Analysis on the Fundamental Values of Coexistence in Terms of Philosophy and Religion

Yıl 2016, Cilt: 14 Sayı: 31, 87 - 133, 01.06.2016

Anar Gafarov

Öz

Felsefî ve Dinî Açıdan Birlikte Yaşamanın Temel Değerleri Üzerine Bir Analiz

Öz

Bu makalede felsefî ve dinî açıdan birlikte yaşama ve onun temel değerleri konusu tartışılmaktadır. Bir giriş ve dört bölümden oluşan bu çalışmada dinî ve felsefi öğretilerin konuya ilişkin ortak söylemleri karşılaştırılarak analiz edilmiş, başta İslam dini ve felsefesi olmak üzere zaman zaman Batı filozoflarının da konuya ilişkin düşünceleri değerlendirilmiş ve böylece birlikte yaşamanın mahiyeti, temellendirilmesi, değerler alanı irdelenerek ortaya konulmuştur. Bu bağlamda makale temel sorun olarak günümüz dünyasında çokkültürlülüğün ve farklılıkların olumlu yönlerinin yanısıra ?ötekileştirme? gibi olumsuzlukların da beraberinde getirdiği probleme dikkat çekmekte ve probleme ilişkin çözüm yollarını tarihi tecrübelerden ve filozofların görüşlerinden yola çıkarak tartışmaktadır. Makalenin temel tezi insan haklarına ve ahlaka uyarak birlikte yaşayabilecek birey ve toplumlar oluşturmak için uluslararası sözleşmelerin ve bu eksende kurulan uluslararası kurum ve kuruluşların dini, felsefi, ahlakî ve kültürel alt yapı ile desteklenmediği sürece toplumlarda birlikte yaşamanın sağlıklı bir şekilde sağlanamayacağı yönündedir. Araştırmada Batı'nın ve özellikle İslam dünyasının tarihi tecrübelerini, kültürel değerlerini ve medeniyetini kapsayacak mirasını revize etmesi öngörülmektedir. Zira, tarihî ve ilmî gerçekliği olan böyle bir miras irdelendiğinde bugün Müslümanların yaşadığı coğrafyalardayaşanan şiddet olaylarının İslam'la ilişkilendirilmesinin hem İslam'ın teorik yapısına, hem de tarihsel tecrübemizin kaynağı olan İslam medeniyetinin doğasına aykırı olduğu görülecektir. Bu bağlamda makalemizin tezlerinden biri bu türden haksız iddiaların arkasındaki gerçek unsurun Batı'nınbir yandan pozitivizmi ve bencilliği ilke edinerek, Nietzche'nin ?acımasızlık ahlakını? hayat felsefesi haline getirdiği ve bu hayat felsefesi veekonomik çıkarlar uğruna Müslümanları birbirine düşüren dış aktörlerin bulunduğu yönündedir. Çalışmanın diğer tezini ise Müslümanların pek çoğunun İslam'ı, kültürel birikimi ve İslam medeniyetini doğru okuyamayışları gerçeği oluşturmaktadır.Ne var ki, kültürel birikimin ve tarihi tecrübelerin doğru okunması hem Batı'da hem de merzheplerarası ve kültürlerarası çatışmaların daha yoğun yaşandığı İslam dünyasında birlikte yaşama ekseninde ortaya çıkan bir takım sorunların çözülmesi yolunda fanus niteliğinde olacaktır ki, bu da sağlıklı bir sosyal iletişimi sağlayacak temel değerlerin birey ve toplumlarca özümsenmesi açısından büyük önemi haizdir. Birlikte yaşama meselesi dini-ahlakî ve felsefi değerler üzerinden okunursa, onun bireyin kendini aşarak karşıdakini tanımakla, karşıdakine güvenmekle beraber onda güven duygusu uyandırmakla, fiil ve davranışlarına merhamet, sevgi, diğergamlık, ihsan, adalet ve hoşgörü gibi ahlakî erdemlerin hâkim olmasıyla ve yine son olarak da din, inanç ve vicdan özgürlüğünün bilincinde olunarak gerçekleşecek olan bir ideal ve kültür olduğu anlaşılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Birlikte yaşama, Batı, İslam, Ahlakî değerler, Felsefe, İnsan, Sosyal iletişim

