BAYRÂMÎ-MELÂMÎ BİR ŞÂİR: HÂŞİMÎ EMÎR OSMAN EFENDİ

Yıl 2015, Sayı: 41, 155 - 188, 06.06.2015

Nesrin Sofuğlu

https://doi.org/10.21054/deuifd.397677

Cited By: 3

Öz

Bu çalışmada, Hâşimî Emîr Osman Efendi (918-1513/1003-1595)’nin hayatı, tarikatı, eserleri, tasavvufî ve edebî şahsiyeti hakkında bilgi verilecektir.

Mutasavvıf-şair Hâşimî (Saçlı Emîr) Osman Efendi OnAltıncı yüzyılda, Osmanlı İmparatorluğu topraklarında yetişen büyük şahsiyetlerden birisidir.Bayrami-Melami şeyhi olan Hâşimî, bir mutasavvıf-şair olarak kendi döneminde önemli roller üstlenmiştir. Emîr Osman Efendi “Hâşimî” mahlasıyla yazdığı şiirlerinde melâmet neşvesini işlemiştir.

Literatürde Hâşimî Emîr Osman Efendi ile isimleri karışan bazı şahısların varlığı söz konusudur. Bu kişiler şairimiz ile aynı unvan, lâkap ve mahlasları kullanmışlardır. Dolayısıyla çağdaş araştırmacılar da bu karışıklıktan etkilenmiştir. İşte bu çalışmada bahse konu karışıklıklar birinci elden kaynaklar yardımıyla giderilmeye çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Ebebiyat, haşimi, bayrami, melami, tasavvuf

A Bajramî-Melâmî Poet: Hashamî Amîr Othmân Efendi

Öz

In this study, will be given some information about Hashemi Emir Osman Effendi's life, his religious sects, works and his mystical and literary personalities.

Sufi-poet-Hashemi (Sacli Emir) Osman Efendi (918-1513/1003-1595) is one of the great personalities that grows in the lands of the Ottoman Empire in   the Sixteenth century. He is a Sheikh of Bajrami-Melami order and He also, as a Sufi-poet, played some important  roles  in  his  period.  Emir  Osman  Efendi used the pseudonym "Hashemi" in his poems and focused on the "Melamet" doctrine.

In the literature, there are some persons who confused their names with Hasemi Emir Osman Efendi. These people was used with the same title, nickname, and the pseudonym as Him. Thus, modern researchers are also affected by this confusion. In this study, this confusion will be resolved with the help of first-hand sources.

