Zâhirî Âlimlerin Mütevâtir Haber Algısı

Yıl 2024, , 177 - 201, 28.06.2024

Hüsamettin Kaya

https://doi.org/10.21054/deuifd.1441516

Öz

Özet
Bu çalışma, İslam düşünce geleneği içinde mütevâtir haber kavramının Zâhirî âlimler tarafından ele alınışını incelemektedir. Buradaki temel amaç, Zâhirî ekolünün mütevâtir habere yaklaşımını anlamak ve diğer İslâmî ekollerle ilişkisini değerlendirmektir. Mütevâtir haber, İslam düşünce geleneğinde dini bilginin temel kaynağı olarak kabul edilmiştir. Bu bağlamda, Zâhirî âlimlerin bu kavrama olan tutumunu açıklamak, genel İslam düşünce geleneği içindeki konumlarını ve tartışmalara katkılarını anlamak açısından önemlidir. Çalışma, Zâhirî âlimlerin mütevâtir habere yaklaşımını araştırmak için literatür taraması ve analiz yöntemlerini kullanmaktadır. Bununla beraber, Zâhirî âlimlerin mütevâtir habere bakış açısını, özellikle diğer İslâmî ekollerle karşılaştırarak, belirli teorik çerçeveler içinde ele almaktadır. Sonuçlar, Zâhirî âlimlerin genel olarak mütevâtir habere muhaddislerin tutumuyla benzer bir yaklaşım sergilediklerini, ancak bazı farklılıkların olduğunu göstermektedir. Özellikle, mütevâtir haberi nakleden râvilerin adaletli olması ve mukallit veya ehl-i reyden olmamaları gerektiğini vurgulayan Zâhirî âlimlerin bu konuda diğer ekollerden farklı bir perspektife sahip oldukları görülmektedir. Bu çalışmanın bulgularının, İslam düşünce tarihinde mütevâtir haber kavramının anlaşılmasına ve Zâhirî ekolünün bu konudaki tutumunun belirlenmesine önemli bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Mütevatir, Râvi, Zâhirî Mezhebi, Zorunlu Bilgi

THE CONSENSUS PERCEPTİON OF TRADİTİONAL SCHOLARS

Öz

This study examines the concept of "mutawatir reports" as addressed by Zahirite scholars within the tradition of Islamic thought. Its main objective is to understand the Zahirite school's approach to mutawatir reports and evaluate its relationship with other Islamic schools of thought. Mutawatir reports have been regarded as the fundamental source of religious knowledge in the Islamic intellectual tradition. In this context, understanding the attitude of Zahirite scholars towards this concept is important for grasping their position within the general Islamic intellectual tradition and their contributions to ongoing debates. The study utilizes literature review and analysis methods to investigate Zahirite scholars' approach to mutawatir reports. This examination considers the perspective of Zahirite scholars on mutawatir reports, particularly in comparison with other Islamic schools of thought, within specific theoretical frameworks. The findings indicate that Zahirite scholars generally exhibit a similar approach to mutawatir reports as hadith scholars, although there are some differences. Specifically, Zahirite scholars emphasize the necessity for the narrators of mutawatir reports to be just and not adherents of taqlid (imitation) or opinion-based reasoning (ahl al-ra'y), which distinguishes their perspective from other schools. The findings of this study contribute significantly to the understanding of the concept of mutawatir reports in the history of Islamic thought and to determining the stance of the Zahirite school on this matter.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Mutewatir, Narrator, Zahirite Scholl, Necessary Knowledge

