“Cünüp Olarak Sabahlayan Kimse Oruç Tutmasın” Hadisinin Metin ve Muhteva Açısından Tetkiki

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 483 - 496, 30.11.2024

Mehmet Turan

https://doi.org/10.33931/dergiabant.1517153

Öz

Sahabiler de insan olmaları hasebiyle yanlış duyma, eksik işitme, yanılma ve unutma gibi nedenlerden dolayı hadis rivayetinde hataya düşebilmektedir. Bu konuda eleştirilen sahabilerden biri de Hz. Ebû Hüreyre’dir. Nitekim bu tür hataları fark eden sahabiler gerekli düzeltmelerde bulunmuşlardır. Bu tür hatalar bazen bizzat rivayeti nakleden kişiden bazen de dinleyicinin kendisinden kaynaklanabilmektedir. Hz. Ebû Hüreyre’nin eleştirildiği rivayetlerden biri de cünüp olarak sabahlayan kimsenin orucunun geçersiz olduğuyla alakalı aktarmış olduğu rivayettir. Onun aktarmış olduğu söz konusu rivayete itirazlar yapılmış ve bu durum başta Hz. Âişe ve Ümmü Seleme validemize sorularak olayın aslı araştırılmıştır. Onların yaptıkları itiraz Hz. Ebû Hüreyre’ye iletilince de o, hadisi direkt Hz. Peygamber’den işitmediğini, ilgili hadisin Fazl b. Abbâs tarafından kendisine aktarıldığını beyan etmiştir. Ayrıca kaynaklarda onun daha önce vermiş olduğu bu fetvadan vazgeçtiği de aktarılmıştır. Bu çalışmamızda söz konusu hadisin sıhhat derecesine kısaca temas edildikten sonra hadisin metin ve muhteva analizi yapılacaktır. Hadisle ilgili dile getirilen itirazların haklılık payı ele alınacak ve konuyla ilgili cereyan eden tartışmalar nesh ihtimali de göz önüne alınarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Muhteva Analizi, Metin, Tenkid, Oruç

Examination of the Ḥadīth “If Dawn Comes When a Person Is Junub, He Should Not Fast" in Terms of Text and Content

Öz

Since companions are human beings, they may make mistakes in narrating ḥadīths due to reasons such as mishearing, incomplete hearing, making mistakes and forgetting. One of the Companions criticized in this regard is Abū Hurayra. As a matter of fact, companions who noticed such mistakes made the necessary corrections. Such errors may sometimes arise from the person narrating the narration or from the listener himself. One of the narrations in which Abū Hurayra is criticized is the narration he conveyed regarding the invalidity of the fast of a person who wakes up in a state of unclean. Objections were made to the rumour he conveyed, and the truth of the incident was investigated by first asking ʿĀʾisha and Umm Salama about this situation. When their objection was conveyed to Abū Hurayra, he stated that he had not heard the ḥadīth directly from the Prophet, and that the relevant ḥadīth was conveyed to his by Faḍl b. ʿAbbās. It is also stated in the sources that he renounced this fatwa he had previously given. In this study, after briefly touching on the authenticity of the ḥadīth in question, the text and content of the ḥadīth will be analysed. The justification of the objections expressed about the ḥadīth will be discussed and the discussions on the subject will be examined in contemplation of abrogation (naskh).

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Content Analysis, Text, Criticism, Fasting

