Ebeveyn Tutumlarının Tanrı Tasavvuru İle İlişkisi Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2021, Cilt: - Sayı: 53, 195 - 236, 15.06.2021

Hızır Hacıkeleşoğlu Faruk Karaca

https://doi.org/10.21054/deuifd.895310

Cited By: 8

Öz

Dinamik bir yapı olarak Tanrı Tasavvuru, sürekli yenilenen, değişen ve kümülatif ilerleyen bir süreci barındırmaktadır. Tanrı’yı zihinde tasavvur etmek, bilişsel ve duygusal birçok yönü bulunan, ayrıca bireysel ve sosyal faktörlerin müdahil olduğu geniş bir alanı kapsamaktadır. Bu sürecin belki de en kritik aşamalarından birini ebeveynlerin çocuklarına yönelik tutumları oluşturmaktadır. Bu çerçevede mevcut araştırmanın temel problemi, belirleyici bir değişken olarak düşünülen ebeveyn tutumları ile Tanrı tasavvuru arasında bir farklılaşma olup olmadığını incelemektir.
Araştırma, nicel araştırma yöntemlerinden ilişkisel tarama modeline göre tasarlanmıştır. Araştırma verileri tesadüfî örneklem yoluyla seçilen katılımcılardan elde edilmiştir. Araştırma bulguları ebeveyn tutumları ile Tanrı tasavvuru arasında anlamlı düzeyde ilişkiler olduğunu göstermektedir. Bu çerçevede duygusal sıcaklık eksenli ebeveyn tutumları ile dengeli ve sevgi yönelimli Tanrı tasavvuru arasında; reddedici ebeveyn tutumları ile korku-ceza yönelimli ve ilgisiz Tanrı tasavvuru arasında pozitif yönde anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Ayrıca ebeveyn tutumlarının Tanrı tasavvuru üzerinde yordayıcı bir etkiye sahip olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Tanrı Tasavvuru, Ebeveyn Tutumları, Nesne İlişkileri, Bağlanma

Kaynakça

• Adler, Alfred. İnsanı Tanıma Sanatı. çev. Kamuran Şipal. İstanbul: Say Yayınları, 1998.
• Afat, Nüket. “Çocuklarda Üstün Zekanın Yordayıcısı Olarak Ebeveyn Tutumları”. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi 10/1 (07 Ağustos 2013), 155-168.
• Albayrak, Ahmet. “Duygusal Motif Olarak Sevgi ve Korku”. Köprü 101 (2008), 233-245.
• Albayrak, Ahmet. Ergenlerin Dinî Gelişiminde SEvgi ve Korku Motifinin Etkinliği. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Aldrich, James O. - Cunningham, James B. Using Spss Statistics (Second Edition). London: Sage Publications, 2016.
• Altaib, Isham vd. Parent-Child Relations A Guide to Raising Children. London: Gutenberg Press, 2013.
• Argun, Yasemin. Anne-Babaların Çocuk Yetiştirme Tutumlarının Ortaokul Öğrencilerinin Denetim Odağı Üzerine Etkileri. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
• Arıcı, İsmail - Tokur, Behlül. “İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Tanrı Algıları ve Hoşgörü eğilim Düzeyleri Arasındaki İlişki”. Turkish Studies 12/10 (2017), 31-48.
• Arrindell, W. vd. “The development of a Short Form of the EMBU1: Its Appraisal with Students in Greece, Guatemala, Hungary and Italy”. Personality and Individual Differences 27/4 (1999), 613-628.
• Arslan, Emel. Bağlanma Stilleri Açısından Ergenlerde Erikson’un Psikososyal Gelişim Dönemleri ve Ego Kimlik Süreçlerinin İncelenmesi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Ausubel, David P. vd. “Perceived Parent Attitudes as Determinants of Children’s Ego Structure”. Child Development 25/3 (1954), 173-183. https://doi.org/10.2307/1126334
• Ay, Mahmut. “Tanrı Tasavvurlarının Politik Tasarımlara Yansıması”. Kelam Araştırmaları 6/2 (2008), 47-68.
• Aydın, Eyyup. Tanrı Algısı ve Peygamber Algısı İlişkisi (Diyanet İşleri Başkanlığı Taşra Teşkilatı Görevlileri Örneği). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Ayten, Ali - Köse, Ali. Din Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2015.
