Gazali’nin Batıni Delillere Yönelik Polemikleri

Yıl 2020, , 37 - 68, 15.06.2020

Hülya Altunya

https://doi.org/10.21054/deuifd.676690

Öz

İslâm düşünürü Gazalî’nin, dönemindeki Bâtınî tehditleri ortadan kaldırmaya yönelik birçok eseri bulunmaktadır. Mantık ilmi açısından inceleyeceğimiz onun el-Kavasimu’l-Bâtıniyye isimli eserinde, Bâtınîlerin argümanları çürütülmeye çalışılır. Burada Bâtınîlerin ortaya çıkarttıkları şüpheler doğrudan ele alınarak polemiksel tartışma biçiminde delilleri geçersizleştirilir. Gazalî Bâtınîlerin, tek doğruyu ancak Mâsum İmam’ın öğretebileceği iddiasını, hem mantıksal yöntemle hem de polemik yaparak çürütmektedir. Ehl-i Sünnet geleneğinin karşılaştığı ve bazen büyük kaoslara neden olan bu türden tehditlerin, polemik tarzında ancak mantıksal argümanlarla güçlendirilerek çürütülmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Gerek bâtınî gerekse de zahirî yaklaşımı kendine yol olarak seçen bazı çevreler, “akl”ın tek bir doğruyu göstermekten aciz kalarak çok çeşitli neticelere ulaşması yüzünden kendisine güvenilemeyeceğini iddia etmektedirler. Bu yaklaşımlara göre hakikate ulaşmada yahut dinî metinlerin anlaşılması dahil her konuda akıl ve duyulara güvenmek yerine masum ya da değil bir “yol gösterici” nin sözlerine tam anlamıyla teslim olunmalıdır. Bu makalede Gazalî’nin kullandığı delillendirme/çürütme biçimleri ve bunların polemik tarzında oluşu açıklanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Gazalî, Batınîler, Mantık, Polemik