Anahtar Kelimeler

Literature, Hashemi, Bajrami, Melami, Sufism

Kaynakça

• Ali Âlî, Tuhfetü’l-Mücâhidîn ve Behcetü’z-Zâkirîn, Nuru Osmâniye Ktp. nr: 2293.
• Âşık Çelebi, Meşâ‘irü’ş-Şu‘arâ, Sly. Ktp. Pertev Paşa Bl. nr: 440.
• Ayan, Hüseyin, Nesîmî, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Dîvânının Tenkitli Metni, Ankara 2002.
• Ayvansarâyî, Hafız Hüseyin, Mecmûa-i Tevârih, (Haz. Fahri Ç. Derin-Vahid Çabuk), İstanbul 1985.
• Ayvansarâyî, Hüseyin Efendi ve diğerleri, Hadikatü’l-Cevâmi‘-(İstanbul Câmileri ve Diğer Dini-Sivil Mimari Yapılar), (Haz. Ahmet Nezih Galitekin), Ankara 2001.
• Ayvansarâyî, Hüseyin Efendi, Vefâyât-ı Selâtin ve Meşâhir-i Ricâl, Sly. Ktp. nr: 13857.
• Azamat, Nihat, “Hazma Bâlî”, DİA., C. XV, İstanbul 1997.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Ârifîn, İstanbul 1951.
• Barkan, Ö. Lütfi, “Kolanizatör Türk Dervişleri”, Vakıflar Dergisi, ss. 279-304, S. II, Ankara 1942.
• Bayrı, M. Halit, “Mutasavvıf Şairler: Hâşimî”, Türk Folklor Araştırmaları., S. 161, İstanbul 1962.
• Beyânî, Tezkiretü’ş-Şuarâ, Haz. Mustafa Kutluk, Ankara 1997.
• Bilgin, A. Azmi, “Tasavvuf ve Tekke Edebiyatı”,İlmî Araştırmalar, sayı: 1, ss. 61-82, İstanbul 1995.
• Bilgin, A. Azmi, “Tekke Edebiyatı Adlandırması Üzerine”, İstanbul Üniv. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, ss. 21-34, S.40, İstanbul 2009.
• Bolat, Ali, Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melâmetîlik, İstanbul, 2003.
• Bulan, Ayşe, Hâşimî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenkitli Metni, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniv. Sos. Bil. Enst., Konya 1993.
• Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, (Haz. Mustafa Tatçı-Cemal Kurnaz), Ankara 2000.
• Çelebioğlu, Âmil, Kânûnî Sultan Süleyman Devri Türk Edebiyatı, İstanbul 1994
• Çetin, Atilla, “İstanbuldaki Tekke Zaviye ve Hankahlar Hakkında 1199 (1784) Tarihli Önemli Bir Vesika”, Vakıflar Dergisi, S. XIII., Ankara 1988.
• Doğrul, Ömer Rıza, Melâmet, İstanbul 1950.
• Ergün, S. Nüzhet, Halk Edebiyatı Antolojisi, İstanbul 1938.
• Ergün, S. Nüzhet, Türk Musikisi Antolojisi, İstanbul 1942.
• Ezgi, Subhi, Türk Musikîsi Klasiklerinden Temcit-Na‘t-Salât-Durak, İstanbul 1945.
• Fâik Reşad, Eslâf, Marmara Üniv. İlahiyat Fak. Ktp. Genel, nr: 16523.
• Gibb, E.J.W.,Osmanlı Şiir Tarihi, terc. Ali Çavuşoğlu, Ankara 1999.
• Gökbulut, Süleyman, “Oğlan Şeyh İbrahim Efendi ve Bazı Tasavvufî Görüşleri”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2012/2, c. 11, sayı: 22, ss. 253-280, Çorum 2012.
• Gökbulut, Süleyman, Olanlar Şeyhi İbrahim Efendi’nin Vahdet-nâme/Usûl-i Muhakkikîn’i Işığında Tasavvufî Görüşleri -İnceleme ve Metin-, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir 2003.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, Divan Şiiri XV-XVI. Yüzyıllar, İstanbul 1954.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, Kaygusuz Vizeli Alâeddin (Melâmî Edebiyatı Metinleri-I-), İstanbul 1932.
• Gölpınarlı, Abdülbâki, Melamilik ve Melâmîler, (Tıpkı Basım), İstanbul 1992.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Melamilik ve Melâmîler, İstanbul 1931.
• Güleç, İsmail,“Tekke Edebiyatı mı, Türk Tasavvuf Edebiyatı mı?”, Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, ss. 205-218, 17 Mayıs 2009.
• Güzel, Abdurrahman, “Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı Üzerine Kısa Bir Değerlendirme”, Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı (TDKB), ss. 517-522, Eskişehir 2013.
• Hâce-zâde Ahmed Hilmi, Ziyâretü’l-Evliyâ, İstanbul 1325.
• Hammer, Osmanlı Devleti Tarihi, İstanbul 1984.
• Hâşimî Emîr Osman,Tarîkat-nâme, Sly.Ktp. H. Hüsnü Paşa Bl. nr: 758.
• Hâşimî, Tarîkat-nâme, İst. Bel. Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmalar Bl. nr: 797.
• Hâşimî, Tarîkat-nâme, Sly. Ktp. H.Hüsnü Paşa Bl. nr: 758.
• Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ, (Haz. Ali Yılmaz-Mehmet Akkuş), İstanbul 2006.
• Işın, Ekrem, “İsmail Ma‘şukî, Dünden Bugüne İstanbul Ansk., C., IV, İstanbul 1994.
• İnan, Yusuf Ziya, İslâm’da Melâmîliğin Tarihi Gelişimi, İstanbul 1976.
• İsen, Mustafa, Recep Toparlı vd., Tezkirelere Göre İsimler Sözlüğü, Ankara 1988.
• İşgüzar, Birgül, Hâşimî Divânı, Basılmamış Lisans Tezi, İ.Ü., Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Ktp., nr: 1322, İstanbul 1972.