• Bartholomew, Kim - Horowitz, Leonard M. “Attachment Styles Among Young Adults: A Test of a Four-Category Model”. Journal of Personality and Social Psychology 61/2 (1991), 226-244.
• Baumrind, Diana. “Effects of Authoritative Parental control on Child Behavior”. Child Development 37/4 (1966), 887-907. Baumrind, Diana. “The Average Expectable Environment Is Not Good Enough: A Response to Scarr”. Child Development 64/5 (1993), 1299-1317. https://doi.org/10.2307/1131536
• Bedi̇r, Fatma Nur. “Yetişkinlerin Çocukluk Anılarındaki Tanrı İmgesinin Analizi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/32 (2017), 717-740. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.379046
• Beit-Hallahmi, B. - Argyle, Michael. “God As a Father-Projection: The Theory and The Evidence”. British Journal of Medical Psychology 48 (1975), 71-75.
• Bowlby, John. Attachment and Loss. USA: Basic Books, 1982. Brokaw, Beth Fletcher - Edwards, Keith J. “The Relationship of God Image to Level of Object Relations Development”. Journal of Psychology and Theology 22/4 (1994), 352-371.
• Brunner, Richard Allan. Personality and Demographic Correlates of the God-Concept. Ann Arbor, United States: Indiana University, Psy.D., 1992.
• Bulkeley, Stephen Gilbert Timothy. The Image of God and Parental Images: A Dialogue Between Theology and Psychology. USA: University of Glasgow, Doktora Tezi, 1981.
• Burger, Jerry M. Kişilik: Psikoloji Biliminin İnsan Doğasına Dair Söyledikleri. İstanbul: Kaknüs yayınları, 2016.
• Can, Abdullah. Spss İle Bilimsel Araştırma Sürecinde Nicel Veri Analizi. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık, 7. Baskı., 2019.
• Ceylan, Ummahan Esra. Ölümlülük Bilincinin Dini Başa Çıkma, Tanrı Algısı, Ölüm Kaygısı ve Psikolojik İyi Olma ile İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Chartier, Myron R. - Goehner, Larry A. “A Study of the Relationship of Parent-Adolescent Communication, Self-Esteem, and God Image”. Journal of Psychology and Theology 4/3 (1976), 227-232.
• Clark, Walter Houston. “Çocukluk Dönemi Dini”. çev. Neda Armaner. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/ (1990), 175-185.
• Collins, W. A. vd. “Contemporary Research on Parenting:The Case for Nature and Nurture”. The American Psychologist 55/2 (Şubat 2000), 218-232.
• Davis, Edward B. vd. “God Images and God Concepts: Definitions, Development, and Dynamics”. Psychology of Religion and Spirituality 5/1 (2013), 51-60.
• Dickie, J. R. vd. “Parent-Child Relationships and Children’s Images of God”. Journal for the Scientific Study of Religion 36/1 (1997), 25-43.
• Dilek, Yunus. Ergenlerde Tanrı Algısı ile Şiddet Eğilimi Arasındaki İlişki Üzerine Bir Çalışma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Dinç, Ayşenur. Ergenlerde Anne-Baba Tutumları ve Dinî Yönelim. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Dinvar, Parvaneh Ebrahimi. Travma Sonrası Stres, Dünyaya İlişkin Varsayımlar ve Tanrı Algısı Arasındaki İlişki. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Dirik, Gülay vd. “Çocukluk Dönemi Ebeveyn Tutumlarının Değerlendirilmesi: Kısaltılmış Algılanan Ebeveyn Tutumları-Çocuk Formu”. Türk Psikiyatri Dergisi 26/2 (2015), 123-130.
• Doğan, Murat. Ergenlerde Tanrı Algısı ve Karar Verme Stilleri Arasındaki İlişki Üzerine Bir Araştırma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Erdoğan, Emine. Tanrı Algısı, Dinî Yönelim Biçimleri ve Dindarlığın Psikolojik Dayanıklılıkla İlişkisi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Ersoy, Evren. “The role of perceived parental attitudes and self-esteem in predicting secondary school students’ depression”. Cypriot Journal of Educational Sciences 13/ (30 Eylül 2018), 299-309.
