Tûsî’nin Emâlî Adlı Eserinde Ayetler ve Kullanım Amaçları

Yıl 2020, Sayı: 51, 109 - 136, 15.06.2020

Seyfullah Efe , Hüseyin Topal

https://doi.org/10.21054/deuifd.708926

Öz

Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî et-Tûsî (öl. 460/1067) İmâmiyye’nin dört temel hadis kitabı Kütüb-i Erbaʻa’dan ikisi olan el-İstibsâr ve et-Tehzîb eserlerinin yazarı çok yönlü bir müelliftir. O, belli bir konu hakkında yapılan ilmî meclislerin yazdırılması ile ortaya çıkan Emâlî/Mecâlis literatüründe de eser vermiştir. Emâlî türü eserler, genelde hadis alanında olmakla birlikte fıkıh, kelâm, Arap dili ve belâğatı sahalarında da telif edilmişlerdir. Çalışmamıza konu olan Tûsî’nin Emâlî’si ise hadis alanında imlâ ettirilmiş bir eserdir. Tûsî, meşhur tefsiri et-Tibyan fî Tefsîri’l-Kur’ân’ın dışnda Emâlî adlı eserinde de ayetleri ve yorumlarını yoğun bir şekilde kullanmıştır. Bağdat’ta nisbeten huzur ve güven ortamında yazılmış olan Tibyan tefsiri ile Necef’e zorunlu göçten sonra imlâ ettirilen bu eserde, ayetlerin kullanımı ve yorumlanmasında mezhebî bakış açısının ön plana çıktığı bir üslup hakimdir. Onun bu eseri Hz. Ali’nin kabrinin bulunduğu Necef’te toplanmış Şiî-İmamî topluluğunu motive etme, bir arada tutma, onlara önderlik etme gayesiyle Şeyhu’t-taife ünvanlı Tûsî tarafından düzenlenen meclislerde ortaya çıkmıştır. Bu çalışmamızda, söz konusu eserde ayetleri kullanım amaçları ve yorumlama üslubu değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Tûsî, Emâlî, Ayet, Şîa, Rivâyet

