Gemi Alacaklısı Hakkına Uygulanacak Hukukun Tespiti

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 1, 37 - 103, 30.06.2025

Zeynep Özgenç

https://doi.org/10.64199/dehukamder.1483028

Öz

Türk Ticaret Kanunu’nda (TTK) münferit olarak belirtilen deniz alacaklarına tanınan kanunî rehin hakkı ile gemi alacaklısı hakkı sahiplerine hukuki himaye sağlanmaktadır. Bu hak, Kanun’da belirtilen istisnaî durumlar dışında, gemi üzerinde doğan rehin hakları ile aynî yükümlülüklerden önce gelmektedir. Diğer hukuk sistemlerinde, Türk hukukundan farklı olarak, gemi alacaklısı hakkının mahiyetinin ve sırasının değişik şekillerde düzenlenmesi, bu hakka ilişkin yabancı unsurlu uyuşmazlıklarda uygulanacak hukukun tespiti ve tatbiki sorunsalını gündeme getirmektedir.
Çalışmamız kapsamında öncelikli olarak gemi alacaklısı hakkının maddî hukuk boyutu aktarılacaktır. Zira maddî hukuk boyutu, gemi alacaklısı hakkının doğumu ile mahiyetine ve sırasına uygulanacak hukuka ilişkin benimsenen farklı kanunlar ihtilâfı kurallarının uygulanma şartlarının tespiti açısından önemlidir. Uygulanacak hukukun belirlenmesinde ise TTK’daki özel hükümler ile Milletlerarası Özel Hukuk ve Usûl Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK) dikkate alınarak inceleme yapılacaktır. Ancak Anayasa madde 90/V ve MÖHUK madde 1/II uyarınca bu konudaki milletlerarası sözleşmeler evleviyetle tatbik edileceğinden konu ile ilgili düzenlemelere de değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Rehin Hakkı , Gemi Alacaklısı Hakkı , Kanunlar İhtilâfı , Deniz Alacakları , Milletlerarası Sözleşmeler

Determination of the Applicable Law to Maritime Liens

Öz

Maritime liens provides protection to the claims, listed in the Turkish Commercial Code (TTK) by granting statutory lien from the moment it arises. Except for special situations specified in the Law, maritime liens takes precedence over other statutory and contractual lien and in-kind obligations on the ship, whether registered or not. This privilege, recognized in Turkish Law, may be regulated differently in other legal systems. This situation brings up the problematic issue of determining the applicable law to the maritime liens regarding foreign element.
In our study, firstly we will explain the substantive law of the maritime lien. Explaining the substantive law of maritime liens is important in ascertaining the content of the conflict of laws rules regarding its birth, nature and priority. In determining the applicable law, it will be taken into account the special provisions in TTK and the Private International Law and Procedural Law (MÖHUK). However, since international agreements are primarily applied in accordance with Article 90 of the Constitution and Article 1/II of MÖHUK, articles of these regulations regarding to the subject will also be mentioned.

Anahtar Kelimeler

Statutory Lien , Maritime Liens , Conflict of Law , Maritime Claims , International Convention