• Freud, Sigmund. Bir Yanılsamanın Geleceği. İstanbul: İdea Yayıncılık, 2000.
• Fromm, Erich. Psikanaliz ve Din. çev. Şükrü Alpagün. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1990.
• Gorsuch, Richard. “The Conceptualization of God as Seen in Adjective Ratings”. Journal for the scientific study of religion 7/1 (1968), 56-64.
• Grimes, Christopher. “God Image Research”. Journal of Spirituality in Mental Health 9/3-4 (2008), 11-32.
• Güler, Özlem. Tanrı’ya Yönelik Atıflar, Benlik Algısı ve Günahkarlık Duygusu (Yetişkin Örneklem). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Hall W., Todd - Fujikawa M., Annie. “God İmage and The Sacred”. APA Handbook of Psychology, Religion, and Spirituality: Vol. 1. Context, Theory, and Research. ed. K. I. Pargament. American Psychological Association, 2013.
• Hayta, Akif. Allah’a Bağlanmak: Bağlanma Kuramı ve Tanrı Tasavvuru İlişkisi. İstanbul: Onto Yayınları, 2017.
• Hertel, Bradley R. - Donahue, Michael J. “Parental Influences on God Images among Children: Testing Durkheim’s Metaphoric Parallelism”. Journal for the Scientific Study of Religion 34/2 (1995), 186-199.
• Hoffman, L. “Cultural Constructions of the God Image and God Concept: Implications for Culture, Psychology, and Religion”. Presented at the annual meeting of the Society for the Scientific Study of Religion.
• Holm, Nils G. Din Psikolojisine Giriş. çev. Abdülkerim Bahadır. İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Baskı., 2018.
• Hökelekli, Hayati. Din Psikolojisine Giriş. ed. Necdet Subaşı vd. İstanbul: Dem Yayınları, 2015. Hunsberger, Bruce - Brown, L. B. “Religious Socialization, Apostasy, and the Impact of Family Backgrou nd”. Journal for the Scientific Study of Religion 23/3 (1984), 239-251. https://doi.org/10.2307/1386039
• Jankowska, Anna vd. “Parental attitudes and personality traits, self-efficacy, stress, and coping strategies among mothers of children with cerebral palsy”. Health Psychology Report 3/ (18 Haziran 2015), 246.https://doi.org/10.5114/hpr.2015.51903
• Janssen, Jacques vd. “Images of God in Adolescence.” The International Journal for the Psychology of Religion 4/2 (1994), 105-121.
• Joanes, D. N. - Gill, C. A. “Comparing Measures of Sample Skewness and Kurtosis”. Journal of the Royal Statistical Society 47/1 (1998), 183-189.
• Jonker, Hanneke vd. “Development and Validation of the Dutch Questionnaire God Image”. Mental Health, Religion and Culture 11/5 (2008), 501-515.
• Jung, C. G. Psychology and Religion: West and East. ed. Gerhard Adler - R. F. C. Hull. New Jersey: Princeton University Press, 1975.
• Kara, Mustafa. “Havf”. İslam Ansiklopedisi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1997.
• Karaca, Faruk. Din Psikolojisi. Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık, 2015.
• Karaca, Faruk - Hacikeleşoğlu, Hızır. “Allah Tahayyülleri Ölçeği”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 54 (31 Aralık 2020), 67-83. https://doi.org/10.29288/ilted.771686
• Kartopu, Saffet. “Yaşamı Sürdürme Nedenlerinin Tanrı Algısıyla İlişkisi”. Journal of Turkish Studies 9/Volume 9 Issue 2 (01 Ocak 2014), 887-887. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.6506
• Kartopu, Saffet - Tanrıverdi, Hasan. “Dini Kavramlarla İlgili Algıların Oluşumunda Çocukluk Döneminin Etkisi: Gümüşhane Üniversitesi Örneği”. The Journal of Social Science Studies 6/7 (2013), 621-656.
• Kâşânî, Abdürrezzak. Tasavvuf Sözlüğü. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2015.
