Fahreddin er-Râzî'nin İbn Mes'ûd Kıraatine Yaklaşımı

Yıl 2024, Sayı: 6, 83 - 98, 30.06.2024

Habip Kalaç

https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1426191

Öz

İslâm düşünce geleneğinde birçok âlimin çabaları neticesinde farklı alanlarda eserler ortaya konulmuştur. Bu kişilerden biri yetiştiği çevrede ün yapmış olan âlimlerden istifade etme yoluna giden Ebû Abdillâh Fahreddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistânî’dir (öl. 606/1210). İslâmî ilimler hiyerarşisinde önemli bir yeri bulunan Râzî, Eş‘arî ekolunun güçlü simalarından biridir. Râzî yaşadığı döneme tefsir, kelam, fıkıh usulü, mantık, tıp, astronomi gibi alanlarda yaptığı çalışmalarla adından söz ettirecek şekilde çevresini etkileyerek velut bir yapıya sahip olduğunu göstermiştir. Râzî çevresindeki gelişmelerden habersiz kalmadığını, ilmî bağlamda cereyan eden olayları tefsire konu edinmek suretiyle çalışmasını ortaya koymuştur. Genel olarak bakıldığında tefsirinde âyetlerin açıklamaları yanında birçok farklı konuya ışık tuttuğu görülmektedir. Edindiğimiz tespitler bağlamında Râzî birçok eser yazmış olmakla beraber pek çok çalışmada şerh niteliğinde ürün vermiştir. Tefsirle iç içe farklı konuları mezceden Râzî, Mefâtîḥu’l-ġayb adlı tefsirinde kıraatlere de ayrı bir parantez açarak bu konuda yoğun bir mesai harcamıştır. Müellif bu eserde âyetlerin açıklanmasında kıraat vecihlerinden istifade etmiştir. Buradan hareketle kurrâya ait okuyuş vecihlerinin tamamını inceleme yerine şaz kategorisinde değerlendirilen İbn Mes‘ûd’un kıraatlerini Râzî’nin penceresinden ele elmaya çalıştık. Bu çalışmanın temel gayesi, Râzî’nin tefsirindeki yaklaşımına binaen sahâbe içerisinde özellikle fıkıh ve kıraatlerde öne çıkan İbn Mes‘ûd’un kıraatine yönelik yöntem ve keyfiyetini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Tefsir, İbn Mes‘ûd

FAHREDDİN er-RÂZÎ'S APPROACH TO IBN MES'ÛD'S QIRAAT

Öz

In the tradition of Islamic thought, works have been produced in different fields as a result of efforts of many scholars. One of these figures is Abu Abdillâh Fakhr al-dîn Muhammed b. Omar b. Huseyin al Râzî al-Taberistânî (d. 606/1210), who entered the way of benefitting from the scholars and who became famous in the region in which he was grown up. Râzî, who occupies an important place in Islamic Sciences hierarchy and is also one of the mighty figures of Ash’ari school. Despite the claims made, Râzî, besides having a brilliant memory, being a member of Shia, showed that he had a prolific nature by influencing his environment in a way that made a name for himself with his studies in fields such as exegesis, theology, Islamic Jurisprudence, logic, medicine and astronomy during his lifetime. Râzî demonstrated that he was aware of the developments around him, by. To speak generally, it can be seen that he mentions about many different issues in his exegesis, as well as the explanations of the verses, and sheds light on many different issues and the process of exegesis. Moreover, Râzî, who was stated to have initiated the philosophical understanding of theology, not only triggered the scientific exegesis movement with this approach, but also stimulated the studies after him in the same manner. In the context of the findings we obtained, it was seen that Râzî, in addition to writing many works, produced annotations in many works. Râzî, who combined different subjects with exegesis, From this point of view, instead of examining all the qira’at forms of the Qur’an mentioned in Mefâtîḥ al-ġhayb with rich content, we tried to examine Ibn Mas’ud's qira’ats, The main purpose of this study is to reveal the method and quality of the qira’at of Ibn Mas'ud, who stands out among the companions, especially in Islamic Jurisprudence and qira’at, on the basis of the approach in Râzî's Exegesis.