Kaynakça

• 1.ABDULAZİZ b. Ömer b., (2014), er-Risale fi’r-Redd ale’l-Kaderiyye, Çev.: Cemalettin Erdemci, Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 1, S..
• 2.ARİSTOTELES, (1952) Topikler, Çev.: Hamdi Ragıp Atademir, İstanbul, MEB Yayınları.
• 3.BAALBEKİ, Ruhi, (1995), el-Mevrîd, Beyrut, Dâru’-İlim Lilmelayîn.
• 4.BEDEVİ, Abdurrahman, (2012), Batı Düşüncesinin Oluşumunda İslâm’ın Rolü, Çev.: Muharrem Tan, İstanbul, İz Yayıncılık.
• 5.ÇAPAK, İbrahim, (2005), Gazalî’nin Mantık Anlayışı, Ankara, Elis Yayınları.
• 6.----------, “Gazalî’ye Göre Kıyasın Kur’an’a Uygulanması”, İslâmî İlimler Dergisi, (2006), S.2.
• 7.DUMITRIU, Anton, (1977), History of Logic, Abacus Press, Tunbridge Wells, Kent.
• 8.DURUSOY, Ali, (2000), “Gazâlî’de Mantık Biliminin Yeri ve Önemi”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, c. 13, S. 3-4, Ankara, (303-321).
• 9.EGE, Ragıp, “Diyalektik Maddesi”, (2006), Felsefe Ansiklopedisi, Editör: Ahmet Cevizci, c. 4, Ankara, Babil Yayınları.
• 10.EMİROĞLU, İbrahim, (1999), “Cedel Nedir?”, DEÜİFD, S. XII, İzmir, (16-37).
• 11. ----------------, (2001), “Cedelin İşleyişi ve Değeri”, İzmir, DEÜİFD, S. XIII-XIV, (9-33).
• 12.EMİROĞLU, İbrahim-ALTUNYA, Hülya, (2018), Örnekleriyle Mantık Sözlüğü, İstanbul, Litera Yayıncılık.
• 13.ESS, Josef Van, (2005), “İslâm Dinî Düşüncesinde Septisizm”, DEÜİFD, İzmir, çev.: Murat Memiş, S.:XXII, (ss.167-183).
• 14.el-GAZALİ, Ebû Hamid, (trhsz), İlcâmu’l-Avâm an İlmi’l-Kelâm, Mecmûatu Resâili’l-İmam el-Gazalî içinde, tah. İbrahim Emin Muhammed, el-Mektebetü’l-Tevfikıyye.
• 15.-------, (1993), Bâtınîliğin İç Yüzü, çev.: Avni İlhan, Ankara, TDVY.
• 16.-------, (2009), Filozofların Tutarsızlığı, Neşir ve Tercüme: Mahmet Kaya-Hüseyin Sarıoğlu, 3. Baskı, İstanbul, Klasik Yayınları.
• 17.-------, (2016), el-Kıstasu’l-Müstakim, çev.: İbrahim Çapak, İstanbul, TYEKBY.
• 18.--------, (2017), Bâtınîlerin Belini Kıran Deliller, Kavâsimu’l-Batıniyye, inc. ve çev.: Prof.Dr. Ahmed Ateş, İstanbul, Büyüyenay Yayınları.
• 19.--------, (1974), İhyâ-u Ulûmi’d-Dîn, çev.: Ahmed Serdaroğlu, İstanbul, Bedir Yayınevi, c.1.
• 20.GÖLCÜK, Şerafeddin, (1998) “Hayyât” maddesi, DİA, c. XVII, İstanbul.
• 21.İBNU’L-ARABİ, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillah b. Muhammed el-Meâfirî el-Mâlikî, (1407) el-Avâsım mine’l-Kavâsım fî Tahkîki Mevkıfi’s-Sahâbeti ba’de Vefâti’n-Nebî, Beyrut,. 22.İLHAN, Avni, “Bâtıniyye Maddesi”, DİA, c. V, İstanbul, 1992.
• 23.KAHVECİ, Niyazi, (2005) “Şia ve Mu’tezile’nin Reddiye Literatürü Üzerine Çalışma”, Dini Araştırmalar, c. 8, S. 23, (69-91).
• 24.MARULCU, Hasan Tevfik, (2018), Kelâm’da Nazar ve Münâzara Âdâbı, Isparta, Dilruba Yayınları.
• 25.PETERS, Francis E., (2004), Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü, çev.: Hakkı Hünler, İstanbul, Paradigma Yayınları.
• 26.PARTRIDGE, Eric, (2006), Origins A Short Etymological Dictionary of Modern English, USA, Routledge.
• 27.SİNANOĞLU, Mustafa, (2007), “Reddiye Maddesi”, DİA, c. XIV, İstanbul.
• 28.WATT, W. Montgomery, (2003), Müslüman Aydın (Gazâlî Hakkında Bir Araştırma), çev.: Hanifi Özcan, Samsun, Etüt Yayınları.
• 29.YAVUZ, Salih Sabri, YENİÇAĞ, İbrahim, (2009), “Müslüman-Hristiyan Polemiği Açısından Tahrif”, Milel ve Nihal Dergisi, c.6, S. 1, (305-344).
• 30.YILDIRIM, Zeki, (2012), Kur’ân’da Cedel Kavramı ve Yöntemi, İstanbul, İFAV.
• 31.YILDIZ, Erdal-ŞAR, Güvenç, (2016), Herakleitos’un Oyunu Herakleitos Fragmalarına Yorumlar,İstanbul, Dergâh Yayınları, İstanbul.
• 32.Christian Lemaitre-Pablo Noriega, “Making Sense out of Polemics”, https://www.iiia.csic.es/sites/default/files/5402.pdf
• 33.Merriam-Webster Online Dictionary, Merriam-Webster, Springfield, MA, 2005, s. V. erişim tarihi: 20 Nisan 2019.
• 34.Mecmau Lüğati’l-Arabiyye, el-Mu’cemu’-Vecîz, Mısır, 1994.