Eğitimde Ahlâki Liderlik Teorisi: Nitel Bir Araştırma

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 45, 101 - 127, 25.06.2023

Ahmet Kılıç , Macid Yılmaz

https://doi.org/10.34234/ded.1242926

Öz

Toplumların huzurlu yaşam sürdürmeleri için vazgeçilmez değerler bütünü addedilen ahlâk, doğru davranış olarak topluma yansıtıldığında iyi ahlâk, kötü davranış olarak yansıtıldığında ise kötü ahlâk şeklinde nitelendirilir. İyi ahlâka sahip olan bireylerin ilâhî emirlere uygun yaşayışları olduğuna inanılır ve ahlâki davranışlarıyla toplum tarafından takdir edilir. İyi ahlâka sahip olup çevresini etkileyen ve onlar üzerinde kalıcı iz bırakan lider vasıflı kişiler ise ahlâki lider olarak tanımlanabilir. Ayrıca ahlâki liderlerin varlıkları sosyal hayatın birçok alanında (eğitim, askerlik, sanat, teknoloji vb.) hissedilebilir. Hitabetleri, bilgileri, dış görünüşleri vd. yönlerden gıpta edilecek düzeyde dikkat çekici özellikleri onları sıradan insanlardan farklılaştırır. Örgün eğitim kurumlarında ahlâki lider konumundaki kişiler ise öğretmenlerdir. Çünkü öğretmenler gerek okul içinde gerek okul dışında iletişime açık, toplum üzerinde tesir gücü yüksek, öğrencilerin hayatlarına yön vermede yetkin ve ahlâki davranışlarda örnek olma gibi ahlâki liderlik vasıflarına sahip şahsiyetlerdir. Bu konumlarından dolayı öğretmenlik mesleği kutsal olarak görülmüş ve diğer mesleklere göre mesuliyeti daha fazla olmuştur. Araştırma konumuz olan eğitimde ahlâki liderlik teorisi eğitimin temel unsurları olan öğretmen-ahlâk-liderlik ilişkisi açısından önem arz etmektedir. Bu düşünceler doğrultusunda doküman analiz yönteminin kullanıldığı bu nitel araştırmanın amacı; modern liderlik teorilerinden biri olan ahlâki liderlik teorisini eğitim ve öğretmen açısından inceleyerek okuyucuları bu teori hakkında bilgilendirmektir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Ahlak, Liderlik, Ahlaki Liderlik Teorisi

Education and Moral Leadership Theory: A Qualitative Research

Öz

Morality, regarded as a collection of essential values for societies to foster peaceful coexistence, is characterized as “good morals” when it manifests as positive behavior within society, and as “bad morals” when it manifests as negative behavior. Individuals who possess good morals are believed to live in accordance with divine principles and are esteemed by society for their exemplary moral behavior. People who possess good morals and have impact on their surroundings leavening a lasting impression are defined as moral leaders. In addition, the presence of moral leaders can be felt in many areas of social life (education, military service, art, technology, etc.). Their rhetoric, knowledge, appearance and other admirable qualities distinguish them from ordinary individuals. The moral leaders in formal education institutions are: Teachers, as individuals who are open to communication both inside and outside the school, exert a significant influence on society. They possess the competence to guide students in shaping their lives and exhibit moral leadership qualities by setting an example through their moral behavior. Due to these roles and responsibilities, the teaching profession has been regarded as sacred and had more responsibilities compared to other professions. Our research focuses on the moral leadership theory in education, which is crucial for understanding the teacher-ethics-leadership relationship, a fundamental aspect of education. Using the document analysis method, our qualitative research aims to inform readers about this theory by examining its implications for education and teachers, particularly within the context of modern leadership theories.