Anahtar Kelimeler

: Qira’at, Exegesis, Ibn Mas

Kaynakça

• Ahfeş, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade el-Mücâşiî el-Belhî el-Evsat. Meâni'l-Kur'ân li'l-Ahfeş. thk. Huda Mahmud Kura. Kahire: Mektebetü'l-Hancî, 1. Basım, 1990.
• Akalın, Adnan. "İslam Hukuku Açısından Suçun Unsurları". e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergis 10 (2013),
• Akkuş, Murat. Mennâ῾Halîl Kattân’ın Mebâhis Fî῾Ulûmi’l-Kur’ân Adlı Eserinin Kıraat İlmi Açısından Değerlendirilmesi. İlâhiyât Ulûmu’l-Kur’ân Kaynaklarında Kıraat İlmi, Doktota, 2019. [e-mail]
• Bardakoğlu, Ali "Ceza". TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1993. 09.05.2023. https://islamansiklopedisi. org.tr/ceza#2-fikih
• Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’. Meʿâlimü’t-tenzîl. Riyad: Dâru Tayyibe, ts.
• Beydâvî, Nâsırüddîn Ebû Saîd Abdullāh b. Ömer b. Muhammed. Envaru't-tenzil ve esraru't-te'vil. thk. Muhammed Abdurrahman. Beyrut: Dâru İhyai Turasi'l-Arab, ts.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. Aḥkâmü’l-Ḳurʾân. thk. Muhammed Sadık Kamhâvî. Beyrut: Dâru İhyai't-Turasi'l-Arab, 1405.
• Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Takribu'n-neşr fi kırâati'l-aşr. thk. İbrahim Atve. Kahire: 1961.
• Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Ali Muhammed ed-Debb‘a. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlim, 1. Basım, ts.
• Çetin, Abdurrahman. Kur'ân-ı Kerim'in İndirildiği Yedi Harf ve Kırâatlar. İstanbul: Ensar Yayınları, 2. Basım, 2010.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd b. Osmân. Kitabu't-teysiri fi kırâati's-seb'i. Kahire: Mektebetü't-Tabiîn, 2008.
• Dımaşkī, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî et-Türkmânî el-Fârikī. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-(ṭabaḳātü’l-)meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru'l-Garbi'l-İslâm, 2003.
• Dimyati, Ebû Bekr Osman b. Muhammed. İanetu't-talibin ala helli elfazi fethi'l-mu'in. Dâru'l-Fikir, 1. Basım, 1997.
• Ebû Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed b. İdris er-Râzî. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm müsneden ʿani’r-Resûl ve’ṣ-ṣaḥâbe ve’t-tâbiʿîn. thk. Esad Muhammed Tayyib. Riyad: el-Mektebetü'l-Arabiyyetü's-Suûdiyye, 1. Basım, 1997.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf el-Endelüsî. el-Baḥrü’l-muḥîṭ. thk. Adil Ahmet Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlim, 1. Basım, 1993.
• Fârisî, Ebû Alî el-Hasan İbn Abdilğaffar. el-Ḥücce li’l-ḳurrâʾi’s-sebʿa. thk. Alî Muhammed Mu'avvid Adil Ahmed. Beyrut: Dâru'l-Kitabi'l-İlim, 1. Basım, 1971.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Meâni'l-Kur'ân. thk. Muhammed Alî en-Neccâr Ahmed Yûsuf Necâtî. Kahire: Dâru'l-Kütübi'l-Mısriyye, 1955.
• Habeş, Muhammed. el-Kıraatu'l-mütevatiretu ve eseruha fi'r-resmi'l-Kur' an ve'l-ahkami'ş-şeri'yye. Dımaşk: Dâru'l-Fikir, 1. Basım, 1999.
• İbn Atiyye, Ebû Muhammed Abdirrahmân b. Gālib el-Endelüsî. el-Muḥarrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz. thk. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlim, 1. Basım, 2001.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed et-Tûnisî. Mukaddimetu İbn Haldûn. thk. Abdullah Muhammer ed-Derviş. Dımaşk: Mektebetü'l-Hidaye, 2004.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî. Tarihu İbn Haldûn. thk. Ebû Suheyb el-Kermi. Ürdün: Beytu'l-Efkar, ts.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Ahmed. el-Ḥücce fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿa. thk. Abdulali Salim Mükerrem. Beyrut: Dâru'ş-Şuruk, 3. Basım, 1979.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm el-İrbilî. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân mimmâ s̱ebete bi’n-naḳl evi’s-semâʿ ev es̱betehü’l-ʿayân. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır, 1. Basım, 1978.
• İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî Tefsiru'l-Kur'an'i'l-Azim. thk. Ali Ahmed Abdulbaki. Kahire: 1. Basım, 2000.
• İbn Muhaysın, Ebû Hafs Ömer b. Abdirrahmân es-Sehmî. el-Kıraatu ve eseruha fi ulumi'l-Arabiyye. Kahire: Mektebetü'l-Külliyyati'l-Ezher, 1. Basım, 1984.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. Kitâbü’ṭ-tabaḳāti’l-kebîr. thk. Alî Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü'l-Hancî 1. Basım, 2001.
• İbn Zencele, Abdurrahman b. Muhammed. Hüccetu'l-kırâat. thk. Said Afgânî. Beyrut: Müessesetü'r-Risale, 5. Basım, 1997.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî Zâdü’l-mesîr fî ʿilmi’t-tefsîr fî ʿilmi’t-tefsîr. Beyrut: Mektebetü'l-İslâm, 3. Basım, 1983.