• Kaya, Ahmet vd. “Üniversite Öğrencilerinin Anne-Baba Tutumlarının Problem Çözme Becerilerine, Sosyal Kaygı Düzeylerine ve Akademik Başarılarına Etkisi”. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 18 (2012), 208-225.
• Kaya, Mevlüt. “Ailede Anne-Baba Tutumlarının Çocuğun Kişilik ve Benlik Gelişimindeki Rolü”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (01 Ocak 1997), 193-204.
• Kısa, Cihat. Nesne İlişkileri ve Tanrı Tasavvuru. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013.
• Kış, Betül. Müslümanlarda Bağlanma ve Tanrı Algısı. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• King, Valarie. “The Influence of Religion on Fathers’ Relationships With Their Children”. Journal of Marriage and Family. 01 Mayıs 2003. Erişim 01 Eylül 2019. https://doi.org/10.1111/j.1741-3737.2003.00382.x
• King, Valarie Greene vd. “Religion and Ties Between Adult Children and Their Parents”. The journals of gerontology. Series B, Psychological sciences and social sciences 68/5 (2013), 825-836. https://doi.org/10.1093/geronb/gbt070
• Kirkpatrick, Lee A. Attachment, Evolution, and The Psychology of Religion / Lee A. Kirkpatrick. New York ; London: Guilford, 2005. Kirkpatrick, Lee A. - Granqvist, Pehr. “Attachment and Religious Representations and Behavior”. Handbook of Attachment. London : New York: Guilford Press, 2008.
• Koç, Ayşe. Üniversite Öğrencilerinde Tanrı Tasavvuru, Benlik Algısı ve Öfke Yaşantısı. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Kula, Naci. Ergenlerde Öfke Duygusu; Benlik Algısı, Tanrı Algısı, Suçluluk ve Utanç Duyguları Açısından Bir Değerlendirme (Diyarbakır Örneklemi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Kunkel, Mark A. vd. “God Images: A Concept Map”. Journal for the Scientific Study of Religion 38/2 (1999), 193-202.
• Lamb, Michael E. - Lewis, Charlie. “The Development and Significance of Father–Child Relationships in Two-Parent Families”. The Role of The Father in Child Development. ed. Michael E. Lamb. New Jersey: John Wiley & Sons, 2010.
• Lynn, Mark. Influences on Father Involvement: Testing For Unigue Contributions of Religion and Spirituality. Wisconsin: Marquette University, Ph.D., 2012.
• Mehmedoğlu, Ali Ulvi. Tanrıyı Tasavvur Etmek. Çamlıca Yayınları, 2011.
• Mızrakçı, Şule. Annelerin Çocuk Yetiştirme Tutumlarına Etki Eden Faktörler: Demografik Özellikleri, Kendi Yetiştiriliş Tarzları, Çocuk Gelişimine İlişkin Bilgi Düzeyleri ve Çocuğun Mizacına İlişkin Algıları. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Morgan, George A. vd. Ibm Spss for Introductory Statistics Use and Intepretation. New York: Routledge, 2011. Nelsen, Hart M. - Kroliczak, Alice. “Parental Use of the Threat ‘Gos Will Punish’: Replication and Extension”. Journal for the Scientific Study of Religion 23/3 (1984), 267-277.
• Nelson, C. Ellis. “Tanrı Temsilinin Oluşumu”. çev. Abdulvahit Sezen. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/2 (2009), 215-234.
• Nelson, Marven O. - Jones, Edward Morris. “An Application of The Q-Technique to the Study of Religious Concepts”. Psychological Reports 3 (1957), 293-297.
• Nicholson, H. C. - Edwards, K. “A Comparison of Four Statistical Methods For Assesing Similarity of God Concept to Parental Images”. Bilimsel Din Bilimleri Yıllık Toplantısı.
• Nsamenang, A. Bame. “Fathers, Families, and Children’s Well-Becoming in Africa”. The Role of The Father in Child Development. ed. Michael E. Lamb. New Jersey: John Wiley & Sons, 2010.
• Oler, Israel David. Attachment Style, Parental Caregiving and Perceived Image of God. Usa: University of Maryland, Psy.D., 1999.
