Kıyâfet İlmi ve Bu Alandaki Kavramların Dil Bakımından İncelenmesi

Yıl 2025, Sayı: 8, 24 - 46, 30.06.2025

Hamit Memur

https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1588508

Öz

İnsanlar, ilk defa karşılaştıkları bireyler hakkında, dış görünüşlerine bakarak çeşitli tahminler yürütme eğilimindedirler. Bu tahminler, bilimsel bir temele dayanmamakla birlikte, bireylerin geçmiş deneyimleri, yaşadıkları toplumun kültürel normları ve sosyal etkileşimlerden elde ettikleri tecrübelerle şekillenir. İnsan doğası gereği, bilinmeyeni keşfetme ve anlama arzusu taşır. Bu arayış, öncelikle bireyin kendini tanımasıyla başlar ve sonrasında çevresindeki diğer insanları ve çevreyi anlamaya yönelir. Toplumsal yaşamın gerekliliği, insanlar arasındaki tanışma ve tanıma süreçlerini önemli hale getirmiştir. Tarih boyunca, insanları tanıma yöntemleri sürekli olarak geliştirilmiş ve çeşitlenmiştir. Modern bilim ve teknolojinin ilerlemesiyle, bireylerin psikolojik özelliklerini ve karakter yapılarını belirlemek için sistemli testler uygulanabilir hale gelmiştir. Ancak, tarihsel olarak insanlar, bedensel özelliklerden yola çıkarak kişilik değerlendirmeleri yapmış ve bu yöntemler toplumlar tarafından uzun süreler boyunca kullanılmıştır. Batı'da "fizyonomi" olarak bilinen bu yaklaşım, Doğu'da "ilm-i kıyâfet" veya "ilm-i firâset" olarak adlandırılmış ve bireylerin dış görünüşlerinden yola çıkarak karakter ve ahlak hükümleri çıkarma amacını gütmüştür. Bu pratikler, bireylerin birbirlerini anlama ve toplumsal ilişkilerini düzenleme çabalarının bir parçası olarak görülebilir. Firâset ve kıyâfet ilmi, insanlık tarihinin ve kültürel çeşitliliğin anlaşılmasında önemli bir rol oynamıştır ve bu alandaki çalışmalar, gelecek nesiller için de değerli bir miras olarak kalmaya devam edecektir.

Anahtar Kelimeler

Arap dili , Firaset , Karakter , Sezgi , Kaif , Gözlem

The Science of Physiognomy and a Linguistic Analysis of Terms in This Field

Öz

People tend to make various assumptions about individuals they meet for the first time based on their appearance. Although these guesses are not based on a scientific basis, they are shaped by individuals' past experiences, the cultural norms of the society they live in and the experiences they have gained from social interactions. By nature, human beings have a desire to discover and understand the unknown. This quest starts with the individual's self-knowledge and then turns towards understanding other people and the environment around them. The necessity of social life has made the processes of meeting and getting to know people important. Throughout history, methods of getting to know people have been continuously developed and diversified. With the advancement of modern science and technology, systematic tests have become feasible to determine the psychological characteristics and character structures of individuals. However, historically, people have made personality assessments based on physical characteristics and these methods have been used by societies for a long time. This approach, known as “physiognomy” in the West, was called “ilmu’l-qiyāfet” or “ilmu’l-firāset” in the East, and aimed to draw character and moral conclusions based on the appearance of individuals. These practices can be seen as part of individuals' efforts to understand each other and organize their social relations. The science of firāset and qiyāfet has played an important role in understanding human history and cultural diversity, and studies in this field will continue to be a valuable heritage for future generations.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language , Firasat , Character , Intuition , Qaif , Observation

Kaynakça

• Banarlı, Nihat Sami. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Bozkurt, Kenan. Kıyâfet İlmi Türk Edebiyatında Kıyâfet-Nâmeler ve Şa‘bân-ı Sivrihisârî’nin Kıyâfet-Nâmesi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve SanatlarıAna Bilim Dalı Türk İslam Edebiyatı Bilim Dalı, Yüksek Lisans, 2008.
• Çağatay, Neşet. İslâmdan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: Mars T. ve S. A. S. Matbaasi, 1957.
• Çavuşoğlu, Ali. Kıyâfet-nâmeler. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
• Çelebioğlu, Amil. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1998.
• Develioğlu, Ferit. Osmanlıca –Türkçe Ansiklopedik Büyük Lugat. İstanbul: Türdav, 1995.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakûp. el-Kâmûsü’l-muhît ve’l-kabesü’l-vasît el-câmi. Beyrut: Dâru’l-Fikir, 1995.
• İbnü’l-Cevzi. Kitabü’l- Ezkiye. çev. Enver Günenç. İstanbul: Şule Yayınları, 1998.
• İsfahânî, Râgıb. ez-Zerîʿa ilâ mekârimi’ş-şerîʿa. Kahire: Seyyid Ali Mîrlevhî, 1985.
• Kannûcî, Sıddîk b. Hasan el-. Ebcedü’l-ulûm. thk. Abdülcebbâr Rüzkâr. 3 Cilt. Dımaşk: Menşûrât Vezâretü’s-Sekâfe, 1978.
• Komisyon. Türk Edebiyatı Ansiklopedisi. 8 Cilt. İstanbul: Dergah Yayınları, 2004.
• Köprülü, Fuat. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
• Kübrâ, Necmuddîn. Tasavvufi Hayat. çev. Mustafa Kara. İstanbul: Dergah Yayınları, 1996.
• Levent, Agâh Sırrı. Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1998.
• Macdonald, O.B. “Kıyâfet”. 4/640. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Matpan, Ebubekir. Muhadram Şâir Lebîd b. Rebîa ve Muallâkasında İşlediği Şiir Temaları. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2021.
• Mengi, Mine. “Kıyâfetnâme”. 25/513-514. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
• Öğüt, Salim. “Firâset”. 13/117-118. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Özkırımlı, Atilla. “Kıyâfet-nâme”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. 3/752. İstanbul: Cem Yayınları, 1990.
• Pakalın, M.Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1993.
• Sivrihisarî, Şaban. Kıyâfet-nâme. Nuriosmaniye Kütüphanesi, 4099, 149.
• Tâib, Osman-zâde. Ahlâk-ı Ahmedî. El Yazma. Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi, Raşit Efendi: 7140, 96.
• Taşköprüzâde, Ahmed Efendi. Miftâḥu’s-saʿâde ve miṣbâḥu’s-siyâde fî mevżûʿâti’lʿulûm. 3 Cilt. Kahire: Dârü’l-kütübi’l-hadîs, 1968.
• Tayşi, Mehmet Serhan. “Kıyâfe”. 25/508. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, ts.
• Tehânevî, Muhammed Ali et-. Keşşâfü Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-Ulûm. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu Lübnan Nâşirûn, 1. Basım, 1996.
• Uludağ, Süleyman. “Firâset”. 13/116-117. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1999.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İlham”. 22/98-100. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Yerdelen, Cevat. Türk Edebiyatında Kıyâfet-Nâmeler ve Niğdeli Visali’nîn Vesiletü’l-İrfan Adlı Kıyâfet-Nâmesi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, Yüksek Lisans, 1988.