YAŞAM AKIŞI SOSYOLOJİSİ AÇISINDAN HACI BEKTÂŞ VELÎ’NİN İNSANA VE HAYATA BAKIŞI

Yıl 2021, TÜRK KÜLTÜRÜNÜ MAYALAYANLAR: YUNUS EMRE, HACI BEKTAŞ VELİ, AHÎ EVRAN ÖZEL SAYISI, 641 - 661, 31.12.2021

Nilüfer Özcan Demir

https://doi.org/10.21054/deuifd.1051874

Öz

Yaşam akışı sosyolojisinin temel amacı, insanın hayatını ve onun geçirdiği aşamaları anlamak ve açıklamaya çalışmaktır. Hayat aslında her biri farklı basamaklardan geçerek yürüdüğümüz, insanlar arasındaki etkileşim süreçlerini de içeren, hayatın içinde diğerlerini etkilediğimiz ve onlardan etkilediğimiz bir sosyalizasyon sürecidir. Konu itibariyle yaşamın aşamaları interdisipliner bir alan olmakla birlikte, yaşam akışı sosyolojisi, sosyalizasyon ve mesleki sosyalizasyon, benlik saygısı, toplumsal değerler, kimlik, eğitim, sosyal statü ve roller vb. gibi pek çok sosyolojik konuya yönelmektedir. Hayatın evrelerine bakıldığında, temel olarak çocukluk, gençlik, yetişkinlik ve yaşlılık aşamalarından oluştuğu görülmektedir. Her aşamanın da kendi içinde alt basamakları bulunmaktadır. Bu açıdan incelediğimiz Hacı Bektâş-ı Velî’nin tüm düşünce ve öğretilerinde, insanın temel vazifesi, daima ileriye doğru ilerlemek, daima iyiyi ve doğruyu aramak, gelişip olgunlaşmaktır. Bu tıpkı suyun akışı gibidir, çeşmeden akan su hayata doğmakta, döküldüğü toprakta can bularak olgunlaşmakta, elde ettiği tüm deneyimleri ile olgunluk, genişlik ve derinlik kazanmaktadır. Hacı Bektâş-ı Velî, tasavvufi bakışına bağlı olarak insanın gelişimi ve olgunlaşma evrelerini incelerken, hayatın içindeki insana odaklanır, onun en nihai amacı Tanrıya ulaşıp onda kaybolmak olsa da insan, toplumsal hayatta bir role ve yere sahiptir. Sorumluluklarını bilmesi ve ona göre davranması ile gelişmesi ve olgunlaşması mümkün olacaktır. Yeryüzündeki hayatı bir okul gibi gören Hz. Hünkâr, onu dört aşamalı dört dereceli bir öğrenim sistemi olarak ele alır, her aşama bir önceki ile bağlantılı bir sonraki ile süreklilik gösterir. Bu okulda sürekli ve sürdürülebilir bir eğitimden geçen insan, en nihai noktada olgunlaşarak gönül yüceliğine ulaşmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Yaşam Akışı Sosyolojisi, Hacı Bektâş-ı Velî, Değerler

Kaynakça

• Aktu, Yahya, “Levinson'un Kuramında İlk Yetişkinlik Döneminin Yaşam Yapısı. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar”, Current Approaches in Psychiatry, (8-2-2016): 162-177.
• Aysoy, Mehmet, Geleneksel Sonrası Toplum Üzerine, İstanbul: Açı Kitaplar, 2003.
• Ayverdi, İlhan, “Muhib”, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, thk. İlhan Ayverdi, İstanbul: Kubbealtı Yayınları,2008.
• Burger, Jerry, Kişilik, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2004.
• Demir, Nilüfer, Birey, Toplum, Bilim: Sosyoloji Temel Kavramlar. Ankara: Turhan Kitabevi, 2019.
• Dereboy, Ferhan, Kimlik Bocalaması: Anlamak, Tanımak, Ele Almak, Malatya: Özmert Ofset, 1993, 108-109.
• Elkind, David, Erik Erikson: İnsanda Gelişimin Sekiz Evresi, trc. Ali Dönmez, Dialoque, 1, 1978: 3-33.
• Erden Münire ve Yasemin Akman, Eğitim Psikolojisi: Gelişim, Öğrenme, Öğretme, Ankara: Arkadaş Yayınevi, 2008,90-91.
• Erikson, Erik, Identity, Youth and Crises, New York: W.W. Norton and Company, 1968.