Kırgızistan'daki Dunganların Sosyal Çatışma Dönemlerinde Çevre ile İlişkileri

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 12, 92 - 117, 29.06.2023

Derviş Ulaşhan Eraslan

https://doi.org/10.59114/dasad.1289231

Öz

Kırgızistan coğrafi konumu itibariyle kavşak noktada olması sebebiyle hem Doğu Asya’dan hem de Türkistan coğrafyasından çok fazla göç almıştır. Çarlık Rusya, SSCB ve bağımsız Kırgız Cumhuriyeti döneminde de bu göçler devam etmiştir. Günümüzde Kırgızistan topraklarında asli kimlik unsuru Kırgızlarla beraber 23 etnik unsur bulunmakla birlikte diğer etnik unsurlar dâhil edildiğinde 80’den fazla etnik kimlik ülkede yaşamaktadır. Farklı kimlik ve kültür unsurları her ne kadar bir toplum için zenginlik olsa da farklılıklar zaman zaman gerilim ve çatışma unsuru da olabilmektedir.
Bu çalışmada Kırgızistan nüfusu içerisinde en fazla üçüncü etnik unsuru oluşturan Dunganların, Kırgızistan topraklarına göçünden günümüze kadar yaşamış oldukları etnik gerilimler, sosyal çatışmalar ve sonraki dönemlerde çevre ile ilişkileri ele alınmıştır. Çalışmada Dunganların içerisinde bulunmuş oldukları sosyal çatışmalara neden olan faktörler tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu minvalde daha sıklıkla ekonomik avantajlarını kaybettikleri dönemlerde sosyal çatışma, etnik gerilim ve şiddet olaylarına karıştıkları sonucuna ulaşılmaktadır. Bununla birlikte yarı kapalı bir toplum özelliği göstermeleri de Dunganların merkez ile olan ilişkilerini zayıf kılmaktadır. Bu çalışmada Dunganlar çalışkan, uysal bir topluluk olma özelliği göstermekle birlikte, ekonomik çıkar grubu oluşturamadıkları, ticaretten dışlandıkları ve sömürü düzeniyle karşılaştıkları her dönemde de isyancı karakteristik özelliklerini günümüze kadar taşımışlardır.
Çalışmada Dunganların, Kırgızistan’da yaşamış olduğu sosyal çatışma süreçlerinde çevre ile ilişkileri ele alınacaktır. Bununla birlikte Dungan adının anlamına, Dunganların kökenine açıklık getirilecek ve Dunganların Kırgızistan’a göçlerine değinilecektir. Çalışmada sosyal çatışma dönemleri Çarlık Rusya, SSCB Rusya ve bağımsız Kırgızistan Cumhuriyeti olmak üzere üç başlıkta işlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kırgızistan, Dunganlar, Çin, SSCB, Çarlık Rusya, göç, isyan, sosyal çatışma

The Relationship of Dungans in Kyrgyzstan with the Environment during Social Conflict Periods

Öz

Due to its geographical location as a crossroads, Kyrgyzstan has received significant migration from both East Asia and the Turkistan region. These migrations have continued during the periods of Imperial Russia, the Soviet Union, and the independent Kyrgyz Republic. Presently, along with the Kyrgyz people, there are 23 ethnic groups considered as the primary identity in Kyrgyzstan, and when other ethnic groups are included, there are more than 80 different ethnic identities living in the country. While diverse identities and cultures can enrich a society, differences can also lead to tensions and conflicts at times.
This study focuses on the Dungan people, who constitute the third largest ethnic group within the population of Kyrgyzstan, and explores their experiences of ethnic tensions, social conflicts, and their relationship with the surrounding environment from their migration to Kyrgyzstan until the present. The study aims to identify the factors that have contributed to the social conflicts experienced by the Dungans. It is concluded that during periods when they have lost their economic advantages, the Dungans have been involved in social conflicts, ethnic tensions, and acts of violence. Additionally, their semi-closed nature weakens their relationship with the central authority. The study reveals that the Dungans have carried their rebellious characteristics up to the present, despite being known as a hardworking and docile community, as they have consistently faced exclusion from trade, exploitation, and oppressive systems.
The study also examines the relationship between the Dungans and the surrounding environment during the social conflict periods they have experienced. Furthermore, it sheds light on the meaning and origin of the term "Dungan" and discusses the Dungans' migration to Kyrgyzstan. The periods of social conflict are categorized into three sections: Imperial Russia, the Soviet Union, and the independent Kyrgyz Republic.