Anahtar Kelimeler

Education, Moral, Leadership, Moral Leadership Theory

Kaynakça

• Adair, J. (2012). Hz. Muhammed örneğinden hareketle lider. (Çev. A. Çavuşoğlu). Ufuk Yayınları.
• Akçakaya, M. (2018). Türk İslâm tarihinde yönetim bilgeleri. Gazi Kitabevi.
• Akdoğan, Y. (2021). Nebevi Liderlik ve Hz. Muhammed. Otto Yayınları.
• Akgündüz, A. (2017). Bilinmeyen bir dahi Bediüzzaman Said Nursi. Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Akiş, Y. T. (2003). Vizyon sahibi ve yenilikçi liderler. CEO’s Dergisi 05, 1-9 https://docplayer.biz.tr
• Alkan, A. T. (1996). Ateş tecrübeleri. Ötüken Neşriyat.
• Anello, E., & Hernandez, J. (1996). Moral leadership. Núr University.
• Arıcı, A. F. (2020). Büyük eğitimciler. Pegem Akademi Yayınları.
• Aydın, M. S. (2019). Varoluş yolunda sayılı yıllar. Kapı Yayınları.
• Aytaç, T. (2013). Eğitim yönetiminde yeni paradigmalar okul merkezli yönetim. Nobel Yayınları.
• Balay, R. (2011). The applicability of the moral virtues scale in higher education. Eğitim Bilimleri Araştırma Dergisi, 1(2), 99-118. https://www.eduscires.com/articles/the-applicability-of-the-moral-virtues-scale-in-higher-education.pdf
• Baltaş, A. (2015). Türk kültüründe yönetmek yerel değerlerle küresel başarılar kazanmak. Remzi Kitabevi.
• Başaran, A. F. (2019). İdeal Türk eğitimde ideal insan ve millîlik arayışları. TEDEV Yayınları.
• Batuk, C. (2009). Mit, tarih ve gerçeklik sorunu üzerine notlar. Mit, Tarih ve Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 6(1), 27-53. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/109528
• Brooks, M., & Mutohar, A. (2018). Islamic school leadership: A conceptual framework. Journal of Educational Administration and History, 50(2), 1-15. https://doi/abs/10.1080/00220620.
• Brown, M. E., Treviño, L. K., & Harrison, D. A. (2005). Ethical leadership: A social learning perspective for construct development and testing. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 97(2), 117-134. https://doi.org/10.1016/j.obhdp
• Buhari, İ. (2014). Hadislerle Müslümanın edep ve ahlâkı. (M. F. Abdulbaki, Haz.). Çelik Yayınevi.
• Canales, A. D. (2004). Integrating Franciscan discipleship is Franciscanism. The AFCU Journal: A Franciscan Perspective on Higher Education, 1(1), 34-53.
• Canan, S. & Pir, S. (2020). İnsan odaklı liderlik. Tuti Kitap.
• Cebecioğlu, E. (2014). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. Otto Yayınları.
• Clark, T. R. (2018). Liderlik ve karakter. (S. Bursa, Çev.). Arıtan Yayınevi.
• Çaykara, E. (2011). Oktay Sinanoğlu Türk Aynştaynı. Bilim+Gönül Yayınları.
• Çetin, A. (2016). Tarihten tefekküre Nurettin Topçu, Erol Güngör ve Nevzat Kösoğlu’nda tarih. Ötüken Neşriyat.
• Çığ, M. İ. (2018). Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sümerde’ki kökeni. Kaynak Yayınları.
• Daryal, A. M. (2018). İslâm’ın doğuş ve ilk yayılışının psiko-sosyal açıdan tahlili. M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Değermenci, A. (2020). Öyle geçer ki zaman Teoman Duralı kitabı. Turkuvaz Kitap.
• Dursun, H. (2014). İncir çekirdeği Hereke’den çıktım yola. Timaş Yayınları.
• Elmalılı, M. H. Y. (2018), Kur’an-ı Kerim ve Kelime meâli. Merve Yayınları. Emniyet Genel Müdürlüğü. (2018, 23 Kasım). Türkiye uyuşturucu raporu. http://www.narkotik.pol.tr/kurumlar/narkotik.pol.tr/Duyurular/2018%20TURKIYE%20UYUSTURUCU%20RAPORU.pdf
• Ergezer, B. (1992). Liderlik ve özellikleri. Ocak Yayınları.
• Fârâbi. (2012). El-Medînetü’l Fâzıla-Üstün ülke. (S. Say, Çev.). Kurtuba Kitap.
• Fullan, M. (2001). Understanding change: Leading in a culture of change. Jossey-Bass.