• Kaf-zâde Fâizî, Zübdetü-Eş‘âr, Sly. Ktp. Esad Ef. Bl. nr: 573.
• Karaca, Oktay Selim, Hâşimî, Divanı -Hayatı, Sanatı, Eserleri ve Karşılaştırmalı Metin-, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniv. Sos. Bil. Enst., Kayseri 1995.
• Kınalı-zâde Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş- Şu‘arâ, Haz. İbrahim Kutluk, Ankara 1978.
• Kocatürk, V. Mahir, Tekke Şiiri Antolojisi, Ankara 1955.
• Köprülü, M. Fuad, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, İstanbul 1959.
• Lâ‘lî-zâde, Sergüzeşt(Aşka ve Âşıklara Dair), Haz. Tahir Hafızoğlu, İstanbul 2001.
• Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu‘arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ (İnceleme-Tenkitli Metin-İndeks-Sözlük), Haz. Rıdvan Canım, Ankara 2000.
• Levend, Agâh Sırrı, Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara 1998.
• Mahmut Cemâleddin Hulvî, Lemezât-ı Hulviye ez-Lemeât-ı Ulviye, (Haz. Mehmet Serhan), İstanbul 1993.
• Mehmed Ali Aynî, Hacı Bayrâm Velî, İstanbul 1343.
• Mehmed Kayyım-zâde, Ali Kürkçübaşı-zâde, Silsiletü’n-nûr, Sly. Ktp., Lâla İsmail Paşa Bl. nr: 153.
• Mehmed Nazmi Efendi, Hediyyetü’l-İhvân (Osmanlılarda Tasavvufî Hayat), (Haz. Osman Türer), İstanbul 2005.
• Mehmed Sirâceddin, Mecmu‘a-i Şu‘arâ ve Tezkire-i Üdebâ, Sly. Ktp. İhsan Mahvî Bl. nr: 84.
• Mehmed Süreyyâ, Dîvançe-i Hâşimî Emîr Osman Efendi, İstanbul 1329.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, (Haz. Ali Aktan, Abdülkadir Yuvalı, Mustafa Keskin), İstanbul 1996.
• Mehmed Tevfik, Kâfile-i Şu‘arâ, İSAM, Ktp. Genel, nr: 32999.
• Mengi, Mine, Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara 1999.
• Muslu, Ramazan, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf -18.yy-, İstanbul 2003.
• Müstakim-zâde Süleyman Sa‘deddîn Efendi, Risâletü’ş-Şerife el-mersûmûn fi’t-tarîkati’l-Bayrâmiyeti’l-‘âliyyeti’l-Melâmiye, Süleymaniye Ktp. Nafiz Paşa Bl. nr. 1164, yk. 29a-29b.
• Müstakim-zâde Süleyman, Devhatü’l-Meşâyıh, Sly. Ktp. Halet Ef. Bl. nr: 628.
• Müstakim-zâde Süleyman, Mecelltü’n-Nisâb, (Tıpkıbasım), Ankara 2000.
• Müstakim-zâde Süleyman, Risâletü’ş-Şerife el-mersûmûn fi’t-tarîkati’l-Bayrâmiyeti’l-‘âliyyeti’l-Melâmiye, Süleymaniye Ktp. Nafiz Paşa Bl. nr. 1164.
• Nev’i-zâde Atâî, Şakaik-i Nu‘maniye ve Zeylleri-Hadâiku’l- Hakâyık fî-Tekmîliş’-Şakâik, (Haz. Abdülkadir Özcan), İstanbul 1989.
• Ocak, Ahmet Yaşar, “Din ve Düşünce”, Osmanlı Medeniyeti Tarihi, İstanbul 1999.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15-17. Yüzyıllar), İstanbul 1999.
• Öngör, Sâmi, Coğrafya Sözlüğü, İstanbul 1961.
• Öngören, Reşat, Osmanlı’da Tasavvuf -Anadolu’da Sûfiler, Devlet ve Ulemâ (XVI)-, İstanbul 2000.
• Öz, Tahsin, İstanbul Camileri, Ankara 1965.
• Özdamar, Mustafa, Ahmed Sarbân, İstanbul 2006.
• Pala, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, İstanbul 1999.
• Riyâzî, Riyâzü’ş-Şua‘râ, Sly. Ktp. Esad Ef. Bl. nr: 3871.
• Sâdık Vicdânî, Tarîkatler ve Silsileleri (Tomar-ı Turuk-ı ‘Aliyye), (Haz. İrfan Gündüz), İstanbul 1995.
• Sâdıkî, Mecma‘ü’l-Havâs, İSAM, Ktp. Genel, nr: 18718.
• Safâyî Mustafa, Tezkire-i Şu‘arâ, Sly. Ktp. Halet Ef. Bl. nr: 112.
• Sarı Abdullâh Efendi, Cevheretü’l-Bidâye ve Dürretü’n-Nihâye, Sly. Ktp. Fatih Bl. nr. 254.
• Sarı Abdullâh Efendi, Semerâtü’l-Fuâd (Gönül Meyveleri), (Haz. Yakup Kenan Necef-zâde), ss.150-151, İstanbul 1967.
• Sunar, Cavit, Melamilik ve Bektâşîlik, Ankara 1975.
• Tanman, M. Baha, “Saçlı Emîr Tekkesi”, Dünden Bugüne İslam Ansk., İstanbul 1994.
• Tolasa, Harun, Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi Tezkirelerine göre 16.yy.’da Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, İzmir 1983.
• Tuman Mehmed Nâil, Tuhfe-i Nâilî (Dîvan Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri), Haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı, Ankara 2001.
• Uzun, Mustafa, “Hâşimî Emîr Osman Efendi”, DİA., C. XVI, İstanbul 1997.
• Üsküdarlı Hâşim Mustafa Baba, Divan, Sly. Ktp. Hacı Mahmud Efendi Bl. nr. 3299.
• Yıldız, Âlim, “Melâmî Bir Şâir Hâşimî Emîr Osman”, Ay Vakti, Ağustos 2002.
• Yıldız, Âlim, Sivaslı Şairler Antolojisi, İstanbul 2003.
• Yılmaz, Necdet, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf, İstanbul 2001.