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsned. thk. Şuayb el-Arnavud-Adil Mürşid. Müessesetü’r-Risale, 2001.
• Akhtar, Waheed. The Early İmamiyyah Shi‘ite Thinkers. New Delhi: Ashish Publishing House, 1988.
• Akoğlu, Muharrem. “Büveyhîler’in Mezhebî Eğilimleri/Politikaları Üzerine”. Bilimname. 17 (y.y.): 123-138.
• Ali er-Rıza, Ebü’l-Hasan Ali b. Musa b. Cafer. Sahifetü’r-rıza. Muhammed Mehdi Necef. Meşhed: Kongre-i Cihanî-i İmam Rıza, 1406.
• Ayyaşi, Ebü’n-Nasr Muhammed b. Mesud. Kitâbü’t-Tefsîr. thk. Haşim Resuli Muhallati. 2 Cilt. Tahran: Çâphâne-i İlmiyye, 1380.
• Azimli, Mehmet. “Sünni Hilafete Tahakküm Kurmuş Bir Şiî Hanedan: Büveyhîler”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2005): 19-32.
• Bahranî, Şeyh Yusuf. Lü’lüetu’l-Bahreyn fi’l-icazat ve teracimi ehli’l-hadis. Necef, 1966.
• Bahranî, Seyyid Haşim. el-Burhan fi tefsiri’l-Kur’an. Tahran: Bünyad-ı Bi’set, 1416.
• Beyhaki, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. Şuabü’l-iman. thk. Abdülhamid Hamid. 7 Cilt. Bombay: Dârü’s-Selefiyye, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. Sahîhü’l-Buhârî. thk. Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9. Cilt. Dımaşk: Daru Tavkı’n-Necât, 1422.
• Bulut, Halil İbrahim. Şîa’da Usuliliğin Doğuşu ve Şeyh Müfid. Ankara: Araştırma Yayınları, 2013.
• Cafer, Hudayyar. eş-Şeyh et-Tûsî müfessiren. Kum: Mektebetü’l-İ‘lami’l-İslamî, 1958.
• Cevheri, Ebû Nasr İsmail b. Hammad. es-Sıhah tacü’l-luga ve sıhahi’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafur Attar. 6 Cilt. Beyrut: Daru’l-‘İlm, 1987.
• Furat el-Kufi, Ebü’l-Kâsım Furat b. İbrâhim. Tefsiru Furat el-Kufi. thk. Muhammed Kâzım Mahmudî. Tahran: İntişarat-ı Vezaret-i İrşad-ı İslamî, 1410.
• Habibov, Aslan. “İlk dönem Şiî tefsirinin kaynakları”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28 (2010): 191-219.
• Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman Halil b. Ahmed b. Amr Ferahidi. Kitâbü’l-ayn. thk. Mehdi el-Mahzumi & İbrahim es-Samerrai. 8 Cilt. Daru Mektebeti’l-Hilal, y.y.
• Haydar, Esed. el-İmam es-Sadık ve’l-mezahibu’l-erbaʿa. Meşhed, 1985.
• Hür el-Amili, Muhammed b. Hasan b. Ali el-Meşgari. Tafsilu vesaili’ş-Şia ila tahsili mesaili’ş-şeria. Komisyon. Kum: Müessese-i Al-i Beyt, 1409.
• İbn Babeveyh, Ebû Cafer Şeyh Saduk Muhammed b. Ali b. Hüseyin. İlelü’ş-şerai’. Necef: Mektebetü Hayderiyye, 1386.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan el-Ezdi el-Basri. Cemheretü’l-luga. thk. Remzi Münir Baʿlebekî. Beyrut: Daru’l-‘ilm li’l-Melayîn, 1987.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. İbrâhim. Müsnedu İbn Ebi Şeybe. thk. Adil b. Yusuf el-’Azazi, Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Riyad: Daru’l-Vatan, 1997.
• İbn İshak, Ebû Abdullah Muhammed b. İshak b. Yesar. Siretu İbn İshak. thk.Süheyl Zekkar. Beyrut: Daru’l-fikr, 1978.
• İbn Mace, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid er-Rebei el-Kazvini. Sünenu İbn Mace. thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. Daru İhyai’l-Kütübi’l-‘Arabî, y.y.
• İbnü’l-Esir, Ebü’l-Hasan İzzeddin Ali b. Muhammed b. Abdülkerim. el-Kamil fi’t-tarih. 10 Cilt. Beyrut, 1979.
• Karahan, Abdülkadir. “Tûsî”. İslam Ansiklopedisi. 12/2: 130-132. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı, Milli Eğitim Basımevi, 1988.
• Katib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 6 Cilt. Bağdat: Mektebetü’l-Müsenna, 1941.
• Kufi, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Ali en-Necaşi el-Esedi. Ricalü’n-Necaşi. Beyrut: Şirketü’l-‘İlmiyyi li’l-Matbuʿat, 2010.