Anahtar Kelimeler

Dungans, China, USSR, Tsarist Russia, migration, rebellion, social conflict, Kyrgyzstan

Kaynakça

• Altımışova, Z. (2018). Kırgızistan’da Sovyet Repressiya Siyaseti (1917-1953). XVIII. Türk Tarih Kongresi, DOI: 978-975-17-5121-8 (10.c). https://www.ttk.gov.tr/xviii-turk-tarih-kongresi-cilt-x/.Asangulova, Caynagül (2012). Po Sotsiologiçeskomu Oprosu “Mecetinçeskie Otnoşeniya v Kırgızistane” Analitik Rapor, Bişkek
• Baoguang, Nuer Hassan Pang (1990). The Hui: A Chinese Muslim Nationality, Institute of Muslim Minority Affairs Journal, 11: 2, s. 257-262.
• Ceylan, Ertuğrul (2019). Çinli Müslüman Alim Wang Daiyu’nün Çin İslam Tarihindeki Yeri ve Önemi, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doğu Dilleri ve Edebiyatları (Sinoloji) Anabilim Dalı
• Chuah, Osman (2004). Muslims in China: The Socialand Economic Situation of the Hui Chinese, Journal of Muslim Affairs, Vol. 24, No. 1, s. 155-162.
• Dreyer, J. Teufel (1984). Çin’deki İslam Cemaati, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Asya-Afrika Araştırmaları Grubu Yayın No: 2
• Eraslan, D. U. (2023). Kırgızistan’daki Dunganların Sosyo-Kültürel Yapısı, Yüksek Lisans Tezi, Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Ana Bilim Dalı
• Ercilasun, K. (2003). Ch’ing Hanedanı Zamanında Kâşgar (19. Yüzyıl Başına Kadar), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), YÖK Ulusal Tez Merkezi veri tabanından elde edildi. (Tez no:126395).
• Feng, H. (2005). Donggan "Laizi" Tunken, 1, Gansu Sheng, Xibei Minzu Daxue
• Fougner, Kari (2012). Chinese Perspectives on the Dungan People and Language A Critical Discourse Analysis on the Ambiguousness of the Chinese Ethnicity, Master’s thesis in EAL 4090- East Asian Linguistics, Asian and African Studies: East Asian Linguistics
• Gladney, C. Dru ve Shouqian Ma (1989). Interpretations of Islam in China: A Hui Scholor’s Perspective, Journal Institute of Muslim Minority Affairs, Vol 10, No. 2
• Karluk, A. Celil (2019). Çinlilik ve Çin’de Ötekiler, Ankara: Atlas Yayınları
• Kasımbekov, Tölögön (2008). Baskın, Çıgarmalar Cıynagının 8 Tomdogu Roman, Bişkek: B. Biyiktik
• Kılıç, F. (2013). Kırgızistan’daki Dunganlar: Tarihleri, Göçleri, Yaşamları, Dil Durumları. Türkbilig, (26), 1-26. Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkbilig/issue/52817/697620
• Kok, Emile ve YEOH, Kheng (2015). From Dungans to Xinyimin: China, Chinese Migration and the Changing Sociopolitical Fabric of Central Asian Republics, Contemporary Chinese Political Economy and Strategic Relations: An International Journal Vol. 1, No. 2, s. 187-245.
• Laruelle, Marlene ve PEYROUSE, Sebastien (2009). Cross-border Minorities as Cultural and Economic Mediators between China and Central Asia, China and Eurasia Forum Quaterly, Volume 7, No. 1, s. 93-119.
• Lipman, N. Jonathan (1997). Familar Strangers A History of Muslims in Northwest China, University of Washington Press, Seattle and London
• Madcun, D. (2016). Vlıqnıe Vneshnıx Sıl Na Xod Vosstanıq V Semırech''e V 1916 G., “Vestnik Tomskogo gosudarstvennogo universiteta. Istoriq, No: 3 (41)”
• Madcun, D. (2017). Bor'ba za opium kak odna iz prichin tragicheskix sobjtiy v Semirech'e v 1916 godu, “Pereosmjslenie vosstaniq 1916 goda v Central'noy Azii» / Sbornik statey”, s. 66-77.
