XVI. ve XVII. YÜZYILDA YAŞAMIŞ HÂDÎ MAHLASLI ŞAİRLER ÜZERİNE

Yıl 2020, Sayı: 52, 199 - 230, 22.12.2020

Nesrin Sofuoğlu

https://doi.org/10.21054/deuifd.793107

Öz

Mahlas, Türk Edebiyatında şairin kimliği hatta imzası gibidir. Bu ne-denle şairler mahlas seçerken kendilerini en uygun şekilde tanımlayacak olan asıl isim, soy, meslek, sosyal statü, fiziksel özellik, memleket, psikolojik durum, örnek alınan bir şahıs veya söylediği şiirle uyumlu isim ve sıfatları kullanmış-lardır. Edebiyatımızda şairler genellikle kendi çağlarında kullanılmayan mahlas-ları tercih etmişlerdir. Bazen de çeşitli sebeplerden dolayı aynı mahlası kullanan şairlere rastlamak mümkündür. Ancak bu durum zamanla şairlerin ve şiirleri-nin birbirine karışmasına neden olmuştur. Çünkü şairler özellikle şiirleri ve eserleriyle bilindikleri için henüz kendi çağlarında bile genellikle mahlaslarıyla tanınmışlardır. Bu nedenle çoğu zaman asıl isimleri ikinci planda kalmış hatta zamanla unutulmuştur. “Hâdî” mahlası da bunlardan biridir. Özellikle XVI. ve XVII. yüzyılda Hâdî mahlasını kullanan şairlerin diğer yüzyıllara oranla oldukça fazla olduğunu fark ettik. Aynı yüzyılda aynı mahlası kullanan bu şairlerin bir-birine karıştırıldığını, haklarında yanlış bilgi verildiğini gördük. Bu nedenle öncelikle XVI. ve XVII. yüzyılda yaşamış Hâdî mahlaslı şairleri ve eserlerini tanıtmaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

XVI.-XVII. yy., Türk Edebiyatı, Mahlas, Hâdî

Kaynakça

• Aşık Çelebi, Es-Seyyid Pîr Mehmed bin Çelebi. Meşâ’irü’ş-Şu’arâ. ed. Filiz Kılıç. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bak., 2018.
• Aşık Çelebi, Mehmed. Meşâ’irü’ş-Şu’arâ. Ankara: Milli Küt. Ankara Adnan Ötüken İl Halk Küt. Kol., 06 Hk 218, ts.
• Atâî, Nev’îzâde. Şakâ’ik-i Nu’mâniye ve Zeyilleri Hadâ’iku’l-Hakâ’ik fî Tekmileti’ş-Şakâ’ik. ed. A. Özcan. İstanbul, 2001.
• Atik, Hikmet. “Türk Edebiyatında Nakşî Mahlaslı Şâirler”. İstem 5 (2005), 169–180.
• Aydemir, Yaşar. “Hâdî’nin Saray Şehrengizi”. İlmi Araştırmalar 12 (2001), 31–56.
• Ayvansarâyî, Hafız Hüseyin. Vefeyât-ı Ayvansarâyî. ed. Ramazan Ekinci. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bak., 2017.
• Beliğ, İsmail. Nuhbetü’l-Âsâr Li-Zeyli Zübtetü’l-Eş’âr. ed. Abdülkerim Abdülkadiroğlu. Ankara, 1985.
• Canım, Rıdvan. Edirne Şâirleri. Erzurum: Akçağ Yay., 1995.
• Çavuşoğlu, Mehmet. “Bâkî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/537–540. İstanbul: TDV, 1991.
• Davud, Fatîn. Fatin Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr). ed. Ömer Çiftçi. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Ba.k, 2017.
• Efendi, Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim. Tezkiretü’ş-şuarâ. ed. Adnan İnce. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2018.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Melâmîlik ve Melâmîler. İstanbul: Gri Yay., 1992.
• İsen, Mustafa. Ötelerden Bir Ses Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler. Ankara, 1997.
• İsmet Efendi, Fındıklılı. Şakâ’ik-i Nu’mâniye ve Zeyilleri Tekmiletü’ş-Şekâ’ik fî Hakkı Ehli’l-Hakâ’ik. ed. A. Özcan . İst., 1989.
• Kemikli, Bilal. Dost İlinden Gelen Ses. İstanbul: Kitabevi, 2004.
• Kurtoğlu, Orhan. “Divan Şiirinde Mahlas Değiştiren ve Birden Fazla Mahlas Kullanan Şairler”. bilig 38 (2006), 71–91.
• Mehmed Tahir, Bursalı. Osmanlı Müellifleri. ed. Mustafa; Kurnaz Cemal Tatçı. Ankara: Bizim Büro Yay., 2000.
• Riyâzî, Muhammed Efendi. Riyâzü’ş-Şu’arâ (Tezkiretü’ş-Şuara). ed. Namık Açıkgöz. Ankara: Kültür ve Turizm Bak., 2017.
• Safayî, Mustafa Efendi. Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l-Âsâr min Fevî’idi’l-Eş’âr). ed. Pervin Çapan. Ankara, 2005.
• Semih, Mehmet. Türk Edebiyatında Mahlaslar, Takma Adlar, Tapşırmalar ve Lakaplar. İstanbul: 1993.
• Şeyhî, Mehmed Efendi. Şakâik-i Nu’maniye ve Zeyilleri Vakayiü’l-Fudalâ. ed. A. Özcan. İstanbul: Çağrı Yay., 1989.
• Sofuoğlu, Nesrin. “Bayrâmî-Melâmî Bir Şâir: Hâşimî Emîr Osman Efendi”. D..E.Ü. İlahiyat Fak. Dergisi 1/41 (2015), 155–188.
• Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmânî. ed. Nuri Akbayar. İstanbul, 1996.
• Tâhirü’l-Mevlevî. Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1994.
• Tevfik, Mehmed. Kâfile-i Şuara. ed. Fatma Sabiha Kutlar Oğuz vd. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2017.
• Tuman, Mehmet Nâil. Tuhfe-i Nâilî Divân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. ed. M. Tatçı - C. Kurnaz. Ankara, 2001.
• Unan, Fahri. “Mevleviyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/467–468. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2004.
• Unan, Fahri. “Pâye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34/193–194. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2007.
• Yıldırım, Ali. Divan Edebiyatında Mahlas ve Mahlas-nâmeler. Ankara: Akçağ Yay., 2006.
• Yıldız, Alim. “Divan Edebiyatında Fenâyî Mahlaslı Şairler”. Cumhuriyet Üniv. İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2003), 394–396.
• Zübeyiroğlu, Ruhsâr. “Mecmü’atü’t-teracim Mehmed Tevfik Efendi”. İstanbul Üniversitesi, 1989.