• Küleyni, Sikatü’l-İslâm Ebû Cafer Muhammed b. Yakub b. İshak. el-Kafi. thk. Ali Ekber Gaffârî. 8 Cilt. 4. Baskı. Tahran: Daru’l-Kütübi’l-İslamiyye, 1407.
• Kurtuluş, Rıza. “Tûs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41: 431-432. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Mecîd Me’arif & Murtaza Kasımî Hamid. “Şeyh Tûsî ve Kitabu’l-Emâlî”. Minhac 6/Sonbahar-Kış (1389): 7-23.
• Meclisî, Muhammed Bâkır b. Muhammed Takî b. Maksûd Alî. Biharü’l-Envar. 110 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Tab’ ve’n-Neşr, 1410.
• Muhammedî, Kerem Siyâveşî-Cevad. “Emalî nevîsî der tarh-ı hadîs-i Şîa”. Fasılname-i ilmî-pejûheşî Şîa şinasî 13/1 (2015): 207-224.
• Mukatil b. Süleyman, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. Tefsiru Mukatil b. Süleyman. Thk. Abdullah Mahmûd Şehhate. Beyrut: Daru İhyai’t-Turas, 1423.
• Musevî, Abdullah es-Seyyid Hasan es-Seyyid Haşim. Fadlü’l-‘ilm ve’l-alim. Beyrut: Müessesetü’l-Alemi li’l-Matbuat, 1990.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u’s-sahîh. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1954.
• Öz, Mustafa. “Ebû Cafer et-Tûsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41: 433-435. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Öz, Mustafa. “Tûsî, Ebû Ca’fer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41: 433-434. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Ravendi, Kutbüddin Ebü’l-Hasan Saîd b. Hibetullah er-. De’avâtü’r-Râvendî. Komisyon. Kum: Müessese-i Al-i Beyt, 1407.
• Sa’lebi, Ebû İshak Ahmed b. Muhammed b. İbrâhim en-Nisaburi. el-Keşf ve’l-beyân fî tefsiri’l-Kur’an. thk. İmam Ebû Muhammed b. Aşûr. 10 Cilt. Beyrut: Daru İhya-i’t-Türasi’l-‘Arabi, 2002.
• Şeyh Saduk, Ebû Cafer Muhammed b. Ali b. Hüseyin İbn Babeveyh. Men la yahduruhü’l-fakih. 2. Baskı. Kum: Defter-i İntişarat-ı İslami, 1413.
• Sümali, Ebû Hamza Sabit b. Dinar. Tefsirü’l-Kur’ani’l-Kerim. thk. Abdürrezzâk Muhammed Hüseyin Hırzüddin. Beyrut: Dârü’l-Müfid, 2000.
• Tabatabai, Aliyye Rezadad & Seyyid Kazım. “Kâhşumârî-i Âsâr-ı Şeyh Tûsî”. Mütalâât-ı İslâmî 80/2 (1386): 49-73.
• Taberi, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir b. Yezid. Câmiü’l-beyân fî tefsiri’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türki. 26 Cilt. Daru Hecr, 2001.
• Taberi, Ebû Cafer Muhammed b. Cerir b. Yezid. Tarihü’t-Taberi. 11 Cilt. Beyrut: Daru’t-Türas, 1387.
• Tahrani, Muhammed Muhsin Tahrani Aga Büzürg-i. ez-Zeria ila tasanifi’ş-Şia. Necef: Matbaatü’l-Kada, y.y.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünenü’t-Tirmizi. thk. Ahmed Muhammed Şâkir & Muhammed Fuâd Abdulbakî. 5 Cilt. Mısır: Mustafa el-Babî el-Halebî, 1975.
• Topal, Hüseyin. Tûsi ve Kur’ân İlimlerine Yaklaşımı. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2018.
• Tuna, Üzeyir. ‘İzzüddin b. ‘Abdisselâm es-Sülemî (öl. 660/1262) ve “el-Emâli’l-Kur’âniyye” Adlı Eserinin Edisyon Kritiği. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2016.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Alî. et-Tibyân fî tefsiri’l-Kur’ân. thk. ve tsh. Ahmed Habîb Kasîr el-Amilî. 10 Cilt. Kum: Süleymanzade Matbaası, 1388.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Alî. Kitâbü’l-Gaybe. thk. Ali Ahmed Nasıh & İbadullah Tahrani. Kum: Müessesetü’l-Maârifi’l-İslâmiyye, 1990.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Ali. el-Emâlî. thk. Müessesetü’l-Ba’se. Daru’s-Sekâfe, y.y.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Alî. el-Fihrist. Kum: Kitabhane-i Muhakkık Tabatabaî, 1420.
• Vahidi, Ebü’l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammed en-Nisaburi. Esbâbu nüzûli’l-Kur’ân. thk. Kemal Besyuni Zaglul. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1411.