Kaynakça

• İbn Hanbel.el-Müsned, I/113, 193, 236, II/210, 306; V/411; VI/116, 233;
• Akdoğan, A. (2004). Bireysel ve Toplumsal Hayatta Ahlaka Olan İhtiyaç. EKEV Akademi Dergisi, (18), s. 180-181.
• Akseki, A. H.(1991). Ahlâk İlmi ve İslam Ahlâkı.(2. bs.)Sadeleştiren: Ali Arslan Aydın, Ankara: Nur Yayınları.
• Anay, H.(1994).Celâleddîn Devvânî: Hayatı, Eserleri, Ahlâk ve Siyaset Düşüncesi, (basılmamış doktora tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Aristoteles.(1993). Politika, (Mete Tunçay, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Asım, E. (h. 1305). Kamus Tercümesi.(“a-d-l” maddesi), İstanbul: Matbatü’l- Osmaniyye.
• Bayraktar, İ. (1991). İslam’ın İnsana Tanıdığı Bazı Temel Haklar ve Veda Hutbesi. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (10),s. 221-229.
• Belâzurî, (1866). Futûhu’l-büldân, nşr. M.J.de Goeje, (İslamic Geography içinde, ed. Fuad Sezgin, Frankfurt:1413/1992), Leiden.
• Beyhakî, (2003) es-Sünenü’l-kübrâ, thk.: Muhammed Abdulkadir Ata, IX, 231, hadis no: 18387, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• Bilgen, M. (2006).Yüksek İslâm Ahlâkı, İstanbul: Milli Gazete Yayınları.
• Bircan, H. H. (2001).İslam Felsefesinde Mutluluk, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Blau, P. (2005). Exchange and Social Structure, (Değişim ve Sosyal Yapı) R.A. Wallace and A. Wolf (ed.) Contemporary Sociological Theory, Prentice- Hall: Inc., Englewood Cliffs.
• Buhl, F. (1960).Muhammed.İslam Ansiklopedisi, (c.8), Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Çağrıcı, M.(1988). Adalet. Diyanet İslam Ansiklopedisi, (cilt. 1, s. 341). İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çağrıcı, M.(2009).İslam Medeniyetinde Kuşatıcı-Kucaklayıcı Örnekler, İslam Medeniyetinde Bir Arada Yaşama Tecrübesi, (Kutlu Doğum Sempozyumu, 2008). Ankara: TDV Yayınları.
• Çağrıcı, M. (2015). İslam’da Birlikte Yaşamanın Ahlaki Temelleri, Hz. Peygamber ve Birlikte Yaşama Ahlakı, Ankara: DİB Yayınları.
• Çağrıcı, M. (2004). Merhamet. Diyanet İslam Ansiklopedisi,(c. 29, s. 184). İstanbul: TDV Yayınları.
• Çağrıcı, M. (2006). Müsamaha, DİA, (c. 32, s. 71). İstanbul: TDV Yayınları.
• Çetinkaya, K. (2002). Birlikte Yaşama Kültüründe İnsan: Kutsal metinlerdeki olumlu ifadeler üzerine, Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), s. 151-158.
• Danimarka’da Müslüman Mezarlığına Saldırı, (Kopenhag, 06 Haziran 2015) http://www.pressmedya.com/avrupa/21355/danimarkada-musluman-mezarligina-saldiri
• Dedeoğlu, M. M.(2002). Trajik İnsan Ahlakı: Nietzche ve Etik, Ankara: ÜBL Yayınları.
• Dünya Sosyal Yardımlaşma için Yardım Merkezi (Dove World Outreach Center) isimli kilisenin rahibi Jones İslam’a yine hakaret etti, (02. Nisan 2011) http://www.haber7.com/amerika/haber/729279-kur8217an-yakan-rahip-yinekiskirtti
• Eflatun,(1971). Devlet, (Sabahattin Eyüpoğlu ve M. Ali Cimcoz, Çev.) (2. bs.), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Erdem, H. (2003).Ahlak Felsefesi, Konya: Hü-Er Yayınları.
• Fahri, M. (2004).İslam Ahlak Teorileri, (Muammer İskenderoğlu ve Atilla Arkan, Çev.) İstanbul: Litera Yayınları.
• Fârâbî, (1986). Ârâ`u ehli`l-medîneti`l-fâdıla, nşr. Albert Nasri Nadir, Beyrut: Dârü’l-Maşrık.
• Fârâbî, (1980). es-Siyâsetü’l-medeniyye, (Mehmet Aydın, Abdükadir Şener ve M. Rami Ayas, Çev.).Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Fârâbî, (1987). Fusûlü’l-medenî, nşr. D.M. Dunlop, Cambridge, (Hanifi Özcan, Çev.). İzmir: İstiklâl Matbaası.
