Mısırlı Neo-Klasik Şair Veliyyüddin Yeken’in Eserlerinde Sultan II. Abdülhamid

Yıl 2020, Sayı: 51, 215 - 248, 15.06.2020

Yakup Göçemen

https://doi.org/10.21054/deuifd.712997

Öz

Bu çalışmada, son dönem Osmanlı aydınlarından olan Mısırlı neo-klasik şair ve yazar Veliyyüddîn Yeken’in eserlerinde Sultan II. Abdülhamid’e bakış açısı ele alınmıştır. Edebî çalışmaları incelenecek Yeken, kökeni itibariyle Türk olup, Osmanlı coğrafyasının en önemli kültür merkezlerinden biri kabul edilen Mısır’da yetişmiştir. Yeken, Mahmûd Sâmî el-Bârûdî’nin öncülüğünü yaptığı neo-klasik şiir olarak da bilinen modern Arap şiirinin en önemli temsilcilerindendir. Bu akımda yer alan şairler, Osmanlı padişahı Sultan II. Abdülhamid’e yaklaşımları ve bakış açılarında ikiye ayrılmışlardır. Akımın sembol isimlerinden olan Mahmûd Sâmî el-Bârûdî, Ahmed Şevkî, Hafız İbrâhîm gibi büyük şairler Sultan ve Osmanlı hilâfeti lehine şiirler kaleme alırken, Abdülhamid karşıtlığıyla bilinen Yeken, şiir ve yazılarıyla Abdülhamid’i hedef almıştır. Etnik kökenleri, yetiştikleri ailelerin sosyo-ekonomik statüleri, yerel otoriteye yakınlıkları, yüksek bürokratik makamlara ulaşmaları, şiir yetenekleri gibi pek çok ortak noktaları bulunan Ahmed Şevkî ve Veliyyüddin Yeken, Sultan Abdülhamid hakkında birbirine tamamen zıt kanaatlere sahip olmuşlardır. Sultan Abdülhamid’in 27 Nisan 1909 tarihinde tahttan indirilmesine derinden hüzünlenen Ahmed Şevkî, “Yıldız Sarayı” veya “Osmanlı İnkılabı ve Sultan Abdülhamid’in Devrilmesi” adlı bir kaside kaleme almıştır. Yeken ise, Şevkî’nin kasidesine öfkelenerek bu kasideyle aynı vezin ve kafiyeye sahip “Zamanın Gözyaşları” anlamına gelen “ʻAbratu’d-Dehr” başlıklı nazire mahiyetinde bir kaside nazmetmiştir. Yeken, Abdülhamid karşıtı olmakla birlikte etnik kökeni ve Osmanlı mensubu olmaktan duyduğu gururu her fırsatta dile getirmiştir. Sultan Abdülhamid’in tahttan indirilmesinden sonraki süreçte özellikle devletin içinde bulunduğu olumsuz koşullara hüzünlenen şairin, Abdülhamid’e karşı tutumu ve hakkındaki düşüncelerinde yumuşamalar olmuştur. Sultan’ın dönemini arar hale geldiğini belirten kendi duygularını itiraf etmekten çekinse de bu duyguları, insanların o günleri arar hale geldiklerini ifade ederek dile getirmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili Belağatı, Şiir, Neo-Klasik, Mısır, Sultan II. Abdülhamid

