebi Ebî Ḥanîfe en-Nuʿmân. Beyrut: y.y., 1419/1999.
• İbn ʿÂbidîn, Muḥammed Emîn b. ʿOmer b. ʿAbdilʿazîz el-Ḥuseynî ed-Dımeşḳî. Reddu’l-mụḥtâr ʿalâ’d-Durri’l-muḫtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1412/1992.
• İK, İmar Kanunu. Resmi Gazete 18749 (9.5.1985). Erişim 10 Mayıs 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3194-20120516.pdf
• Kahveci, Nuri. “Sorumluluk Hukuku Açısından Zarar Görenin Kusurunun Hukuki Sonuçları”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi II/3 (2002), 131-142<br />.
• Kâsânî, ʿAlâʾuddîn Ebûbekir b. Mesʿûd b. Aḥmed el-Ḥanefî. Bedâʾiʿu’s-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2. Basım, 1406/1986.
• Ḳudûrî, Ebû’l-Ḥuseyn Aḥmed b. Ebî Bekr Muḥammed b. Aḥmed el-Ḳudûrî. Muḫtaṣaru’l-Ḳudûrî fî’l fıḳhi’l-Ḥanefî. thk. Kâmil Muḥammed Muḥammed ʿUveyḍa. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1418/1997.
• Merğînânî, Ebu’l-Ḥasen ʿAlî b. Ebûbekr el-Ferğânî. el-Hidâye fî şerḥi Bidâyeti’l-mubtedî. thk. Ṭallâl Yûsuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, ts.
• Mevṣılî, Ebu’l-Faḍl ʿAbdullâh b. Maḥmûd el-Ḥanefî. el-İḫtiyâr li taʿlîli’l-Muḫtâr. 5 Cilt. Kahire: Maṭbaʿatu’l-Ḥalebî, 1356/1937.
• Okur, Kâşif Hamdi. İslam Hukukunda Sosyal Sorumluluk Âkile Örneği. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1. Basım, 2017.
• Onur, Mehmet. İslam Borçlar Hukukunda Risk Teorisi ve Rizikolu Akitler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017. file:///C:/Users/Pc/Downloads/479466.pdf
• Özdirek, Recep. İslam Hukukunda İşçilerin Verdiği Zararın Tazmini. İstanbul: y.y., 2009. file:///C:/Users/Pc/Downloads/islam_hukukunda_iscilerin_verdigi_zarari.pdf
• PAİY, Planlı Alanlar İmar Yönetmeliği. Resmi Gazete 30113 (03.07.2017). Erişim 13 Mayıs 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=23722&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
• Salih, İdris. el-Ḳavâʿidü ve’ḍ-ḍavâibü’l-fiqhiyye fî naẓariyyeti’ḍ-ḍamân. Ürdün: el-Camiʿatü’l-Ürdüniyye, Külliyetü’d-Dirâseti’l-Ulyâ, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Seraḫsî, Muḥammed b. Aḥmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-ʾEimme. el-Mebsûṭ. thk. Ḫalîl Muḥyiddîn el-Meyyis. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1414/1993.
• Şeybânî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. el-Ḥasen. el-Aṣl. thk. Muḥammed Boynukalın. 12 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Ḥazm, 2012.
• Temiz, Uğur vd. 6 Şubat 2023 Pazarcık/Ekinözü(Kahramanmaraş) Depremlerine İlişkin Saha Gözlemleri. YOBU, 2023. https://bozok.edu.tr/Dosya/f2ad5d6e-3.pdf
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ et-. Sunenu’t-Tirmiẕî. thk. Aḥmed Muḥammed Şâkir, Fuʾâd ʿAbdulbâḳî. 5 Cilt. Mısır: Şirketu Muṣṭafâ’l-Bâbî’l-Ḥalebî, 1395/1975.
• YDHK, Yapı Denetim Hakkında Kanun. Resmi Gazete 24461 (13.7.2001). Erişim 10 Mayıs 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=4708&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• YDUY, Yapı Denetim Uygulama Yönetmeliği. Resmi Gazete 26778 (05 Şubat 2008). Erişim 12 Mayıs 2023. https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=11951&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
• Yerlikaya, Ünal. “Hanefî Hukuk Düşüncesinde Hukukî Sorumluluğa Etkisi Bakımından Hükmün Şarta İzafesi Sorunu”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 27 (2016), 89-109.
• Yerlikaya, Ünal. “Hanefî Borçlar Hukuku Literatüründe Teaddî Kavramının Anlam Çerçevesi: Teaddî-Hukuka Aykırılık-Kusur İlişkisi Bağlamında Bir İnceleme”. Diyanet İlmi Dergi 53/3 (02 Ekim 2017), 25-51.
• Zeylaʿî, ʿOs̱mân b. ʿAlî b. Meḥcen el-Bâriʿî Faḫruddîn el-Ḥanefî. Tebyînu’l-ḥaḳâîḳ şerḥu Kenzi’d-daḳâiḳ ve Ḥâşiyeti’ş-Şelebî. Bulak; Kahire: el-Maṭbaʿatu’l-Kubrâ’l-Emîrîyye, 1313.
• ZTEUERFT, Zemin ve Temel Etüdü Uygulama Esasları ve Rapor Formatına Dair Tebliğ. Resmi Gazete 30709. Erişim 11 Mayıs 2023. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/03/20190309-5.htm
• Zuḥaylî, Vehbe. Naẓariyyetü’ḍ-ḍamân. Dimeşḳ: Daru’l-Fikir, 1998.
• Zuḥaylî, Vehbe. Naẓariyyetü’ḍ-ḍamân. Dimeşḳ: Dru’l-Fikir, 2008.