• Maerjiang, Wu (2018). Çin Kaynaklarına Göre Mançu (Çing) Hanedanı Döneminde (1644-1911), Çin’de İslamiyet, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslam Tarihi Bilim Dalı
• Marat, Erica (2006). Teen age Fight Sparks Violence Between Dungan and Kyrgyz Villagers, Central Asia-Caucasus Analyst, Bı-Weekly Briefing Vol. 8, No. 3.
• Musarova, D. Madcun (2017). Dungane v Tragiçeskih Sobıtiyah 1916 g. V Semireçe, Red. Sost: KOTYUKOVA, T.V., Vosstaniya 1916 g. v Aziatskoy Rossii: Neizvestnoeobizvestnom (K 100-letiyu Vısoçayşegopoveleniya 25 iyunya 1916 g.): (Kollektivnaya Monografiya), M. Russkiy İmpuls.
• Ormonova A. T (2016). İz İstorii Borbı Dunganskogo Naroda Za Ukreplenıe Sovetskoy Vlastı V Godı Grazhdanskoy Voynı, Nauka, Novıe Texnologii i İnnovatsii Kırgızstana No: 11
• Rimsky, Svetlana ve DYER, Korsakoff (1991). Soviet Dungans in Dungans 1985: BİP th days, Weeddings, Fune Palsand Kolkhoz Life, Center for Chinise Studies Taipei, Taiwan, R.O.C.
• Rimsky, Svetlana ve Dyer, Korsakoff (1992). Karakunuz: An Early Settlement of the Chinese Muslims in Russia, The Australian National University Asian Folklore Studies, Volume: 51, s. 243-279.
• Suşhanlo, M. (1967). Oçerki İstorii Sovetskih Dungan, Akademiya Nauk Kirgizskoy SSR Otdel Obşey Tyurkologin i Dunganoveleniya, Frunze: İzdatelstvo “İlim”
• Sushanlo, M. (1971), Dungane (İstoriko-etnografiçeskiy oçerk), Frunze: İlim.
• Orlov, Yuri (2006). International Helsinki Federation for Human Rights (IHF), Ethnic Minorities in Kyrgyzstan: Recent Developments, October 2006, available at: https://www.refworld.org/docid/46963aee0.html [accessed 4 June 2023], şu adresten erişilebilir: https://www.refworld.org/docid/46963aee0.html [erişim tarihi 25 Nisan 2023]
• Yusurov, H. Y. (1948). Uçastie Dungan V Vosstanii Kirgizov V 1916 Godu, “Turdı İnstituta Yazıka, Literaturı i İstorii II Vıpusk” İzdatelstvo Kirgizskogo Filiala Akademik Nauk SSSR, Frunze.
• Yusurov, H. Y. (1958). Dungane V Period Oktyabrya, Kirgizskoe Gosudarstvennoe İzdatelstvo, Frunze
• CGA RK. F. 44. Semirechenskoe oblastnoe pravlenie ministerstva vnutrennix del.
• CGA RK. F. 77. Vernenskiy okruzhnoy su
• FRRKNB RK. Inv. № 66.
• Kazak SSC Merkezi Devlet Arşivi (1944). f. 44, d. 286, l. 1.
• Kırgız SSC Merkezi Devlet Arşivi (1916). f. 625, d. 2, l. 29.
• Adcmemorial.org, (2020). https://adcmemorial.org/en/articles/korday-pogrom/; Erişim Tarihi: 27.04.2023
• China.org.cn, (2003).ShaoDa,http://www.china.org.cn/english/2003/Aug/72893.htm; Erişim Tarihi: 19.04.2023
• Eurasianet, (2006). https://eurasianet.org/interethnic-clash-causes-kyrgyzstans-common-house-to-tremble; Erişim Tarihi: 25.04.2023
• Radio Free Europe, (2010). https://www.rferl.org/a/Dungans_Uyghurs_Attacked_In_Northern_Kyrgyz_Town_/2007251.html; Erişim Tarihi: 25.04.2023
• Stat.Kg,(2021).http://www.stat.kg/kg/publications/demograficheskij-ezhegodnik-kyrgyzskoj-respubliki/; Д31 Демографический ежегодник Кыргызской Республики: 2016-2020.-Б: Нацстатком Кырг. Респ., 2021: -312с. ISBN 978-9967-26 837-1 Erişim Tarihi: 19.04.2023
• World Socialist Web Site, (2020). https://www.wsws.org/en/articles/2020/02/20/kaza-f20.html; Erişim Tarihi: 27.04.2023