Kaynakça

• Âl Cundî, Edhem. Aʻlâmu’l-Edeb ve’l-Fenn, Şam: Matbaʻatu’l-İttihâd, 1958.
• el-Bekrî, Ebu’l-Fayd Abdussettâr b. Abdulvehhâb. Faydu’l-Meliki’l-Vehhâbi’l-Muteʻâlî bi Enbâi Evâili’l-Karni’s-Sâlise ʻAşara ve’t-Tevâlî, thk.: Abdulmelik b. Abdillâh b. Diheyş, Mekke: Mektebetu’l-Esedî, 2009.
• el-Bustânî, Butros. Udebâu’l-ʻArab fi’l-Endelus ve ʻAsri’l-İnbiʻâs, Beyrût: Dârul-Mekşûf ve Dâru’s-Sekâfe, 1964.
• Dâğır, Yûsuf Esʻad. Masâdiru’d-Dirâsâti’l-Edebiyye, Beyrût: Menşûratu’l-Câmiʻatil-Lubnâniyye, 1972.
• Desûkî, Ömer. fi’l-Edebi’l-Hadîs, Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1964.
• Ergül, Aysel. “Veliyyuddîn Yeğen”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 5, (Erzurum: 1996): 203-215.
• el-Fâhûrî, Hannâ. el-Câmiʻ fî Târîhi’l-Edebi’l-ʻArabî el-Edebu’l-Hadîs, Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1986.
• Fazlıoğlu, Şükran. “Veliyyüddîn Yeken”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 44: 43-44. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• el-Hûfî, Ahmed Muhammed. Dîvânu Şevkî Tevsîk ve Tebvîb ve Şerh ve Taʻkîb, Kâhire: Nahdatu Mısr li’t-Tibâʻati ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʻ, 1979.
• Mendûr, Muhammed. Muhâdarât ʻan Veliyyiddîn Yeken, Birleşik Krallık, Muessesetu Hindâvî, 2017.
• Mucâhid, Zekî Muhammed. el-Aʻlâmu’ş-Şarkiyye fi’l-Mie er-Râbiʻa ʻAşrate Hicriyye, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Serkîs, Yûsuf Aliân. Muʻcemu’l-Matbûʻâti’l-ʻArabiyye ve’l-Muʻarraba, Kâhire: Mektebetu’s-Sekâfe ed-Dîniyye, tsz.
• Smith, Arthur Gold. Kâmûs Terâcim Mısr el-Hadîse, thk. ve terc.: Abdulvehhâb Bekr, Kâhire: el-Meclisu’l-Aʻlâ li’s-Sekâfe, 2003.
• Yeken, Veliyyüddîn. ʻAfvu’l-Hâtır, Beyrût: el-Mektebetu’l-ʻAsriyye, 1955.
• Yeken, Veliyyüddîn. Dîvânu Veliyyiddîn Yeken, Kâhire: Matbaʻatu’l-Muktetaf ve’l-Mukattam, 1924.
• Yeken, Veliyyüddin. el-Maʻlûm ve’l-Mechûl, Kâhire: Matbaʻatu’l-Maʻârif, 1911.
• Yeken, Veliyyüddîn. et-Tecârîb, Kâhire: Müessesetu Hindâvî li’t-Taʻlîm ve’s-Sekâfe, 2015.
• Yıldız, Musa. “Bir Osmanlı Aydını Veliyyüddin Yeken ve Sivas Hatıraları”, Osmanlılar Döneminde Sivas Sempozyumu Bildirileri, (Sivas: 2007): 471-484.
• Yûsuf, Muhammed Hayr Ramadan. Muʻcemu’l-Muellifîn el-Muʻâsırîn fî Âsârihim el-Mahtûte ve’l-Mefkûde ve mâ Tubiʻa Minhâ ev Hukkika Baʻde Vefâtihim, Riyâd: Mektebetu’l-Melik Fahd el-Vataniyye, 2004.
• Ziyâde, Nikola. Aʻlâm ʻArab Muhdesûn Mine’l-Karneyni’s-Sâmine ʻAşar ve’t-Tâsiʻa ʻAşar, Beyrût: el-Ehliyye li’n-Neşr ve’t-Tevzîʻ, 1994.
• ez-Ziriklî, Hayruddîn. el-Aʻlâm-Kâmûsu Terâcim li-Eşhari’r-Ricâli ve’n-Nisâ, Beyrût: Dâru’l-ʻİlmi li’l-Melâyîn, 1980.