Ebü'l-Hasan Hüsnü el-Üsküdârî'nin Risâle-i Nesemât-ı Rûhâniyye fî vâridâti'l-kalbiyye Adlı Eserinin Vâridât Türü Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Sayı: 8, 110 - 132, 30.06.2025

Özlem Demir

https://doi.org/10.61216/darulhadisdergisi.1634757

Öz

Tasavvuf edebiyatında mutasavvıfların kalplerine gaybdan gelen feyz, ilham ve manaları kaleme aldıkları vâridât türü sufilerin manevî tecrübelerini kapsamaktadır. Bu nedenle bu türde yazılan eserlerin tespiti kolay değildir. Bazı eserlerin isimleri müellifleri tarafından “vâridât” olarak belirtilse de içerikleri vâridât türü ile örtüşmemektedir. XX. yüzyıl mutasavvıflarından Ebü’l-Hasan Hüsnü el-Üsküdârî’nin Risâle-i Nesemât-ı Rûhâniyye fî vâridâti’l-kalbiyye adlı eseri bu duruma örnek teşkil etmektedir. Risâle vâridâttan daha çok erkânnâme türünün özelliklerini taşımaktadır. Tarikata yeni giren müritlere Nakşibendî yolunun âdâp ve erkânını öğretmek amacıyla kaleme alınan eserde bey’at, seyr-i sülûk, havâtır, letâif, râbıta, tevhid, telvîn ve temkîn, bir tarikata ve mürşide bağlanmanın gerekliliği, müridin âdâbı gibi tasavvufî meseleler ile müellifin bağlı bulunduğu tarikatların silsileleri yer almaktadır. Kaynaklarda Ebü’l-Hasan Hüsnü el-Üsküdârî’nin eserlerinin isimleri haricinde bir bilgi bulunmamaktadır ve Risâle-i Nesemât-ı Rûhâniyye fî vâridâti’l-kalbiyye ilgili hususi bir çalışma yapılmamıştır. Bu makalede müellifin tüm eserleri yazma nüshalarından yararlanılarak detaylı bir şekilde tanıtılmış; Risâle-i Nesemât-ı Rûhâniyye fî vâridâti’l-kalbiyye’nin genel özellikleri, nüshalarındaki farklılıklar ve muhtevası incelenmiştir. Bu çalışmanın amacı vâridât olarak zikredilen fakat bu türün özelliklerini taşımayan eserlere örnek göstermek amacıyla Risâle-i Nesemât-ı Rûhâniyye fî vâridâti’l-kalbiyye’yi tanıtmaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk İslâm Edebiyatı , Tasavvuf , Vâridât , Ebü’l-Hasan Hüsnü el-Üsküdârî , Risâle-i Nesemât-ı Rûhâniyye fî vâridâti’l-kalbiyye.

Evaluation of the Work of Abu’l-Hasan Husnu al-Uskudārī Named Risāle-i Nesemāt-ı Rūhāniyye fī wāridāti'l-kalbiyye in the Context of Wāridāt Genre

Öz

In Sufi literature, the type of wāridāt in which sufis write down the blessings, inspirations and meanings that come to their hearts from the unseen, encompasses the spiritual experiences of sufis. For this reason, it is not easy to identify works written in this genre. Although the names of some works are stated as “wāridāt” by their authors, their content does not match the type of wāridāt. The work of Abu’l-Hasan Husnu al-Uskudārī, one of the 20th century sufis, named Risāle-i Nesemāt-ı Rūhāniyye fī wāridāti’l-kalbiyye, exemplifies this situation. The treatise bears the characteristics of the erkānnāme genre more than the vāridāt. Written with the aim of teaching the etiquette and rules of the Naqshbandī path to new disciples, the work includes such sufi issues as bey’at, seyr-i sulūk, havātır, letāif, rābita, tawhid, telvīn and temkīn, the necessity of being attached to a tariqah and a guide, the etiquette of the disciple, and the chains of tariqahs to which the author is affiliated. There is no information in the sources other than the names of the works of Abu’l-Hasan Husnu al-Uskudārī, and no special study has been done on the Risāle-i Nesemāt-ı Rūhāniyye fī wāridāti'l-kalbiyye. In this article, all the works of the author are introduced in detail by using their manuscript copies; the general characteristics of Risāle-i Nesemāt-ı Rūhāniyye fī wāridāti’l-kalbiyye, the differences in its copies and its content are examined. The aim of this study is to introduce Risāle-i Nesemāt-ı Rūhāniyye fī wāridāti’l-kalbiyye in order to show examples of works that are mentioned as waridāt but do not have the characteristics of this genre.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Literature , Sufism , Wāridāt , Abu’l-Hasan Husnu el-Uskudārī , Risāle-i Nesemāt-ı Rūhāniyye fī wāridāti’l-kalbiyye.