• Göka, E. (2008). Türklerin psikolojisi. Timaş Yayınları.
• Gu, Q., Tang, T. L.-P., & Jiang, W. (2015). Does moral leadership enhance employee creativity? Employee identification with leader and leader-member exchange (LMX) in the Chinese context. Journal of Business Ethics, 126, 513-529. https://doi.org/10.1007/s10551-013-1967-9
• Gushee, D. P., & Holtz, C. (2018). Moral leadership for a divided age. Brazos Press.
• Gül, E. (2016). Peygamberlerin çocuk eğitimi. Çıra Yayınları.
• Gündüz, M. (2018). İstanbul’un 100 eğitimcisi. İBB Kültür A.Ş. Yayınları.
• Gündüz, Ş. (2009). Kutsal hakkında konuşmak: Dinsel söylemde mitos. Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi, 6(1), 9-26. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/109527
• Güney, S. (2015). Liderlik. Nobel Akademi Yayıncılık.
• Güngör, E. (1984). Dünden bugünden tarih-kültür-milliyetçilik. Mayaş Yayınları.
• Hanson, K. O. (2006). Perspective on Global Moral Leadership. Deborah Rhode (Ed.), Moral Leadership: The Theory and Practice of Power, Judgment and Policy içinde (291-300). Jossey-Bass.
• Hart, M. H. (2009). Dünya tarihine yön veren en etkin 100. (N. Üstüntaş, Çev.). Neden Kitap. Heifetz, R., & Linsky, M. (2011). Becoming an adaptive leader. Lifelong Fait, 26-33.
• Kalyoncu, H. (2016). Liderlere tapınma psikolojisi. Anti Tasavvuf Yayınları.
• Kandemir, Y. (2018). Öğretmenlerimizle başbaşa. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kara, İ., ve Birinci, A. (2012). Bir eğitim tasavvuru olarak mahalle/sıbyan mektepleri hatıralar-yorumlar-tenkitler. Dergâh Yayınları.
• Kara, M. (2016). Gönül mektupları. Dergâh Yayınları.
• Kılıç, A. (2020). Bilinmeyen yönleriyle Türk filozofu Nurettin Topçu. Motto Yayınları.
• Kılıç, A. (2022). Nurettin Topçu ve Erol Güngör’ün ahlâki liderlik hakkındaki görüşlerinin karşılaştırmalı analizi. Doktora Tezi, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstisüsi. Çorum.
• Kouzes, James & Barry Posner (2018). Liderliği öğrenmek. (İ. B. Özçelik, Çev.). Optimist Yayınları.
• Kur’an-ı Kerim ve Renkli Türkçe Meali (M. H. Yazır, Çev.). (2018). Merve Yayınları.
• Kutub, M. (2017). İslâmî eğitim metodu. (M. B. Eryarsoy, Çev.). Beka Yayıncılık.
• Marzuki, I. (2018). Search for chracter education concept and ımplementation in ındonesia. International Journal Of Education, Information Trechnology and Others, 1(2), 14-24. https://doi.org/10.5281/zenodo.1493035
• Noor, I. (2015). Altruist service leadership: Prophet Muhammad’s leadership. Partridge Publishing Singapore.
• Northhouse, P. G. (2014). Liderlik kuram ve uygulamalar. (C. Şimşek, Çev.). Sürat Üniversite Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2019). Bir ömür nasıl yaşanır. Kronik Kitap.
• Owen, J. (2019). Liderlik mitleri. (H. Dikmen, Çev.). Bilgi Yayınevi.
• Öncü Okul Yöneticileri Derneği (2019, 25 Kasım). Öncü okul Türkiye okul yöneticileri raporu. https://www.academia.edu/48949216/T%C3%BCrkiye_okul_y%C3%B6neticileri_raporu_2019_TOYR2019
• Öz, N. (2019). Kimlik ve karakter olușumunda okulun rolü. Diyanet İlmî Dergi, 55(1), 197-215. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/679057
• Özel, M. (2016). Yöneticilik dersleri. Küre Yayınları.
• Özkan, M. (2016). Liderlik hangi sıfatları, nasıl alıyor? Liderlik konulu makalelerin incelenmesi. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 2(15), 615-639. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/223113
• Paul, R. (2014). Okul devrimi. (T. Çolak, Çev.). Zodyak Kitap.