• İbnü'-l-Cezerî, Şemsüddin b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Takribu'n-neşr fi kıraati'l-aşr. thk. İbrâhim Atve. Kahire: y.y., 1961.
• İbnü'-l-Cezerî, Şemsüddin b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. en-Neşr fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Alî Muhammed ed-Dabbâ‘. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlim, 1. Basım, ts.
• Kalaç, Habip. Sahâbenin Kıraatı ve Kaynaklık Değeri. Şırnak: Şırnak Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Kayravâni, Ebû Muhammed Mekkî b. Ebî Talib. et-Tebsıra fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ. thk. Muhammed Gavs en-Nedvî. Bombay: ed-Dâru's-Selefiyye, 2. Basım, 1982.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü'r-Risale, 1. Basım, 2006.
• Kurtubî, Said b. Muhammed Ebû Osman es-Serkustî. Kitabü'l-Ef'al. thk. Hüseyin Muhammed Şeref. Kahire: Dâru'ş-Şa'bi, 1975.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Tefsîrü’l-Ḳurʾân (en-Nüket ve’l-ʿuyûn). http://www.altafsir.com, ts.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl. Meân'i-Kur'âni'l-Kerîm. thk. Muhammed Alî es-Sâbûnî. Mekke: Cami'âtu Ümmi'l-Kurâ, 1. Basım, 1409.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’t-tenzîl ve ḥaḳāʾiḳu’t-teʾvîl. thk. Yûsuf Alî Bedevî. Beyrut: Dâru'l-Kelimeti't-Tayyib, 1998.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmûʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb. Beyrut: Dâru'l-Fikir, ts.
• Râzî, Ebû Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîḥu’l-ġayb. Beyrut: Dâru'l-Fikir, 1981.
• Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân ʿan tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Ebu Muhammed b. Aşur. 1 Beyrut: Dâru'l-Hayai't-Turasi'l-Arabî, 2002.
• Semîn, Ebû’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Yûsuf b. İbrâhîm el-Halebî. ed-Dürrü’l-masûn fî ʿulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmet Muhammed Harrâd. y.y., ts.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsûṭ. ed. Mustafa Cevat Akşit, sad. Komisyon. İstanbul: Gümüşev, 2008.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr (Ebû Osmân, Ebû’l-Hasen, Ebû’l-Hüseyn) Amr b. Osmân b. Kanber el-Hârisî. Kitabu Sibeveyh. Kahire: Mektebetü'l-Hanci, 3. Basım, 1988.
• Sicistânî, Ebû Bekr Abdullah b. Ebî Dâvûd Süleymân b. Eş‘as. Kitâbü’l-Mesâhif. thk. Muhibbuddin Abdussübhan Vaiz. Katar: Vezaretu'l-Evkaf, 1. Basım, 1995.
• Siracuddin, Ebu Hafs Ömer b. Ali b. Adil el-Hanbeli ed-Dımaşkî en-Numanî. el-Babu fi ulumi'l-kitap. thk. Ali Muhammed Muavvid Adil Ahmed Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlim, 1. Basım, 1998.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî. Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. thk. Abdulfettah Muhammed el-Kavî. Kahire: Dâru Ehyai Kütübi'l-Arab, 1918.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Üm. Beyrut: Dâru’l-Maʿârif, 1990. Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. Aḥkâmü’l-Ḳurʾân. ts.
• Şevki Yavuz, Yusuf. "RÂZÎ". TDV İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1995. 22.04.2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/fahreddin-er-razi
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Kahire: Dâru'l-Hicr, 2001.
• Teftâzânî, Mes‘ûd b. Fahriddîn Ömer b. Burhâniddîn Abdillâh el-Horâsânî. et-Telvih ale't-tevdih. thk. Zekeriya Omeyrat. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlim, 1. Basım, ts.
• Tetik, Necati. Başlangıçtan IX. Hicri Asra Kadar Kırâat İlminin Ta'lîmi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi, Doktora, 1981.
• Yalçın, Yunus, Erdem, Mehmet. "Cessâs’ın Kıraat Anlayışı ve Kıraatlerle Fıkhî İstinbat Yönteminin Tespiti". Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Hukuku 2/9 (2022/2),
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî b. Sehl el-Bağdâdî. Meâni’l-Ḳurʾân ve iʿrâbüh. thk. Abdulcelil Abduh Şelebî. Beyrut: Alemu'l-Kütüb, 1988.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osmân ed-Dımaşkî. Târîḫu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-(ṭabaḳātü’l-) meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru'l-Garbi'l-İslâm, 2003.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. thk. Adil Esmer Abdulmevcûd Alî Muhammed Mu‘avvid. Riyad: Mektebetü'l-Ablikan, 1. Basım, 1998.
• Zerkeşî, Bedruddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fi ulûmi'l-Kur'ân. thk. Muhammed Ebü'l-Fadl İbrâhim. Kahire: Mektebetü Dâri't-Turas, 1984.