• Fârâbî, (1983). Tahsîlü’s-saâde, nşr. Cafer Âli Yâsin, Beyrut: Dârü’l-Endelüs.
• Fazlurrahman, (1996). İslam’da Hukuk ve Ahlak, (Adnan Bülent Baloğlu, Çev.) Türkiye Günlüğü, (43)
• Gafarov, A. (2007). Râgıb el-İsfahânî /Felsefesi, DİA, (c. 34, s. 443-445) İstanbul: TDV Yayınları.
• Gafarov, A. (2011). Nasirüddîn Tûsî’nin Ahlak Felsefesi, İstanbul: İSAM Yayınları.
• Gazzali, (1962). el-İktisâd fi`l-i`tikâd, nşr. İbrahim Agah Çubukçu ve Hüseyin Atay, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Gazzalî, (1322). el-Makâsidü`l-esna fî şerhi esmâillahi`l-hüsnâ, Kahire: y.y.
• Gazzâlî, (1332). İhyâ’u `ulûmi`d-dîn, Kahire: Müessesetü’l-Halebi.
• Giddens, A. (2000). Sosyoloji, (haz. Hüseyin Özel ve Cemal Güzel ).Ankara: Aytaç Yayınları.
• Gould, F.J. (1981). Moral Education League (s. 832-833). Encylopedia of Religion and Ethics, J. Hastings, VIII, Edinburg (ed.). New York
• Günay, Ü. (1998). Din Sosyolojisi, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Güngör, E. (1997). Ahlak Psikolojisi ve Sosyal Ahlâk, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Hamidullah, M. (1981). İslam Peygamberi, (Salih Tuğ, Çev.). c. I. İstanbul: İrfan Yayınları.
• Hökelekli, H. (2008). Din Psikolojisi, Ankara: TDV Yayınları.
• İbn Abdurrazzak, M. (t.y.). Tâcu’l-arus min cevâhiri’l-kâmus, Darü’l-Hidaye, (c. 29).
• İbn Haldun, (1402/1982). Mukaddime, Beyrut: el-Mektebetü’l-Asriyye
• İbn Hişam, (t.y.). Sîretü’n-nebî, nşr. M. Muhyiddin Abdülhamid,.Beyrut: Dârü’l-fikr. c.2, .
• İbn Kayyim el-Cevziyye, (1987). Ravzatü`l-muhibbîn ve nüzhetü’l-müştakin, thk. es- Seyyid el-Cemîlî. (2. bs.). Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi.
• İbn Manzur, (1413/1993). Lisânü’l-Arab, (“s-m-h”, “a-d-l” maddeleri). Beyrut: Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İbn Miskeveyh, (1398/1978). Tehzîbu’l-ahlâk ve tathîru’l-a‘râk, nşr. İbnu’l-Hatîb y.y.: Matbaatü’l-asriyye.
• İbn Sînâ, (1992). es-Siyâsetü’l-menziliyye, (Vecdi Akyüz, Çev.). (Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi içinde, s. 906-917, Ankara.
• İbn Sînâ, (1298). İlmü’l-ahlâk ( Tis’u resâil içinde s. 107). İstanbul: Matbaatü’l- Cevâib.
• İsfahânî, R. (1405/1985). ez-Zerî’a ilâ mekârimi’ş-şerî’a, nşr. Ebü’l-Yezîd el- Acemî, Kahire: Dârü’s-sahve.
• İsfahânî, R. (1426/2005). el-Müfredât, nşr.: Muhammed Halil Aytânî, (“a-d-l”, “r-hm.”ve “s-f-h” maddeleri) Libya: Dâru’l-Mârife.
• İsfahânî, R. (1419/1998). Risâle fî âdâbi’l-ihtilât bi’n-nâs, nşr. Ömer Abdurrahman es-Sârîsî, Amman.
• İsviçre minare yasağına “evet” dedi, (29.11.2009) http://www.cnnturk.com/2009/ dunya/11/29/isvicre.minare.yasagina.evet.dedi/553509.0/.
• Jose M. V. (2008). Theology of Religious, Pluralism, New Jersey: Transaction Publishers Piscataway.
• Kant, İ. (1999). Pratik Aklın Eleştirisi, Pratik Aklın Eleştirisi, (haz.: Ioanna Kuçuradi, Ülker Gökberk ve Füsun Akatlı) (3. bs.). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Karakoç, S. (1995). Ruhun Dirilişi, (6. bs.). İstanbul: Diriliş Yayınları.
• Karlığa B. (1996). Hekim Başı Mustafa Behçet Efendi ve İbn Sînâ’nın Yeni Bir Ahlâk Risâlesi, Tıp Tarihi Araştırmaları, 6, İstanbul, 121-142.
• Kaya, M. (1995). Çağlar Üstü Bir Değer Olarak Ahlak, İslami Sosyal Bilimler Dergisi, 3, (3). İstanbul.
• Kaymakcan, R. ve Hasan M. (2014). Ahlak Değerleri ve Eğitimi, İstanbul: Ensar Yayınları.
