18. Yüzyıla Ait Bir Risaleye Göre Mıknatısın Dinsel-Büyüsel Ve Tıbbi İşlevleri

Yıl 2013, Cilt: 3 Sayı: 5, 54 - 68, 01.10.2013

Özkan Daşdemir

Öz

When and where folkloric material faces with the person is unknown. Orhan Saik Gökyay revealed this situation many researchers have personally experienced in his statement entitled "Folklore in Unexpected Sources” which he presented in 1976, with several examples. The nature of the materials may occur unexpectedly in some sources. We, by chance, saw that a treatise we have information about was a medical treatise that has important information in terms of folklore, not an anecdote text as registered in the catalog. This treatise is registered with the name "Manaqib-iSuleiman" in the Public Library of Kastamonu Province. This naming done by looking at the initial part in which the story of Prophet Solomon's getting the magnet is far from covering the context of the text. The text in question is basically a medical treatise describing a variety of properties of the magnet. Various rumors about the origin of the

Anahtar Kelimeler

-

18. YÜZYILA AİT BİR RİSALEYE GÖRE MIKNATISIN DİNSEL-BÜYÜSEL VE TIBBİ İŞLEVLERİ

Öz

Folklorik malzemenin kişinin karşısına ne zaman ve nerede çıkacağı meçhuldür. Birçok araştırmacının bizzat tecrübe ettiği bu durumu Orhan Şaik Gökyay 1976 yılında sunduğu “Beklenmedik Kaynaklarda Folklor” başlıklı bildirisinde çeşitli örneklerle ortaya koymuştur. Bazı kaynaklarda ise folklorik malzemenin niteliği beklenmedik bir şekilde ortaya çıkabilmektedir. Biz de tesadüfen hakkında bilgi sahibi olduğumuz bir risalenin, katalogda kayıtlı olduğu üzere bir menkıbe metni değil de, folklorik açıdan önemli bilgilerin bulunduğu bir tıp risalesi olduğunu gördük. Bu risale Kastamonu İl Halk Kütüphanesi’nde “Menâkıb-ı Süleyman A.S.” adıyla kayıtlıdır. Hazret-i Süleyman’ın mıknatısı elde etme hikâyesinin anlatıldığı başlangıç kısmına bakılarak yapılan bu adlandırma metnin bağlamını karşılamaktan uzaktır. Söz konusu metin esasında mıknatısın çeşitli hassalarını anlatan bir tıp risalesidir. İki bölüm hâlinde ele aldığımız risalenin birinci bölümünde mıknatısın menşei ile ilgili çeşitli rivayetler nakledilmiştir. Çalışmamızın esasını teşkil eden ikinci bölümde ise mıknatısın dinsel-büyüsel ve tıbbi işlevleri örneklendirilmiştir. Çalışmamızda bu bölümü iki ana başlıkta toplayarak her başlığı da kendi içinde sınıflandırdık. Metnin dokusunu bozmadan sadeleştirerek verdiğimiz örnekler, yazılı ve sözlü kültürdeki rivayetlerin derlemesi niteliğindeki bu risalenin içinde tıp folkloru bakımından önemli uygulamaların olduğunu göstermiştir

Anahtar Kelimeler

Tıbbi ve mistik folklor, Mıknatıs, Hazret-i Süleyman, Tıp risalesi

Kaynakça

• ACUN, Hakkı (2010). Türk Kültüründe Taşlar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Ali Rıza (1933). Anadolu’da Sihirli Taşlar, Halk Bilgisi Haberleri, 27, 97-98.
• ALPTEKİN, Ali Berat (1993). Fırat Havzası Efsaneleri, Hatay: Kültür Ofset Basımevi.
• ALPTEKİN, Ali Berat (2011). “Türk Masal ve Halk Hikâyelerinde İki Taş: Binek Taşı, Şamşırak Taşı”, Halk Bilimi Araştırmaları, Ankara: Akçağ Yayınları, 51-64.
• AYRAL, M. Naci (1936). “İstanbul’da Halk Tedavi Usulleri”, Halk Bilgisi Haberleri, 61, 20-22.
• BAŞAR, Zeki (1972). Erzurum’da Tıbbi ve Mistik Folklor Araştırmaları, Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• BEYDİLİ, Celal (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, çev. Eren Ercan, Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• BORATAV, Pertev Naili (2001). Masallar -1- Uçar Leyli, haz. Muhsine Helimoğlu Yavuz, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• DEMİR, Remzi; KILIÇ, Mutlu (2003). “Cevâhirnâmeler ve Osmanlılar Dönemi’nde Yazılmış İki Cevâhirnâme”, Ankara Üniversitesi, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 14, 1-64.
• DÜRÜŞKEN, Çiğdem (1994). Antikçağ’da Psykhe Kavramına Genel Bir Bakış I, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi. (Ayrı Basım)
• ELIADE, Mircea (2003a). Demirciler ve Simyacılar, çev. Mehmet Emin Özcan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ELIADE, Mircea (2003b). Dinler Tarihine Giriş, çev. Lale Arslan, Yayıma haz. Ergun Kocabıyık, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• GÖKYAY, Orhan Şaik (1976). “Beklenmedik Kaynaklarda Folklor”, I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, I. Cilt-Genel Konular, Ankara: MFAD Yayınları, 119-125.
• GÜRSOY, Osman (1968). “Mesudiye Köylerinde Tıp Folkloru”, Türk Folklor Araştırmaları, 228, 5005.
• http://www.lokmanhekimimiz.com/1148/Urunlerimiz/Sifali-Bitkiler/Akir-i- Karha (Erişim Tarihi: 01.03.2014).
• ÖGEL, Bahaeddin (1971). Türk Mitolojisi- I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• SEYİDOĞLU, Bilge (2005). Mitoloji Üzerine Araştırmalar (Metinler ve Tahliller), İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Sırrı Numan (1930). “Erzurum’da Tıpkı Taşı”, Halk Bilgisi Haberleri, 4, 10-11.
• TANYU, Hikmet (1987). Türklerde Taşla İlgili İnançlar, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• TOPDEMİR, Hüseyin Gazi (2013). “Rönesans Döneminde Bilim”, Bilim ve Teknik, Temmuz 2013, 72-75.
• UÇAR, İlhan (2009). Hazâ Kitâb-ı Hulâsa-i Tıbb Cerrâh Mes’ûd (Giriş, İnceleme, Metin, Dizinler), 1. Cilt, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÜÇER, Müjgân (1983). “Folklorumuzda Bal”, II. Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, V. Cilt, Maddi Kültür, Ankara: Başbakanlık Basımevi, 255-270.
• ÜÇER, Müjgân (1989). “Sivas’ta Folklorik Tıp ve Bunun Modern Tıptaki Yeri”, Türk Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri (23-25 Kasım 1988), Ankara: MFAD Yayınları, 253-266.
• ÜNVER, Süheyl A. (1936). “Türkiye’de Tıbbi Folklor Üzerine Rapor 1”, Halk Bilgisi Haberleri, 56, 113-135.
• YALGIN, Ali Rıza (1949). “Türklerde Halk ve Tabiat: Su, Ağaç, Dağ ve Taş”, Türk Folklor Araştırmaları, 4, 58-60.