Kaynakça

• A. Ferruh, Ömer. “Zâhirîlik”. çev. Ahmet Demirhan. İslâm Düşüncesi Tarihi. 1/357-374. İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Basım, 2019.
• Alvânî, Tâhâ Câbir. Fıkıh Usulü İslam Fıkhını Araştırma ve Kavrama Yöntemi. çev. Mehmet Erdoğan. İstanbul, 1992.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2008.
• Askerî, Ebu Hilal el-Hasan b. Abdullah b. Sehl. el-Evail. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit Hatîb. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. Dımaşk: Muessesetü’r-Risâle en-Nâşirûn, 2013.
• Başaran, Selman. İbn Hazm ve Hadisteki Metodu. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1977.
• Belhî, Ebu’l-Kasım Abdullah b. Ahmed el-Ka’bî. Kitâbu’l-Makâlât ve Maahu Uyûnu’l-Mesâil ve’l-Cevâbât. Amman: Dâru’l-Feth, 2018.
• Beyrutî, Ebu Muâviye Mâzin b Abdurrahman el-Buhsali. Tabakâtu ehli’z-Zâhir. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyan, 2009.
• Bustî, İbn Hibban. el-İhsan fi Takribî Sahihî İbn Hibban. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• Cezâirî, Tâhir b. Muhammed Sâlih b. Ahmed es-Sem‘ûnî el-Hasenî. Tevcîhü’n-Nazar ilâ usûli’l-eser. thk. Abdulfettah Ebu Ğudde. Beyrut: Mektebetu Metbuatü’l-İslamiyye, 2. Basım, 2009.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Burhân fî usûliʾl-fıkh. thk. Salâh b. Muhammed b. ʿAveyde. Beyrut: Dâruʾl-Kütübiʾl-İlmiyye, 1997.
• Doğan, Abdullah. İmâmîyye Şîa’sı Usûl-i Fıkıh Geleneğinde Hadis Metodolojisi -Hicrî V-X. Yüzyıllar Arası-. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Ebü’l-Hüseyin el-Basrî, Muhammed b. Ali. el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Eraslan, Abdulvasıf. “Kâdî Abdülcebbâr’da Mütevâtir Teorisi”. Kader 17/2 (31 Aralık 2019), 437-473.
• Erul, Bünyamin. Sahabenin Sünnet Anlayışı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid Hüccetü’l-İslâm Muhammed b. Muhammed. el-Müstasfâ min ilmi’l-usûl. thk. Süleyman el-Eşkâr. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2012.
• Goldziher, Ignaz. Zahiriler : Sistem ve Tarihleri. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1982.
• Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: Otto, 2914.
• Güç, Ahmet. “Sümeniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/132-133. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Güleç, Hüseyin. Şâfiî Mezhebinde Hadisin Kaynak Değeri. İstanbul: Tayf Yayınevi, 2015.
• Güler, Zekeriya. Zahirî Muhaddislerle Hanefî Fakihler Arasındaki Münakaşalar ve İhtilaf Sebebleri. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1997.
• Güner, Osman. “İbn-i Hazm’ın Düşünce Dünyasında Hadis”. Milel ve Nihal 6/3 (01 Eylül 2009), 11-26.
• Hamed, Muzaffer Ziyad. Arau İbn Hazm el-Endelusî fi’l-hadis el-mütevatir. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2016.
• Hansu, Hüseyin. Mutezile ve Hadis. Ankara: Otto, 3. Basım, 2018.
• Hansu, Hüseyin. Mütevâtir Haber. Van: Bilge Adamlar Yayınları, 2008.
• Hâzımî, Ebu Bekr Muhammed b. Musa. Şurûtu’l-eimmetî’l-hamse. Hindistan: Matbuatu Nedvetü’l-Ûlema, 1979.
• İbn Âkîl, Ebu’l-Vefâ Ali b. Akîl b. Muhammed. el-Vâdıh fi usûli’l-fıkh. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• İbn Dihye, Ebü’l-Hattâb (Ebü’l-Fazl) Mecdüddîn Ömer b. el-Hasen b. Alî b. Muhammed b. Ferh. Âlâmü’n-nesrü’l-mubîn fi’l-mufadeleti beyne ehli’s-sıffîn. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamiyye, 1. Basım, 1998.
• İbn Dihye, Ebü’l-Hattâb (Ebü’l-Fazl) Mecdüddîn Ömer b. el-Hasen b. Alî b. Muhammed b. Ferh. el-İbtihâc fi Ehadisi’l-Mi’rac. thk. Muhammed Zuheyr es-Saviş. Kahire: Mektebetu’l-Hancî, ts.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. Nüzhetü’n-nazar şerhi nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser. Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, 1990.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ’ ve’n-nihal. Kahire: Dârü’l-Ma’rife, 1899.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî. el-Fasl fi’l-milel ve’l-ehvâ’ ve’n-nihal. Kahire: Dârü’l-Ma’rife, 1899.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Mahmud Hamid. 8 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadis, 2005.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî. en-Nübez el-kafiye fî usûli ahkâmi’d-din. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısrî, 1991.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd Zâhirî. el-Muhallâ. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Dârü’t-Türâs, 2005.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânu’l-arab. Beyrut: Dâru's-Sadır, ts.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. el-Müsevvede fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• İbn Tûmert, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. Kitâbü e`azzi mâ yutlab. thk. Ammâr Tâlibî. Cezair: Vezaretü’s-Sekâfe, 2007.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdirrahman eş-Şehrezurî. Ulûmü’l-hadîs. thk. Nureddin Itr. Dımaşk: Dâru’l-Fiker, 1986.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed el-Arabî et-Tâî el-Hâtimî. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. thk. Ahmed Şemsüddin. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1420.
