DEDE KORKUT’UN KIRK İNCE BELLİ KIZLARINDAN BÂCIYÂN-I RÛM TEŞKİLATINDA SOSYAL ÖRGÜTLENMENİN İZLERİ

Yıl 2021, TÜRK KÜLTÜRÜNÜ MAYALAYANLAR: YUNUS EMRE, HACI BEKTAŞ VELİ, AHÎ EVRAN ÖZEL SAYISI, 799 - 815, 31.12.2021

Ümral Deveci

https://doi.org/10.21054/deuifd.1051900

Öz

Ahîlik oluşumu içinde ortaya çıkan ve varlığı konusunda ise araştırmacıların tartışmalarına vesile olan tarihteki ilk kadın birliği olarak da kabul gören “Bâcıyân-ı Rûm” teşkilatı, 13.yy da Türkmen kadınlarının birçok konuda birlikte hareket ettikleri, usta- çırak ilişkisi içerisinde kadınların pek çok açıdan eğitildiği bir örgütlenme prototipidir.
Dönemin şartları gereği hem üretim hem savaş/mücadele, hem de savunma/yurdunu koruma konusunda da katkı değer oluşturan kadınların birlikte belirli bir düzen ve hiyerarşi içinde oluşturdukları bu sosyal oluşumunun izlerini, varlığı 8. yüzyıla dek dayandırılan Dede Korkut anlatılarında sürmek mümkündür. Her ne kadar yazıya geçirildikleri dönem itibariyle İslamiyet’in etkisi hissedilse de Dresden ve Vatikan nüshalarındaki günümüze ulaşmış 12 anlatıdaki kadın profillerine baktığımızda Bâcıyân-ı Rûm teşkilatındaki kadınların konumları ve özellikleriyle örtüşen bir paralellikten söz edilebilir. Özellikle Dede Korkut’taki beylerin eşlerinin 40 ince belli kız eşliğinde ava, savaşa gittikleri, yurtlarını korudukları, iş birliği içinde ilaç yaptıkları, hanımlarını korumak için bir plan dâhilinde hareket ettikleri anlatılmaktadır. Boyu Uzun Burla Hatunun, Dirse Han’ın Hatununun maiyetlerindeki 40 ince belli kızla birlikte hareket ederek anlatıların kurgusuna yön verdikleri görülmektedir. Bunların yanı sıra savaşçı/alp kadın özellikleri taşıyan Banu Çiçek’i ve Selcen Hatun’u da bunların dışında tutmak mümkün değildir.
Sonuç olarak denilebilir ki; her ne kadar yeterli belge bulgu olmadığı için tartışmalara açık olsa da Bâcıyân-ı Rûm teşkilatını, -karakteri gereği Dede Korkut Anlatılarında karşımıza çıkan hatun ve maiyetlerindeki kızlar bağlamında değerlendirdiğimizde- sosyal tarih çerçevesinde var olan bir geleneğin devamı olarak işaretleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Bâcıyân-ı Rûm Teşkilatı, Ahî Evran, Dede Korkut Anlatıları, sosyal örgütlenme.

Kaynakça

• Bayram, Mikail (1999) “Bacıyan-Rum (Anadolu Bacıları) ve Fatma Bacı”, Türkler Orta çağ, C.6, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, s. 365-379.
• Çubukçu, Hatice (2015). “Bâcıyân-ı Rûm ve Anadolu Tasavvufundaki Yeri”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 5 Bahar, s.218-221.
• Demiryürek, Meral (2017). “Kırk Kız Efsanesinin Yazılı Kültürdeki İki Örneği Üzerine Bir Değerlendirme”, Millî Folklor, Yıl: 29, Sayı:116, s. 47-57. Deveci, Ümral (2017). Dede Korkut Anlatılarında Doğa ve Kültür, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara. 229 s.
• Döğüş, Selahattin (2015). “Kadın Alplardan Bacıyan-Rum’a (Anadolu Bacılar Teşkilatı); Türklerde Kadının Siyasi ve Sosyal Mevkii, Cilt:12, Sayı 1,s127-150.
• Ekici, Metin (2000). “Dede Korkut Kitabında Kadın Tipleri”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri (19-21 Ekim1999), Ankara Kültür Merkezi Yayınları, 394 s.
• Ergin, Muharrem (1986). Dede Korkut Kitabı (Metin-Sözlük), İstanbul: Ebru Yayınları.