• Raghupathy, S. (2021, Mart 26). Ethics and moral leadership in project management.
• Ramalepe, M. L. (2016). Moral purpose driven leadership: A framework for enacting moral purpose. nternational Journal of Recent Advances in Multidisciplinary Research, 3(8), 1774-1780. https://www.researchgate.net/publication/307605804_MORAL_PURPOSE_DRIVEN_LEADERSHIP_A_FRAMEWORK_FOR_ENACTING_MORAL_PURPOSE
• Reyşehrî, M. (1991). İmamet ve rehberiyyet felsefesi. (Ü. Çetinkaya, Çev.). Endişe Yayınları.
• Safa, P. (2019). Sanat edebiyat tenkit objektif 02. Ötüken Neşriyat.
• Sapre, P. M., & Ranade, M. D. (2001). Moral leadership in education: An Indian perspective. International Journal of Leadership in Education, 4(4), 361-381. https://doi.org/10.1080/13603120011078034
• Sefercioğlu, N. (2017). Tanıdığım ünlü Türkçüler. Altınordu Yayınları.
• Sergiovanni, T. J. (2005). The Virtues of leadership. The Educational Forum, 69, 112-123. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ683737.pdf
• Sergiovanni, T. J. (2015). Ahlâki liderlik okul gelişimin özüne inmek. Nobel Akademik Yayıncılık.
• Sevil, İ. (2019). Türk’ün aklı nasıl çalışır? Hümanist Kitap Yayıncılık.
• Seyidoğlu, H. (2016). Bilimsel araştırma ve yazma el kitabı. Güzem Can Yayınları.
• Solinger, O. N., Jansen, P. G., & Cornelissen, J. P. (2020). The emergence of moral leadership. Academy of Management Review, 45(3), 504-527. https://doi.org/10.5465/amr.2016.0263
• Şimşek, A., ve Şimşek,Y. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Şimşek, O. (2013). Yeni ahlâk toplumu inşâsı. Gazikitabevi.
• Şişman, M. (2014). Öğretim liderliği. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Tekin, M. (2018). Kur'an'da liderlik ve liderlerin toplumlar üzerindeki etkisi. Ravza Yayınları.
• Thomson, L. J. (2004). Moral leadership in a post modern world. Journal of Leadership & Organizational Studies, 1(1), 27-37. https://doi.org/10.1177/107179190401100105
• Topçu, N. (2014a). Türkiye’nin maarif dâvası. Dergâh Yayınları.
• Topçu, N. (2014b). Yarınki Türkiye. Dergâh Yayınları.
• Uludağ, S. (2015). İbn Haldun hayatı-eseri-fikirleri. Harf Yayınları.
• Walters, J. D. (2006). Destekleyici liderlik sanatı. (F. N. Öztürk, Çev.). Ganj Kitap.
• West-Burnham, J. (2021, Mart 18). Moral leadership. https://www.unrwa.org/userfiles/file/leading_4_the_future/module1/moral-leadership%20West%20Burnham.pdf
• Wong, K (1998). Culture and moral leadership in education. Peabody Journal of Education, 73(2), 106-125. https://doi.org/10.1207/s15327930pje7302_5
• Yanık, O., Naktiyok, A., & Güven, B. (2016). Ethical context and ethical leadership. Eurasian Academy of Sciences Social Sciences Journal, 1(41), 514-522. http://dx.doi.org/10.17740/eas.soc.2016.MSEMP-41
• Yeniçeri, Ö. (2018). Kula kulluk sorunu. Kripto Kitaplar.
• Yetim, F. (2017). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türk düşüncesinde arayışlar. Tezkire Yayıncılık.
• Yıldırım, B. (2005). Eğitim örgütlerinde kültür, liderlikle meslek ahlak ilişkisi. Sosyal Bilimler Dergisi, 8(13), 218-238. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/863905
• Yıldırım, B. (2018). Eğitim örgütlerinde kültürel liderlik ve meslek ahlâkı. Pegem Akademi.
• Yılmaz, M. (2019). Okullarda ahlaki liderlik. İlahiyat Akademi Dergisi, 9, 129-144. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ilak/issue/47710/542561
• Yılmaz, F. G. (2015). Ergen suçlulara yönelik okul içindeki düzenlemeler ve türk ceza kanunu karşılaştırması. Ankara Barosu Dergisi, 3, 335-354. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/398585