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî, el-Müsned, thk. Şuayb el-Arnaût Adil Mürşid ve dğr. 45 Cilt. Beyrut: Muesesetu’r-Risâle, 1. Basım, 2001.
• Bedrüddin el-Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed b. Hüseyn el-Aynî. ʿUmdetu’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Daru İhyâi’t-Turasi’l-Arabî, ts.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî b. Musa el-Hüsrevcirdî el- Horasânî el-Beyhakî, es-Sünenü’l-kubrâ, tkh. Muhammed Abdulkadir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebu’l-Meâlî Rüknüddîn Abdulmelik b. Abdillâh b. Yûsuf b. Muhammed el-Cüveynî. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. thk. Abdulazim Mahmud ed-Dîb. 20 Cilt. Cidde: Daru’l-Minhâc, 1. Basım, 2007.
• Demirî, Ebu’l-Bekâ Kemâluddîn Muhammed b. Mûsâ b. Îsâ b. Ali eş-Şâfiî, en-Necmu’l-vehhâc fi şerhi’l-Minhâc. 10 Cilt. Cidde: Dâru’l-Minhâc, 1. Basım, 2004.
• Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî en-Nesâî. es-Sünenü’l-kubrâ. 20 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 1. Basım, 2012.
• Ebû Yûsuf, Ya‘kûb b. İbrâhîm b. Habîb b. Sa‘d b. Habte el-Kûfî el-Ensârî. el-Asâr. thk. Ebu’l-Vefâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts..
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddin. Sahîhu Süneni İbn Mâce. 3 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-Mearif, 1. Basım, 1998.
• Halebî, İbrâhîm b. Muhammed b. İbrâhîm el-Halebî el-Hanefî. Multeka’l-ebhur. thk. Halil İmran Mansur. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1998.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdi. Tarîhu Bağdâd. thk. Beşşâr Avvâd Maruf. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, 1. Basım, 2002.
• Hattâbî, Ebû Süleymân el- Hattâbî Hamd b. Muhammed b. İbrâhîm b. Hattâb el-Büstî. Meʿâlimu’s-sünen. 4 Cilt. Halep: el-Matbaatu’l-İlmiyye, 1. Basım, 1932.
• Humeydî, Ebû Bekr Abdullah b. ez-Zubeyr el-Kureşî el-Humeydî. Müsnedu’l-Humeydî. thk. Hasan Selîm Esed ed-Dârânî. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’s-Sakâ, 1. Basım, 1996.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. et-Temhîd limâ fi’l-Muvatta mine’l-meânî ve’l-esânîd. thk. Mustafa b. Ahmed el-Alevî-Muhammed Abdulkebîr el-Bekrî. 24 Cilt. Mağrib: Vizaretu Umumi'l-Evkaf veş-Şuûnil-İslamiyye, 1967.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Abdilberr en-Nemerî el-Kurtubî, el-İstizkâru’l-câmi‘ li-mezâhibi’l-fukahâi’l-emsâr ve ulemâi’l-aktâr fîma teddamenehu’l-Muvatta min meâni’r- re’y ve’l-âsâr ve şerhu zalike kullihi bi’l-îcâzi ve’l-ihtisâr, thk. Abdulmu‘tî Emîn Kal‘acî. 30 Cilt. Dımaşk: Daru Kuteybe, 1. Basım, 1993.
• İbn Abdilberr, Ebû Ömer Cemâluddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. el-Kâfî fi fıkhi ehli’l-Medîne. thk. Muhammed b. Muhammed el- Moritânî. 2 Cilt, Riyad: Mektebetü’r-Riyad el-Hadîse, 2. Basım, 1980.
• İbnü’l-Attâr, Ebü’l-Hasan Alauddin Ali b. İbrahim b. Davûd b. Süleyman. el-Udde fi şerhi’l-Umde fi ahâdîsi’l-ahkâm. thk. Nizâm Muhammed Salih Yakubî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslamiyye, 1. Basım, 2006.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Meâfirî el-Mâlikî. Ahkâmu’l-kur’an. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. 4 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• İbn Battâl, Ebu’l-Hasen Alî b. Halef b. Abdilmelik b. Battâl el-Kurtubî. Şerhu Sahihi’l-Buharî. thk. Ebu Temîm Yasir b. İbrahim. 10 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2. Basım, 2003.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Cevzî. Keşfü’l-müşkil min hadisi’s-sahîhayn. thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. 4 Cilt. Riyad: Daru’l-Vatan, ts.
• İbn Dakîkil‘îd, Ebü’l-Feth Takıyyüddîn Muhammed b. Alî b. Vehb el-Kuşeyrî. İhkâmu’l-ahkâm şerhu ʿUmdeti’l-ahkâm. 2 Cilt. b.y.: Matbaatu’s-Sünneti’l-Muhammediyye, ts..
• İbn Ebî Hâtim, Ebu Muhammed Abdurrahman b. Ebî Hâtîm b. Muhammed b. İdrîs el-Hanzelî er-Râzî. el-Cerh ve’t-taʿdîl. 9 Cilt. Haydarâbâd: Dairetu Mearifi’l-Osmaniyye, 1. Basım, 1952.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed Ahmed b. Hacer el-Askalânî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1960.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fadl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el-Askalânî. Takrîbü’t-tehzîb. thk. Muhammed Avvame. Suriye: Dâru’r-Reşîd, 1. Basım, 1986.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Abdillah b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. Esmâu’s-sahâbeti’r-ruvât ve mâ li-kulli vâhidin mine’l-aded. thk. Mus‘ad Abdulhamîd es-Sa‘denî. Kahire: Mektebetü’l-Kur’an, ts.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed b. Hibbân b. Muaz el-Bustî. es-Sikât. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1998.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk b. Huzeyme b. el-Muğîre b. es-Sülemî en-Nîsâbûrî. Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafa el-A‘zamî. 2 Cilt. b.y.:el-Mektebetü’l-İslamî, 3. Basım, 2003.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Ömer b. Kesîr el-Kureşî ed-Dımaşkî. Tefsîru’l-kurʾâni’l-ʿazîm. thk. Muhammed Hüseyn Şemsüddin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muğnî. 10 Cilt. b.y.: Mektebetü’l-Kahire, 1968.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Kâfî fi fıkhı’l-İmam Ahmed. 4 Cilt. b.y.: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1994.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Rüşd el-Kurtubî el-Endelüsî. el-Beyân ve’t-tahsîl ve’ş-şerh ve’t-tevcîh ve’t-taʿlîl li mesâʾili’l-müstahrece. thk. Muhammed Haccî. 20 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslamî, 2. Basım, 1988.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Rüşd el-Kurtubî. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetu’l-müktesid. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2004.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1990.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî. İkmâlü’l-müʿlim bi-fevâʾidi müslim. thk. Yahya İsmail. 8 Cilt. Mısır: Daru’l-Vefâ, 1. Basım. 1998.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed el-Kâsânî el-Hanefî. Bedâʾiʿu’s-sanâʾiʿ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1986.