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâil b. Muhammed el-. Keşfü’l-hafâ. nşr. Mustafa Genç. 4 Cilt. İstanbul: Beka Yayıncılık, 2019.
• Askalânî, İbn Hacer el-. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. nşr. Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Behyakī, Ahmed b. Hüseyin. Şu‘abü’l-îmân. nşr. Muhammed Zağlûl. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410. Güzel, Abdurrahman. Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2006.
• Işıtan, İbrahim. “Nakşî Eğitim Metodunun Sûfî Psikolojisi Açısından Tahlili”. Buhara’dan Konya’ya İrfan Mirası ve XVII. y.y. Medeniyet Merkezi Konya. ed. Dilaver Gürer vd. 588-616. Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2019.
• Köseoğlu, Mehmed Akif. “İstanbulda Nakşî-Halidî Şeyhlerinin Vazife Yaptığı Tekkeler ve Bu Yapılarının Günümüzdeki Durumları”. Uluslararası Seyyid Tâhâ-i Hakkârî Sempozyumu Bildirileri. ed. Halit Yalçın vd. 456-473. Hakkari: Hakkari Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Kur’an-ı Kerim Açıklamalı Meali. çev. Hayrettin Karaman, Ali Özek, İbrahim Kâfi Dönmez, Mustafa Çağrıcı, Sadrettin Gümüş, Ali Turgut. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
• Kuşeyrî, Abdülkerim. Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi. nşr. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• Meclisî, Muhammed Bâkır el-. Bihâru’l-envâr. 110 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Vefâ, 1983.
• Sezer, Esma. Balaban Tekkesi Şeyhi Hasan Hüsnü Efendi ve Tasavvufî Eserleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Tek, Abdurrezzak. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Bir Şeyh Portresi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2007). 155-168.
• Tosun, Necdet . “Nakşibendiyye”. Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür. ed. Semih Ceyhan. 611-692. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimler Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• Üsküdârî, Ebü’l-Hasan Hüsnü el-. Burhânü’s-sâlikîn. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Tahir Ağa Tekkesi, 00321/003, 44b-52b.
• Üsküdârî, Ebü’l-Hasan Hüsnü el-. Risâle-i Mir’âtü’l-ebrâr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Tahir Ağa Tekkesi, 00321/002, 24b-41.
• Üsküdârî, Ebü’l-Hasan Hüsnü el-. Risâle-i Nesemât-ı Rûhâniyye fî vâridâti’l-kalbiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hazreti Nasuhi Dergâhı Yazma, 00098, 1b-22a.
• Üsküdârî, Ebü’l-Hasan Hüsnü el-. Risâle-i Nesemât-ı Rûhâniyye fî vâridâti’l-kalbiyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Tahir Ağa Tekkesi, 00321/001, 1b-21b.
• Üsküdârî, Ebü’l-Hasan Hüsnü el-. Risâle-i Nesemât-ı Rûhâniyye fî vâridâti’l-kalbiyye. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin, Türkçe Yazmalar, 000928/01, 1b-17b.
• Vassaf, Hüseyin. Sefîne-i Evliya. nşr. Mehmet Akkuş - Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
• Yücer, Hür Mahmut. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf (19 Yüzyıl). İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.