• İbnü’l-Esîr, İzzeddin Ali b. Muhammed el-Cezerî. el-Lübâb fî tehzîbi’l-ensâb. Bağdat: Mektebetü’l-Musennâ, t.y.
• İbnü’l-Kayserani, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Tahir. Kitâbü’s-semâ’. thk. Ebü’l-Vefa el-Merağî. Kahire: Vezaretü’l-Evkâf, 1994.
• İbnü’l-Mürtazâ, Ahmed b. Yahya. Minhâcu’l-vusûl ila M-mi’yâri’l-’ukûl fî ’ilmi’l-usûl. San’a: Dâru’l-Hikmeti’l-Yemaniyye, 1996.
• Kadî, Abdulcebbar b. Ahmed el-Hemadânî. el-Muğnî fî ebvabi’t-tevhid ve’l-’adl. thk. Hadr Muhammed Nebha. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• Kadî, Abdulcebbar b. Ahmed el-Hemadânî. Fadlu’l-i’tizal ve tabakâtu’l-mü’tezile. Tunus: Dâru’t-Tunusiyye, 1986.
• Kaya, Hüsamettin. Zâhirî Mezhebinde Hadis ve Sünnet Anlayışı. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2023.
• Kelvezânî, Ebu’l-Hattab Mahfuz b. Ahmed b. el-Hasen. el-Temhîd fi usûli’l-fıkh. 4 Cilt. Mekke, 1985.
• Kılıçer, M. Esat. “Ehl-i Re’y”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/520-522. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1994.
• Kılıç, Muharrem. “Dini Bilginin Doğruluğu Bağlamında Zâhirî Epistemolojinin Dayandığı Dil Kuramı”. Bilimname 2003/2 (2003), 157-169.
• Kılıç, Muharrem. İslâm Hukuk Metodolojisinde Nasların Lafzî Yorumu. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi, 1999.
• Koçyiğit, Talat. Hadîs Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 12. Baskı., 2013.
• Kutlu, Sönmez. “Gelenekçi-Zâhirî İslâm Anlayışının Zihniyet Analizi: Epistemolojik, Teolojik ve Kültürel Temelleri”. Zâhirî ve Selefi Din Yorumu. 19-80. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2019.
• Kutluer, İlhan. İlim ve Hikmetin Aydınlığında. İstanbul: İz Yayıncılık, 2001.
• Leknevî, Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh. Zaferü’l-emânî fî muhtasari’l-Cürcânî. Beyrut: Mektebetu Metbuatü’l-İslamiyye, 3. Basım, 1416.
• Makdisi, Ebû Abdullah Muhammed b Ahmed. Ahsenü’t-tekasim fî ma’rifeti’l-ekalim. Leiden : E.J. Brill, 1967.
• Mez, Adam - Saban, Salih. Onuncu Yüzyılda İslam Medeniyeti: İslam Rönesansı= The Renaissance Of Islam. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. İrşâdu tullâbi’l-hakâik ilâ ma’rifeti suneni hayri’l-hakâik. Medine: Mektebetu’l-İmân, 1408.
• Oğuzhan Tan. Tarihi Bağlam ve Karakteristik Özellikleri Açısından İbn Hazm ve Usûl Anlayışı. Ankara, Doktora Tezi, 2007.
• Osman, Amr. The Zahir Madhhab: A Textual Theory Of İslamic Law. Princeton: Princeton Univrsity, 2010.
• Özmen, Ramazan. Hanbelî Usûlcülerin Hadis Metodolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Özşenel, Mehmet. “İbn Hazm Gözüyle Sünnet -el-İhkâm Özelinde”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/6 (15 Aralık 2002).
• es-Sem’ânî, Abdulkerim b. Muhammed. el-Ensâb. 5 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cenân, 1. Basım, 1988.
• Palencia, Angel Gonzalez. Tarihü’l-fikri’l-Endelüsi. Kahire: Mektebetü’n-Nehdati’l-Mısriyye, 1955.
• Parlak, Nizamettin. “Zâhirî-Selefî Din Yorumu Sempozyumuyla İlgili Mulahaza”. Zâhirî ve Selefi Din Yorumu. 445-457. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2019.
• Râzî, Fahreddîn Muhammed b Ömer b el-Hüseyn. el-Mahsûl fi ilmi usûli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1992.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Tedrîbü’r-râvî. thk. Ahmed Ömer Haşim. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1985.
• Şâfi3i, Ebû Abdullah Muhammed b İdris b Abbas. Cimâu’l-’ilm. Mısır: Mektebetu’l-Mârife, 1940.
• Şîrâzî, Ebû İshak Cemaleddin İbrâhim b. Ali b. Yusuf. Şerhu’l-lüma’. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• Tan, Oğuzhan. “İbn Hazm Örneğinde Kıyassız Bir Fıkhın İmkânı”. Diyanet İlmi Dergi 50/4 (01 Aralık 2014), 9-31.
• Tayyib Salih ’Alavi. “Davud ez-Zahiri ve Ârauhu’l-Kelamiyye”. Mecelletu âdabü’l-ferahidî 9/29 (2017), 205=227.
• Tümer, Günay. “Brahmanizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 6/329-333. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992.
• Türkan, Mustafa. İslam Hukuk Tarihinde Zahirilik: Davud ez-Zahiri Örneği. Ankara: Son Çağ Yayınları, 2015.
• Ulu, Arif. Tâbiûnun Sünnet Anlayışı. İstanbul: İfav Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Zerkâ, Mustafa b. Ahmed b. Muhammed. el-Medhalü’l-fıkhıyyü’l-âmm. 2 Cilt. Şam: Dâru’l-Kalem, 2004.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır. el-Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Muhammed Tâmir. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421.