• Öcal, Mustafa. “Okulöncesi ve İlköğretim Çağı Çocuklarının Allah Tasavvurları Üzerine Bir Araştırma”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (13 Mayıs 2014). http://dergipark.gov.tr/uluifd/163005
• Özdoğan, Öznur. “İnsan-Allah İlişkisi”. Dinî Araştırmalar 7/21 (2005), 135-162.
• Peterson, Anette O. The Dynamic God Image: Psychoanalytic Object Relational, Development and Jungian Theories God Image and Their Implications for Psychotherapy. San Francisco: California Institute of Integral Studies, Doktora Tezi, 2005.
• Rackley, Blake. God Image and Early Maladaptive Schemas: A Correlational Study. Ann Arbor: Regent University, Ph.D., 2007.
• Rizzuto, Anna. The Birth of the Living God. Chicago : The University of Chicago, 1979.
• Rohner, Ronald P. vd. “Parental Acceptance-Rejection: Theory, Methods, Cross-Cultural Evidence, and Implications”. Ethos 33/3 (2005), 299-334.
• Sayın, Önal. Aile Sosyolojisi. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi, 1990.
• Spilka, Bernard vd. “The Concept of God: A Factor-Analytic Approach”. Review Of Relıgıous Research 6/1 (1964), 28-36. Spiro, M. E. - D’Andrade, R. G. D. “A Cross–Cultural Study of Some Supernatural Beliefs”. American Anthropology 60 (1958), 456-466.
• Strunk, O. “Perceived Relationships Between Parental and Deity Concepts”. Psychology Newsletter 10 (1959), 222-226.
• Tabachnick, Barbara G. - Fidell, Linda S. Using Multivariate Statistics (Sixth Edition). Usa: Pearson, 2013.
• Tamayo, A. - Desjardins, Leandre. “Belief Systems and Conceptual Images of Parents and God”. The Journal of Psychology 92 (1976), 131-140.
• Tamayo, A. - Dugas, Albert. “Conceptual Representation of Mother, Father, and God According to Sex and Field of Study”. The Journal of Psychology 97 (1977), 79-84.
• Tung, Esther S. vd. “Attachment to God as mediator of the Relationship Between God Representations and Mental Health”. Journal of Spirituality in Mental Health, 1-19.
• Türkdoğan, Orhan. Bilimsel Araştırma Metodolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2000.
• Türker, Rümeysa Nur. Savaş Mağduru Sığınmacı Çocuklarda Hayat ve Tanrı Algısı: “7-12 Yaş Arası Suriyeli Çocuklar”. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2012.
• Vergote, Antoine. “Çocukta Din”. çev. Erdoğan Fırat. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 22 (1978), 315-329.
• Vergote, Antoine - Aubert, Catherine. “Parental Images and Representations of God”. Social Compass 19/3 (1972), 431-444.
• Vergote, Antoine - Tamayo, A. The parental Figures and the Representation of God. Mouton: The Hague, 1981.
• Welch, Metoka L. “Tell me what your God look like”: A study of African Americans and the God -image. Greensboro: The University of North Carolina, Ph.D., 2010.
• Willis, Sage Liam. Queers in the Hands of a Loving God: God Image, Strength of Faith, and Campus Climate in Predicting Self-Stigma. Ann Arbor, United States: Seattle Pacific University, Ph.D., 2016.
• Yapıcı, Asım. “Allah ve Kutsal Kavramlarının Çağrıştırdıkları Anlamlara Sosyo-Psikolojik Bir Bakış”. Değerler Eğitimi Dergisi 2/7-8 (2004), 169-206.
• Yavuz, Kerim. Günümüzde İnancın Psikolojisi. Ankara: Boğaziçi Yayınları, 2013.
• Yavuzer, Haluk. Ana-Baba ve Çocuk. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1999.
• Yıldız, Murat. Çocuklarda Tanrı Tasavvurunun Gelişimi. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı, 2007.
• Yıldız, Murat - Ünal, Vehbi. “Tanrı Tasavvuru ile Engelliliğe Yönelik Tutumlar Arasındaki İlişki”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6/4 (2017), 8-21.
• Yılmaz, Ayşen. Eşler Arasındaki Uyum ve Çocuğun Algıladığı Anne-Baba Tutumu ile Çocukların, Ergenlerin, Gençlerin Akademik Başarıları ve Benlik Algıları Arasındaki İlişkiler. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.