Anadolu Selçuklu Dönemi Mimari Süslemelerinin Çözümlenmesine Yönelik Yeni Bir Yaklaşım

Yıl 2020, Sayı: 52, 299 - 335, 22.12.2020

Şenay Özgür Yıldız , Evren Fulya Shahbazzadeh

https://doi.org/10.21054/deuifd.827374

Cited By: 1

Öz

Anadolu topraklarında Türk-İslâm sanatlarının görsel belgeleri sayılabilecek pek çok mimari eser bulunmaktadır. Bu eserlerin motif ve kompozisyonları Türk kültürünün ve İslâm inancının harmanlanmış birer yansıması olmuştur. İslâm tasavvufundaki “Vahdet” inancı, ilim, bilim ve sanatta her daim var olmuş, Türkler’in İslamiyet’i kabul edişi ve tasavvufla tanışmaları Türk-İslâm sanat anlayışını özgün bir üsluba kavuşturmuştur.
Bu çalışmada ulaşılan bu özgün üslubun bir parçası olan yazıdan yola çıkarak, Anadolu Selçuklu Döneminde mimari süslemelerde yer alan kompozisyonların içerisindeki Kûfi harf motiflerini tespit ederek, bunlara dair değerlendirme ve incelemelerde bulunduk. Bu harfler yazı şeritlerinin dışında, Anadolu Selçuklu mimari süslemelerinde birer motif olarak yer almaktadır.
Çalışmamızın konusu olan mimari süslemelerdeki kufi harfler, Anadolu Selçuklu Dönemi sanat anlayışının özgünlüğünü ve kompozisyon gelişimini gözler önüne sermektedir. Biz bu çalışma ile Kûfi harflerin birer yazı elemanı olmaları dışında, mimari bir süslemenin kompozisyon bütünlüğü içerisinde görülebilir hale gelmesini ve Türk-İslâm sanatları konusunda yapılan araştırmalarda daha kapsamlı bir bakış açısına ulaşılabilmesini hedefledik.

Anahtar Kelimeler

Kûfi, Sembolizm, Anadolu Selçukluları, İslâm Sanatları, Tasavvuf, Mimari Süsleme, Yazı, Vahdet İnancı

Kaynakça

• Ağaç, Saliha – Sakarya, Menekşe. "Hayat Ağacı Sembolizmi". International Journal of Cultural and Social Studiesç 1/1, 2015.
• Bakırer, Ömür. “Kûfi Yazıda Geometrik Yorumlar Üzerine Bir Deneme”. Sanat Tarihi Dergisi. 1/1, 1982.
• Baltacıoğlu, İsmayıl Hakkı. Türklerde Yazı Sanatı. Ankara: Türk ve İslam Sanatları Enstitüsü Yayınlarından, 1958.
• Birol, İnci A. Türk Tezyini Sanatlarında Desen Tasarımı Çizim Tekniği ve Çeşitleri. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 4. Baskı, 2011.
• Burckhardt, Titus. Aklın Aynası- Geleneksel Bilim ve Kutsal Sanat Üzerine Denemeler. çev. Volkan Ersoy. İstanbul: İnsan Yayınları, 1994.
• Çakmakoğlu Kuru, Alev. “Ortaçağ Anadolu Türk Mimarisinde Hz. Ali Yazıları”, Milli Folklor Dergisi. 74/46-69, 2007.
• Çetin, Nihat M. “Aklâm-ı Sitte”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/ 276-280. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Çoruhlu, Yaşar. Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2007.
• Daftary, Farhad. Şiî İslâm Tarihi. çev. Ahmet Fethi. İstanbul: Alfa Yayınları, 2016.
• Denknalbant, Ayşe – Çobanoğlu A. Vefa. “Selçuklular”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36/ 392-397. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Durusoy, Ali. “Vahded”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/ 430-431. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Esin, Emel. Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2001.
• Günay, Ünver – Derman, Harun. Türk Din Tarihi. Kayseri: Laçin Yayınları, 1998.
• Hillenbrand, Robert. İslâm Sanatı ve Mimarlığı. çev. Çiğdem Kafescioğlu, İstanbul: Homer Kitabevi, 2005.
• Kılıç, Sadık. İslam’da Sembolik Dil. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Koç, Turan. İslam Estetiği. Ankara: İsam Yayınları, 8. Baskı, 2018.
• Kuban, Doğan. Türk ve İslam Sanatları Üzerine Denemeler. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1982.
• Kuban, Doğan. Divriği Mucizesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 4.Baskı, 2010.
• Kuban, Doğan. Batıya Göçün Sanatsal Evreleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 4. Baskı, 2017.
• Kur’An-I Kerim ve İzahlı Meâli Âlisi. Hz. A. Fikri Yavuz, İstanbul: Sönmez Yayınları, 3. Baskı, 1982.
• Mülayim, Selçuk. Türk Sanatında İkonografik Dönüşümler-Değişimin Tanıkları. İstanbul: Kaknüs Yayınlar, 2. Baskı, 2015.
• Mülayim, Selçuk. İslam Sanatı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Baskı, 2018.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Tarihten Teolojiye İslâm İnançlarında Hz. Ali. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2. Baskı, 2014.
• Saz, Süleyman – Yıldız, Şenay Özgür. "Titus Burckhardt: İslam Sanatına Aşk (ın) cı Bir Bakış". The Journal of Social Science, 3/5, 2018.
• Öney, Gönül. Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı. ed. Gönül Öney-Zehra Çobanlı. İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2007.
• Öngören, Reşat. “Tasavvuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/ 119-126. Ankara: Yayınları, 2011.
• Schimmel, Annemarie. Calligraphy and Islamic Culture. London: Edition I. B. Tauris Co. Ltd. Publishers, 1990.
• Schimmel, Annemarie. İslamın Kısa Tarihi. çev. Şebnem Andaç. Alfa Yayınları, 2019.
• Serin, Muhiddin. Hat San’atımız. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 1982.
• Şahin, M. Süreyya. “Cennet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/ 374-376. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Şahinoğlu, Metin. Anadolu Selçuklu Mimarisinde Yazının Dekoratif Eleman Olarak Kullanılışı. İstanbul: Türk Eğitim Vakfı Yayınları, 1977.
• Şeker, Mehmet. Anadoluda Bir Arada Yaşama Tecrübesi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 5. Baskı, 2015.
• Tatlı, Bekir. Mimari Hadisler. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Tekinoğlu, Hüseyin. Uygurlar. İstanbul: Kamer Yayınları, 2015.
• Turan, Osman. Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Baskı, 1980.
• Turan, Osman. Selçuklular ve İslâmiyet, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 3. Baskı, 1993.
• Topaloğlu, Bekir. "Ağaç". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/ 457-459. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
• Tüfekçioğlu, Abdülhamit. Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2001.
• Ünal, Hüseyin Rahmi. Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taçkapılar. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 1982.
• Yaşaroğlu, M. Kamil. "Kâbe". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 24/ 21-22. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• Yazır, Mahmut Bedrettin. Medeniyet Aleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Baskı, 1981.
• Yetkin, Şerare. Türk Halı Sanatı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 20. Baskı, 1974.