Memlûk Dönemi Türkçe Sözlüklerinin Yapısı

Yıl 2012, Cilt: 1 Sayı: 1, 23 - 40, 01.02.2012

Sami Baskın

Öz

Anahtar Kelimeler

-

MEMLÛK DÖNEMİ TÜRKÇE SÖZLÜKLERİNİN YAPISI

Öz

Memlûk devleti, 1250 yılında Mısır ve çevresinde çoğunluğu
Türklerden oluşan kölelerin kurduğu bir devlettir. Yavuz Sultan Selim’in
Ridaniye Seferine (1517) kadar hüküm sürmüştür. Halkının çoğu Arap olan bu
devlette idareciler Türk’tür. Saray dili de Türkçedir. Bu yüzden Memlûklular
döneminde halkın Türkçe öğrenmeye teveccühü fazladır. Bu teveccühe cevap
verebilmek maksadıyla dönemin eğitim öğretim anlayışına uygun olarak iki
dilli dil bilgisi-sözlük diye adlandırılabilecek eserler hazırlanmıştır. Kitâbu’l-
İdrāk Li-Lisāni’l-Etrâk, Ed-Dürretüʾl-Muḍiyyeti fįʾl-Luġatiʾt-Türkiyyeti, EtTuḥfetu’ẕ-Źekiyye
fi’l-Luġāti’t-Türkiyye, Kitāb-ı Mecmūʿı Tercümān-ı Türkį ve
ʿAcemį ve Muġalį, El-Ķavānįnü’l-Külliyye Li-Žabti’l-Lugatı’t-Türkiyye vb. kitaplar
bu türdendir.
Bu çalışmada, Memlûk döneminde (13-15. yy) Araplara Türkçe
öğretimi amacıyla yaygın biçimde kullanılan eserler hazırlanma biçim ve
yöntemleri bakımından karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Böylece Memlûk
döneminin eserleri arasındaki yapısal fark ve benzerlikler ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Memlûk Dönemi, Dil Bilgisi-Sözlük, Türkçe Öğretimi

Kaynakça

• AĞAR, Mehmet Emin (1989). Kitâbu fi’l-Fıkh Bi-Lisâni’t-Türkî (İnceleme-Metin-Sözlük), Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AKAR, Ali (2005). Türk Dili Tarihi, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• ARGUNŞAH, Mustafa (2010). Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça Dersleri, (Ed. Hayati Develi), İstanbul: Kesit Yayınları.
• ATALAY, Besim (1945). Et-Tuḥfetu’ẕ-Ẕekiyye fi LuŞati’t-Türkiyye, İstanbul: Türk Dil Kurumu.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1931). Abû Hayân Kitâb al-İdrâk li-Lisân al-Atrak, İstanbul: Evkaf Matbaası.
• CAFEROĞLU, Ahmet (1984). Türk Dili Tarihi, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• ERCİLASUN, Ahmet B. (2006). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi (1994). Kıpçak Türkçesi Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları
• TOPARLI, Recep (2003). Ed-Dürretü’l-Mudiyye Fi’l-Lugati’t-Türkiyye, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TOPARLI, Recep - ÇÖGENLİ, Sadi – YANIK, Nevzat H. (1999). El-Kavânînü’l-Külliye Li- Zabti’l-Lugati’t-Türkiyye, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TOPARLI, Recep - ÇÖGENLİ, Sadi – YANIK, Nevzat H. (2000). Kitâb-ı Mecmû-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ZAJACZKOWSKI, Ananiasz (1941). Türklerin ve Kıpçakların Dili Hakkında Arapça Kitap, (çev. Şerif Hulûsi), Ankara. (Türk Dili Kurumu kütüphanesindedir, yayımlanmamıştır.)