Kaynakça

• Acun Mekengeç M, Aynî Haklardan Doğan Uyuşmazlıklarda Uygulanacak Hukuk ve Yetkili Mahkeme (B. 1, On İki Levha Yayınları 2016)
• Akıncı Z, Milletlerarası Özel Hukuk (B. 1, Vedat Kitapçılık 2020)
• Algantürk S. Didem (Çev.), ‘1993 Deniz İmtiyazları ve Deniz İpotekleri İle İlgili Milletlerarası Sözleşme’ (2002) VI(1-4) AÜEHFD 391
• Aliş E, ‘Gemi Adamlarının Gemi Alacaklısı Hakkı’ (2021) (153) Türkiye Barolar Birliği Dergisi 387
• Atamer K, ‘Gemi ve Yük Alacaklısı Haklarının Kullanılmasında Yargılama Usûlü ve İcra’, XIV. Ticaret Hukuku ve Yargıtay Kararları Sempozyumu, 4-5 Nisan 1997 (B. 1, Banka ve Ticaret Enstitüsü Yayınları 1997) 205-254 (‘Gemi Alacaklısı’)
• —— ‘Gemilerde Aynî Haklara ve Cebrî İcraya Uygulanacak Hukuk’ (2001-2002) 6-7(1-4) Deniz Hukuku Dergisi 275 (‘Uygulanacak Hukuk’)
• —— ‘MÖHUK Reformu Hakkında’, Prof. Dr. Gülören TEKİNALP’e Armağan, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni (2003) 23 (1-2) 89 (‘MÖHUK Reformu’)
• —— Türk Ticaret Kanunu Tasarısı’na Göre Deniz Hukuku’nda Cebri İcra (B. 1, Arıkan Yayınları 2006) (Cebri İcra)
• —— Gemi ve Uçak İpoteğinin Hukuksal Temelleri (B. 1, On İki Levha Yayınları 2012) (İpoteğin Hukuksal Temelleri)
• —— Deniz Ticareti Hukuku-Gemilerin Eşya Hukuku, Cilt II (B. 1, On İki Levha Yayınları 2018) (Deniz Ticareti Hukuku II)
• —— Deniz Ticareti Hukuku-Deniz İcra Hukuku, Cilt IV (B. 2 On İki Levha Yayınları 2019) (Deniz Ticareti Hukuku IV)
• Aybay R ve Dardağan E, Uluslararası Düzeyde Yasaların Çatışması (Kanunlar İhtilafı) (2. Baskı, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları 2008)
• Can H ve Tuna E, Milletlerarası Usûl Hukuku (B. 3, Adalet Yayınları 2022)
• Can H, Milletlerarası Özel Hukuk (B. 6, Adalet Yayınevi 2023)
• Çağa T ve Kender R., Deniz Ticareti Hukuku III (Gemi ve Yük Alacaklısı Haklar, Zamanaşımı, Deniz Hukuku’nda Cebri İcra (B. 4, Arıkan Yayınları 2005)
• Çelikel A ve Erdem B, Milletlerarası Özel Hukuk (B. 17, Beta Yayınları 2021)
• Çetingil EA, Kender R, Ünan S ve Yazıcıoğlu E, ‘TTK Tasarısının ‘Deniz Ticareti” Başlıklı 5. Kitabında Yer Alan Hükümler Hakkında’ (2006) Özel Sayı Deniz Hukuku Dergisi 1
• Davies M, ‘Choice of Law and U.S. Maritime Liens’ (2009) 83(5-6) Tulane Law Review 1435
• Davis M S and Tan JT, ‘To Port or Starboard? Why the Supreme Court Might Provide Direction to Those Navigating Choice-of-Law Questions in Maritime-Lien Cases: The 2015 Nicholas J. Mealy Lecture’ (2015) 46(4) Journal of Maritime Law & Commerce 395
• Doğan V, Yılmaz AÇ ve Ayhan İzmirli L, Milletlerarası Özel Hukuk (B. 9, Savaş Kitabevi 2023)
• Douglas M, ‘Characterisation of a Foreign Maritime by the Lex Fori’ (2017) 17(1) Oxford University Commonwealth Law Journal 152
• Ekşi N, ‘Türk Gemi Sicilinde Kayıtlı Geminin Yurtdışında İcra Yoluyla Satılması’ (2003) 8(1-2) Deniz Hukuku Dergisi 25 (‘İcra’)
• —— Yabancı Gemilerin İhtiyati Haczi (B. 2, Beta Yayınları 2004) (Yabancı Gemi)
• Günay B, Türk ve Anglo-Amerikan Hukuku’nda Gemi Alacaklısı Hakkı (B. 1, Yetkin Yayınları 2009)
• Güngör G, Temel Milletlerarası Özel Hukuk Metinlerinin Sözleşmeden Doğan Borç İlişkilerine Uygulanacak Hukuk Konusunda Yakınlık Yaklaşımı (B. 1, Yetkin Yayınları 2007) (Yakınlık)
• —— Türk Milletlerarası Özel Hukuku (B. 3, Yetkin Yayınları 2022)
• <http://openjurist.org/480/f2d/1024/rainbow-line-inc-v-mv-tequila> s.e.t. 21 Şubat 2024
• <http://openjurist.org/658/f2d/363/gulf-trading-transportation-co-v-vessel-hoegh-shield-as-hoegh-shield> s.e.t. 14 Şubat 2024
• <http://www.kentlaw.edu/perritt/conflicts/rest6.html> s.e.t. 14 Şubat 2024
• <https://assets.publishing.service.gov.uk/media/5a7ce1e5e5274a2ae6eeb581/8281.pdf> s.e.t. 29 Kasım 2023
• <https://decisions.scc-csc.ca/scc-csc/scc-csc/en/item/5254/index.do> s.e.t. 14 Şubat 2024
• <https://law.resource.org/pub/us/case/reporter/F2/729/729.F2d.971.82-1433.html> s.e.t. 01 Mart 2024
• <https://legal.un.org/avl/pdf/ha/icas/icas_e.pdf> s.e.t. 29 Kasım 2023
• <https://seafarersrights.org/wp-content/uploads/2018/03/GBR_CASE_THE-HALYCON-ISLE_1980_ENG.pdf> s.e.t. 14 Şubat 2024
