Türkçe Ders Kitaplarındaki Şiirlerde Karşıt Anlamlı Sözcüklerin Anlambilimsel Değerlendirmesi

Yıl 2020, Sayı: 50, 298 - 313, 30.12.2020

Ali Türkel , Meltem Çetinkaya

Öz

Dil, zengin yapısı dolayısıyla içerisinde birçok anlamı barındırır. Bu anlamları inceleyen anlambilimin konularından biri de karşıt anlamlılıktır. Araştırma, Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerde karşıt anlamlı sözcüklerin anlambilimsel açıdan dağılımını saptamayı ve sınıf seviyelerine göre karşılaştırmayı amaçlamaktadır. Elde edilecek sonuçların şiir metinlerinin daha etkili kullanılmasına katkı sağlayacağı, öğrenenlerin dil kullanım bilincini geliştireceği, öğretenlerin dil öğretimini daha etkili gerçekleştirmelerini sağlayacağı öngörülmektedir. Araştırmada Aksan’ın (2009) Türkçede tersanlamlılık başlıkları (ikili, biçimsel ilişkili, ilişkisel, dereceli ve yön gösteren) temel alınmıştır. Çalışma, doküman incelemesine göre desenlenmiş nitel bir çalışmadır. Araştırmada, karşıt anlamlı sözcükler incelenirken seçkisiz olmayan örnekleme yöntemlerinden tabakalı amaçlı örnekleme ve seçkisiz örnekleme yöntemlerinden basit seçkisiz örnekleme yöntemleri birlikte kullanılmıştır. Her sınıf düzeyinde ders kitaplarındaki şiirlerden üçer tanesi olmak üzere toplam on iki şiir rastlantısal yolla seçilmiştir. Bu şiirlerdeki karşıt anlamlı sözcükler belirlenip araştırmanın temel başlıklarına göre incelenerek tablolaştırılmıştır. İnceleme sonucunda kitaplarda en çok kullanılan karşıtlığın ikili karşıtlıklar olduğu belirlenmiştir. Diğer karşıtlıklara kitaplarda yeterince yer verilmemesiyse olumsuz bir durum olarak değerlendirilmiştir. Karşıt anlamın tüm başlıklarını öğrencilere kavratabilecek yetkinlikte, karşıt anlam yönünden zengin şiirlerin kitaplara alınması, dilin anlamsal boyutunu en iyi yansıtacak örneklere yer verilmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Karşıt anlam, anlambilim, Türkçe ders kitabı, şiir

Kaynakça

• Aksan, D. (2009). Anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi (4. Basım). Ankara: Engin Yayın Evi.
• Aksan, D. (2018). Türkçenin sözvarlığı (2. Basım). Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Benveniste, E. (1995). Genel dilbilim sorunları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bilgin, M. (2002). Anlamdan anlatıma Türkçemiz. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Birant, Ç. C., Aktaş, Ö., Koşaner, Ö., Aksu, B. ve Çebi, Y. (2016). Türkçe için otomatik zıt anlamlılar sözlüğü oluşturma aracı (AADICT). International Journal of Turkish Education and Training. 1 (2), 1-17.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9 (2), 27-40.
• Çapraz Baran, Ş. ve Diren, E. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 5. sınıf ders kitabı. Ankara: Anıttepe Yayıncılık.
• Çetin, S. (2017). Dede Korkut Kitabı’nda zıt anlamlılığın eşgörünümlü kullanımları. XII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı, 48-60.
• Demirel, T. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 6. sınıf ders kitabı. Ankara: EKOYAY Yayıncılık.
• Erkal, H. ve Erkal, M. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe ders kitabı 7. sınıf. Ankara: Özgün Yayıncılık.
• Eselioğlu, H., Set, S. ve Yücel, A. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 8 ders kitabı. Ankara: MEB Yayınları.
• Kılıç, V. (2009). Anlambilime giriş temel kavramlar. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
• Topaloğlu, A. (1989). Dil bilgisi terimler sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Wach, E. & Ward, R. (2013). Learning about qualitative document analysis. IDS Practice Paper in Brief, ILT Brief 13 August 2013, www.ids.ac.uk. Brighton: IDS. https://opendocs.ids.ac.uk/opendocs/bitstream/handle/20.500.12413/2989/PP%20InBrief%2013%20QDA%20FINAL2.pdf?sequence=4 (Erişim Tarihi: 18.10.2020).
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemler (9. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Zafer, E. (2013). Ortaokul Türkçe ders kitaplarının anlam bilgisi yönünden incelenmesi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Konya.
• Zengin, B. (2017). Ortaokul 5. sınıf Türkçe ders kitabındaki metinlerde bulunan zıt anlamlı kelimeler ve bu kelimelerin programdaki kazanımlarla uyumu. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü. Elâzığ.