Bazı Belagat Kitaplarında Tecnîs Hakkında Bir Araştırma

Yıl 2013, Cilt: 2 Sayı: 4, 75 - 86, 01.08.2013

Muhittin Eliaçık

Öz

Tecnis, which means making pun, takes a very important place among the literary arts that dewan poets used. The ones who writes tezkire articles mentioned about pun beside dream, wit, skill, magic etc. in their assessments on poem and poet. Tecnis is seen as an element that beautifies the words and is made different classification. Because of that, the Ottoman poets and authors wrote various tractates and made poet and poem examination and they classified the literary arts according to this. But there is a fact that this art was seen as a useless and superficial exertion during Tanzimat period. In rhetoric books the literary arts are generally handle in bedî’ parts and tecnis is explained as the most important word art. However, it is seen that tecnis is handles complicated and classified different in rhetoric books. When examined the rhetoric books, it can be felt there is an individual view in calassic and last period about tecnis. It makes us to thing that the Ottoman poets and authors have individual view too. In this article, it is made an analitic examination about tecnis on main rhetoric books which are chosen and classifications are handled in a comparative way

Anahtar Kelimeler

-

BAZI BELAGAT KİTAPLARINDA TECNÎS HAKKINDA BİR ARAŞTIRMA

Öz

Cinas yapma demek olan tecnîs, divan şairlerinin kullandıkları edebî sanatlar arasında önemli bir yere sahiptir. Tezkireciler de yaptıkları şair ve şiir değerlendirmelerinde hayal, nükte, hüner, sihr vb. kriterlerin yanında tecnîsi de sıkça anmışlardır. Tecnîs, sözü güzelleştiren önemli bir öğe olarak görülmüş ve farklı tasnifleri yapılmıştır. Bu sebeple Osmanlı şair ve yazarları tecnîsât başlığı altında çeşitli risaleler yazıp şiir ve şair incelemesi yapmış ve edebî sanatları buna göre tasnif etmişlerdir. Ancak, Tanzimat döneminde bu sanatın gereksiz ve yüzeysel bir uğraş olarak görüldüğü de bir gerçektir. Klasik belâgat kitaplarında edebî sanatlar genellikle bedî’ kısmında ele alınmış ve tecnîs de bu kısımda söz sanatlarının en önemlisi olarak anlatılmıştır. Böyle olmakla beraber tecnîsin belagat kitaplarında karışık bir şekilde ele alınarak farklı şekillerde tasnif edildiği görülmektedir. Klasik dönemde veya son dönemde yazılmış belagat kitapları incelendiğinde tecnîs konusunda ferdî bir bakış açısının da bulunduğu hissedilmektedir. Bu da Osmanlı şair ve yazarlarının ferdî ya da dar çerçeveli bir yaklaşımla konuyu ele aldıklarını düşündürrmektedir. Bu makalede, seçilen belli başlı belagat kitapları üzerinde tecnîs hakkında analitik bir inceleme yapılmış ve tasnifler mukayeseli olarak ortaya konulmuştur

Anahtar Kelimeler

Belagat kitapları, Tecnîs, Araştırma, Mukayese

Kaynakça

• Ahmed Cevdet Paşa (1323). Belâgat-i Osmâniyye, İstanbul.
• Ahmed Reşid (Rey) (1328). Nazariyyât-ı Edebiyye, İstanbul.
• ANKARAVİ, İsmâîl Rusûhî (1284). Miftâh-ül-Belâga ve Misbâhu’l-fesâha, İstanbul: Tasvîr- i Efkâr Matbaası.
• COŞKUN, Menderes (2002). "Edebi Sanatların Terim Olarak Divanlardaki Kullanımı Üzerine”, Yeni Türkiye, Türkler, 11. cilt, 701–707.
• ERKAN, Mustafa (1997). “Lutfullah Halîmî”, DİA, C.15, İstanbul.
• HALÎMÎ, Lutfullah, Risale fî-tecnîsât ve't-teşbîhât ve'l-mecâzât, Edirne Selimiye Yazma Eser Ktp., 22Sel6183/2, vrk.22a-24a.
• KAÇAR, Mücahit (2011). “Türkçe Te’lîf Edilmiş Bir Belâgat Kitabı: Şerîfî’nin Hadîkatü’l-Fünûn İsimli Eseri”, Türkiyat Mecmuası, C. 21/Güz.
• MEHMED RİF’AT (1308). Mecâmiü’l-edeb, 3 cilt, İstanbul.
• MUALLİM Naci (1307). Istılâhât-ı Edebiyye, İstanbul.
• RECÂİZÂDE Mahmud Ekrem (1299). Ta’lîm-i Edebiyyât, İstanbul.
• SAİD PAŞA (1305). Mîzânü’l-edeb, İstanbul.
• SARAÇ, M.A.Yekta (2004). “Osmanlı Döneminde Belâgat Çalışmaları”, Journal of Turkish Studies, Harvard University, C. XXVII, s. 311-344.
• SARAÇ, M.A.Yekta (2004). “Edebî Sanat Terimlerinin Türkçe Karşılıkları Üzerine”, TDED, C.32. s.131–147.
• ŞABAN, İbrahim (2011). “Osmanlı Âlimlerinin Arap Belâgatine Dair Eserleri”, Şarkiyat Mecmuası, s. XVII, s.108–133.