• Kaymakcan, R. (2007). Ahlâkî Bir Değer Olarak Hoşgörü ve Eğitimi, Teorik ve Pratik Yönleriyle Ahlâk, Recep Kaymakcan ve Mevlüt Uyanık (ed.). İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, s. 390-391.
• Kılıç, R. (1992). Ahlakın Dini Temeli, Ankara: TDV Yayınları.
• Kindi, (1369/1950). Resâil, nşr.: Muhammed Abdülhâdî Ebû Rîde, Kahire: Dârü’l- Fikri’l-Arabî.
• Kınalızâde, A. (2007). Ahlâk-ı Alâî, (haz. Mustafa Koç), İstanbul: Klasik Yayınları.
• Kozak, İ. E. (1999). İnsan-Toplum-İktisad, (2. bs.). Adapazarı: Değişim Yayınları
• Köse, S. (2015). Genetiğiyle Oynanmış Kavramlar ve Aile Medeniyetinin Sonu, (3 bs.), Konya: Mehir Vakfı Yayınları.
• Kuçuradi, İ. (1998). İnsan ve Değerleri, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu.
• Kurtubî, (1386). el-Câmi’ li-ahkâmi’l-Kur’ân, Kahire, c. 18.
• Mâverdî, (1398/1978). Edebü`d-dünyâ ve`d-din, Beyrut.
• Mevlânâ, C.R. (1985). Mesnevi ve Şerhi, Şerh eden: Abdülbaki Gölpınarlı, İstanbul: M.E.G.S.B. Yayınları.
• Okumuş, E.(2015). Çağdaş Dünyada Birlikte Yaşama, Hz. Peygamber ve Birlikte Yaşama Ahlakı, (1. bs.). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Râzî, F. (1323). Levami‘u’l-beyyinâti şerhi esmaillahi teala ve›s-sıfat, Kahire,.
• Râzî, F.(1990/1411). Mefatihu’l-gayb,Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1.
• Russel W. G. (2002). Karakteriniz Kaderinizdir, (Gökhan Sezgi, Çev.). Ankara: HYB Yayınları.
• Samim Akgönül Fransa’da saldırı sonrası toplumsal kırılma derinleşecek, (8.01.2015); http://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/01/150108_charlie_hebdo_samim_akgonul
• Sarıçam, İ. (2014). Hz. Muhammed ve Evrensel Mesajı, (9. bs.). Ankara: DİB Yayınları.
• Saruhan, M. S.(2005). İbn Miskeveyh Düşüncesinde Tanrı ve İnsan, Ankara: Avrasya Yayınları.
• Savut, H. (2014). Hikmet ve Fıtrat Ekseninde Adaletin Temelleri, Turkish Studies- International Periodical for The Literature and History of Turkish or Turkic, 9(11), 457-458.
• Skirbekk G. ve Gilje, N. (2006). Antik Yunan’dan modern döneme felsefe tarihi, (Emrah Akbaşve Şule Mutlu, Çev.). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Swidler, L. (1999). For All Life: Toward a Universal Declaration of a Global Ethic, Ashland: White Cloud Press.
• Swidler, L. (2000).The Study of Religion In An Age of Global Dialogue, Philadelphia: Temple University Press.
• Şirvânî, M. E.el-Fevâidü’l-Hâkâniyye, Süleymaniye Ktp., Amcazâde Hüseyin Paşa 321/1. 90a-90b; Raşid Efendi Ktp., 600/175b-176a; Köprülü Ktp., Mehmet
• Asım Bey 469/1, 108a-108b.
• Tanyol, C. (1998). Schopenhauer’da Ahlak Felsefesi, İstanbul: Gendaş Yayınları.
• Taylan, N. (1991). Ana Hatlarıyla İslam Felsefesi, İstanbul: Ensar Yayınları.
• Tevfik, H. M. (2005). Fârâbî’den Abduh’a Siyasî Düşünce, (Vecdi Akyüz, Çev.). İstanbul: İz Yayıncılık.
• Topçu, N. (1998). İsyan Ahlakı, (M. Kök ve M. Doğan, Çev.) (2.bs.), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tûsî, N. (1369 h.). Ahlâk-ı Nâsirî, Tahran: (Anar Gafarov - Zaur Şükürov, Çev.) İstanbul: Litera Yayınları. (2007)
• Türkite Büyük Millet Meclisi (2014). Avrupa’da Türkiye Kökenlilere Yönelik Irkçı ve Yabancı Düşmanlığı İçerikli Eylemler, İnsan Hakları İnceleme Komisyonu, Başkanlığı araştırma raporu, (24. Dönem, 4. Yasama Yılı). Ankara: Türkite Büyük Millet Meclisi.
• Ülken, H. Z. (1946). Ahlak, İstanbul: Sadık Kağıtçı Matbaası.
• Yaran, C. S. (2011). İslam Ahlak Felsefesine Giriş, İstanbul: DEM Yayınları.
• Zemahşerî, (1984). Esâsu’l-belâga, (“a-d-l” maddesi). Beyrut: Dâru’t-Tenviri’l- Arabî.