• <https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=IND&mtdsg_no=XII-8&chapter=12&clang=_en> s.e.t. 05 Şubat 2024
• <https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=XI-D-4&chapter=11&clang=_en> s.e.t. 05 Şubat 2024
• <https://www.law.cornell.edu/supremecourt/text/345/571> s.e.t. 28 Şubat 2024
• <https://www.law.cornell.edu/uscode/text/46/31342> s.e.t. 28 Şubat 2024
• <https://treaties.un.org/doc/source/docs/A_CONF.162_7-E.pdf> s.e.t. 29 Kasım 2023
• Kalpsüz T, Gemi Rehni (B. 5, Turhan Kitabevi 2004)
• Kaner İ, ‘Gemi Alacaklısı Hakkı ve Gemi Alacağı’ (2012) 18(2) Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 487 (Gemi Alacaklısı Hakkı)
• —— Deniz Ticareti Hukuku I-II (B. 5, Filiz Kitabevi 2021) (Deniz Ticareti)
• Kara H, Deniz Ticareti Hukuku (B. 1, On İki Levha Yayınları 2020)
• Kula Değirmenci N, ‘Türk Ticaret Kanunu Uygulamalarında Gemi Alacaklısı Hakkının Bir Unsuru Olarak Hakkın Sahibi’ (2014) XVIII(3-4) Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 245
• Lane J, ‘Should Australian Courts Accept or Refuse the Aid of Private International Law When Considering to Enforce Foreign Maritime Liens?’ (2009) 16(1) eLaw Journal: Murdoch University Electronic Journal of Law 32
• Mandaraka-Sephard A, Modern Admirality Law (B. 1, Cavendish Publication 2001)
• Moroğlu E ve Kendigelen A, İçtihatlı ve Notlu Türk Ticaret Kanunu ve İlgili Mevzuat (B. 10, On İki Levha Yayınları 2014)
• Nomer E, Devletler Hususî Hukuku (B. 23, Beta Yayınları 2021)
• Oğuzman K, Seliçi Ö ve Oktay-Özdemir S, Eşya Hukuku (B. 25, Filiz Kitabevi 2023)
• Ömeroğlu E, Aynî Haklara Uygulanacak Hukukun ve Yetkili Yargı Merciinin Tayininde İrade Serbestîsi Prensibi (B. 1, Adalet Yayınevi 2017)
• Özel S, ‘Haksız Fiiller İlişkin Davalarda Türk Mahkemesinin Yetkisini Belirleyen HMK m. 16 Kuralının Karşılaştırmalı Hukuk Açısından Değerlendirilmesi’ (2012) 8(91-92) Kazancı Hakemli Hukuk Dergisi 7
• —— Erkan M, Pürselim HS ve Karaca H, Milletlerarası Özel Hukuk (B. 2, On İki Levha Yayınları 2023)
• Sadikov ON, ‘Conflicts of Laws in International Transport Law’ (1985) 190 Collected Courses of the Hague Academy of International Law 189
• Sözer B, Deniz Ticareti Hukuku, Gemi-Donatan-Taşıyan ve Deniz Ticareti Hukuku’nda Sorumluluk Rejimi (B. 2, Vedat Kitapçılık 2012)
• Süzel C, Gemi Alacaklısı Hakkı ve Gemi İpoteği Hakkında 1993 Cenevre Sözleşmesi ve Yeni Türk Ticaret Kanunu (B. 1, On İki Levha Yayınları 2012)
• Şanlı C, Esen E ve Ataman-Figanmeşe İ, Milletlerarası Özel Hukuk (B. 10, Beta Yayınları 2023)
• Şeker Öğüz Z, Gemi Yönetim Sözleşmesi (B. 1, Filiz Kitabevi 2013)
• Tekinalp G, ‘Türk Devletler Hususi Hukukunda Gemi Alacaklısı Hakkının Doğuşu ve Buna İlişkin Problemler’ (1967) IV(2) BATİDER 230 (‘Gemi Alacaklısı Hakkının Doğuşu’)
• —— Milletlerarası Özel Hukuk-Bağlama ve Usûl Kuralları (B. 13, Vedat Kitapçılık 2020) (Milletlerarası Özel Hukuk)
• —— Türk Devletler Hususi Hukukunda Gemi Alacaklısı Hakkı (B. 1, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları 1967) (Gemi Alacaklısı Hakkı)
• Tetley W, ‘Maritime Liens, Mortgages and Conflict of Laws’ (1993) 6(1) University of San Francisco Maritime Law Journal 1 (‘Maritime Liens, Mortgages and Conflict of Laws’)
• —— ‘The Law of Flag, ‘Flag Shopping,”And Choice of Law” (1993) 17(2) Tulane Maritime Law Journal 139 (‘Flag’)
• —— International Conflict of Laws Common, Civil and Maritime (B. 1, International Shipping Publications 1994) (International Conflict of Law)
• —— ‘Maritime Liens in the Conflict of Laws’, in: Law and Justice in a Multistate World: Essays in Honor of Arthur T. von Mehren (B. 1, Brill | Nijhoff 2002) 1 (‘Maritime Liens’)
• Türkel DT, Gemi Alacaklısı Hakkının Paraya Çevrilmesi (B. 1, Seçkin Yayınları 2008)
• Yazıcıoğlu E, Kender/Çetingil Deniz Ticareti Hukuku (B.15, Filiz Kitabevi 2020)
• Yeşilova Aras E, 1999 Tarihli Milletlerarası Sözleşme Gereği Geminin İhtiyati Haczi Kararının İnfazı ‘Arrest’ (B. 1, Yetkin Yayınları 2023)