• Kasım b. Sellam, Ebu Ubeyde el-Kasım b. Sellam b. Abdullah el-Herevî el-Bağdadî. en-Nâsih ve’l-mensûh fi’l-kurʾâni’l-ʿazîz ve mâ fîhi mine’l-ferâʾizi ve’s-sünen. thk. Muhammed b. Salih el- Mudeyfir. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2. Basım, 1997)
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdülmelik el-Kastallânî. İrşâdu’s-sârî li şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 10 Cilt. Mısır: el-Matbaatu’l-Kubra’l-Emîriyye, 1905.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Mâverdî, el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muahmmed Muavvaz- Âdil Ahmed Abdulmevcûd. 19 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1999.
• Mâzerî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Ömer et-Temîmî el-Mâzerî el-Malikî. el-Müʿlim bi-fevâʾidi müslim. thk. Muhammed eş-Şâzelî Neyfer. 3 Cilt. Cezair: ed-Daru’t-Tunusiyye, 2. Basım, 1988.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd el-Mevsılî, el-Beldicî el-Hanefî. el-İhtiyâr li-taʿlîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Halebî, 1937.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân b. Yûsuf el-Mizzî. Tehzîbü’l-kemâl fî esmâʾi’r-ricâl. thk. Beşşar Avvad Maruf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1980.
• Mukâtil b. Süleyman, Ebu’l-Hasen Mukâtil b. Süleymân b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsiru Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmûd Şehhâte. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâs, 1. Basım, 2002.
• Münavî, Zeynüddîn Muhammed Abdurraûf b. Tâcilârifîn b. Ali b. Zeynelabidin el-Münâvî. Fazü’l-Kadir Şerhu Câmiî’s-sağir. 6 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-Ticâriyeti’l-Kubrâ, 1. Basım, 1937.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiü’s-sahîh. thk. Muhammed Fuad Abdulbakî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabî, ts..
• Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâîl b. Yahyâ b. İsmâîl el-Müzenî el-Mısrî. Muhtasarü’l-Müzenî. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1990.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref en-Nevevî. el-Minhâc fî şerhi sahîhi Müslim b. Haccâc. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, 2. Basım, 1972.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref en-Nevevî. el-Mecmûʿ şerhu’l-Muhezzeb. thk. Muhammed Necib el Mutiî. Cidde: Mektebetü’l-İrşad, ts..
• Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdulkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm er-Râfiî el-Kazvînî. Şerhu Müsnedi’ş-şâfiî. thk. Ebu Bekr Vâil Muhammed Zehran. 4 Cilt. Katar: Vizaretü’l-Evkâf ve’ş-Şuûnî’l-İslâmiyye, 1. Basım, 2007.
• San‘ânî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm es-San‘ânî. el-Musannef . 6 Cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 1. Basım, 2015.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâuddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed es-Semerkandî. Tuhfetu’l-fukahâ. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1994.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl es-Serahsî. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1993.
• Şafiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs b. Osman eş-Şâfiî el-Kureşî. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1990.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd et-Taberî. Tefsîru’t-taberî/ Câmiʿü’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-kurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hicr, 1. Basım, 2001.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdilmelik b. Seleme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî et-Tahâvî. Şerhu Müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnaût. 16 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risale, 1. Basım, 1994.
• Tahhân, Mahmud. Teysirü’l-mustalahi’l-hadis. Riyad: Mektebetü’l-Mearifi, 11. Basım, 2011.
• Tüveycirî, Hammûd b. Abdillâh, er-Reddü’l-Kavîm ʿale’l-Mücrimi’l-Esîm. Riyad: er-Riasetü'l-Amme li İdareti'l-Buhusi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1983.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kaymaz ez-Zehebî. Tezkiretu’l-huffâz. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1998.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân b. Kaymaz ez-Zehebî. Târihu’l-islâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʿlâm. thk. Beşar Avvad Ma’ruf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 1. Basım, 2003.
• Zerkeşî, Muhammed b. Abdillâh ez-Zerkeşî el-Mısrî. Şerhu’z-Zerkeşî alâ muhtasari’l-hırakî. thk. Abdulmünim Halil İbrahim. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır ez-Zerkeşî. el-İcâbe li-îrâdi me’stedrekethu ʿÂʾişe ʿale’s-sahâbe. thk. Rifat Fevzî Abdülmuttalib. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır ez-Zerkeşî. Hz. Âişe’nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler. Çvr. Bünyamin Erul. Ankara Otto Yayınları, 2020.
• Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkî b. Yûsuf ez-Zürkânî el-Mısrî. Şerhu’l-Muvattaʾ. thk. Tâhâ Abdurrauf Sa‘d. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sakafeti’d-Diniyye, 1. Basım, 2003.