The Mevlid in Our Literature And Observations On The Mevlid Manuskript Attributed to Muridî-i Aydinî

Yıl 2024, Sayı: 59, 9 - 33, 28.06.2024

Nesrin Sofuoğlu

https://doi.org/10.21054/deuifd.1468484

Öz

In Turkish-Islamic literature, among the religious genres, poetic compositions that particularly narrate the life of Prophet Muhammad and his exemplary morals hold a significant place. Especially, Mevlid, written in the form of poetry, has an important position among the most written and read works. The known first independent example of Mev-lid, particularly in the 15th century, was given by Süleyman Çelebi (b. 1351/d. 1422). As a founding text, it is as valuable as Vesîletü’n-Necât, the masterpiece that comprises the corpus along with it. In this context, undoubtedly, our poetic compositions in the genre of religious-moral and mystical advice or guidance, such as nasihat-nâme or pend-nâme, have had the most significant impact.
In this study, some observations will be evaluated based on a Mevlid manuscript found in the Manuscript Section of the Izmir Natio-nal Library, which is mentioned in various sources and research on Tur-kish-Islamic Literature as an independent Mevlid type and attributed to Mürîdî-i Aydınî.

Anahtar Kelimeler

Mürîdî, Mevlid, Nasihat-nâme, Pend-i Ricâl

Edebiyatımızda Mevlid Türü ve Mürîdî-i Aydınî’ye Atfedilen Mevlid Nüshası Üzerine Tespitler

Öz

Türk-İslâm Edebiyatında dînî türler arasında özellikle Hz. Pey-gamberin hayatını ve örnek ahlâkını anlatan manzûmeler önemli bir yere sahiptir. Özellikle en çok yazılan ve okunan eserler olan Mevlid nazım türünde kaleme alınmış manzumelerin bilinen ilk müstakil örne-ğini XV. yüzyılda Süleyman Çelebi (d. 1351/öl. 1422) vermiştir. Kuru-cu metin olması bakımından pek kıymetli olan Vesîletü’n-Necât kadar bu başyapıtı teşekkül ettiren metinlerarası bağlam elbette dikatte şâyan-dır. Bu bağlamda şüphesiz en önemli etkiye dînî-ahlâkî ve tasavvufî nasihat-nâme ya da pend-nâme türündeki manzumelerimiz sahip olmuş-tur.
Bu çalışmada birtakım kaynaklarda ve Türk-İslâm Edebiyatı araştırmalarında müstakil mevlid türleri arasında zikredilen ve Mürîdî-i Aydınî’ye atfedilen İzmir Millî Kütüphane Yazma Eserler Bölümünde bulunan bir Mevlid nüshası üzerine bazı tespitler değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Mürîdî, Mevlid, Nasihat-nâme, Pend-i Ricâl

Kaynakça

• Aça, Mehmed et al. Başlangıştan Günümüze Türk Edebiyatında Tür ve Şekil Bilgisi. İstanbul, 2009.
• Ahmedî. İskender-Nâme İnceleme-Tıpkıbasım. ed. İsmail Ünver. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1983.
• Akçay, Ali İhsan. “Gönenli Yahyâ b. Bahşi ve Mevlidi.” Süleyman Çelebi ve Mevlid: Yazılışı, Yayılışı ve Etkileri. ed. Mustafa Kara - Bilal Kemikli. Bursa: Uludağ Yayınları, 2008.
• Akdoğan, Yaşar. “Mi’rac, Mi’rac-Nâme ve Ahmedî’nin Bilinmeyen Mi’rac-Nâmesi.” Osmanlı Araştırmaları IX (1989), 263-310.
• Akkuş, Mehmet. “Edebiyatımızda Mevlid Türü ve Mevlidler.” Mevlid Külliyatı-II-. ed. Mehmet Akkuş. 11–23. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2016.
• Akkuş, Mehmet (ed.). Mevlid Külliyatı-Klasik Dönem-II-. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2016.
• Akkuş, Metin. Klâsik Türk Şiirinin Anlam Dünyası. Edebî Türler ve Tarzlar. Ankara: Fenomen Yayınları, 2006.
• Aksoy, Hasan. “Eski Türk Edebiyatında Mevlidler.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5/9 (2007), 323–332.
• Aksoy, Hasan. “Mevlid Türk Edebiyatı.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 482–484. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Altuğ, Fatih. “Başka ‘Tür’lü Bir Yaklaşım Mümkün Mü? Osmanlı Edebiyatında Türlere Dair Sınıflandırmalara Tür Kavramı Açısından Bakma Denemesi.” Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları 4, Nazımdan Nesire Edebî Türler 25 Nisan 2008, Bildiriler. ed. Hatice Aynur et al. 35. İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2009.
• Aynur, Hatice. “Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre Türler.” Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları 4, Nazımdan Nesire Edebî Türler 25 Nisan 2008, Bildiriler. ed. Hatice Aynur et al. 49. İstanbul: Turkuaz Yayınları, 2009.
• Bayar, O. Cemal. “Kutadgu Bilig’de Âyet ve Hadisler.” Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi 1/1 (2011), 105–118. http://dergipark.gov.tr/ijses/issue/34175/377850
• Bursalı Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. ed. Mustafa; Kurnaz Cemal Tatçı. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2000. Canım, Rıdvan. Divan Edebiyatında Türler. 6. Baskı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2020.
• Çekici, Mitat. “Edebi Bir Tür Olarak Mevlid ve Farsça Mevlid Müellifi Nureddin Muhammed Kazerûnî.” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 7/1 (2020), 355–373.
• Çelebioğlu, Âmil. Yazıcıoğlu Mehmed, Muhammediye. İstanbul: Dergah Yayınları, 2018.
• Dâ’î, Ahmed-i. Çengnâme. ed. Gönül Alpay Tekin. Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü: Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, 1992.
• Durmuş, İsmail. “Mevlid Arap Edebiyatı.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 29/480–482. Ankara, 2017.
• Ebû Davud es-Sicistani, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi. Kitâbü’s-Sünen-Sünenu Ebû Davud-. ed. Muhammed Avvame. Cidde: Darü’l-Kıble li’s-Sekafeti’l-İslamiyye, 1998.
• Efendi, Muhammed. Sîretü’n-Nebî (İnceleme-Tenkitli Metin). ed. Bayram Özfırat. İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• El-Buharî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. El-Câmiü’s-Sahih-Sahih-i Buharî-. ed. Takıyyüddin en-Nedvî. Beyrut: Darü’l-Beşairi’l-İslamiyye, 2011.
• Emecen, Feridun. “Saruhanoğulları.” TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA). 36/170–173. İstanbul, 2009.
• Emre, Yunus. Nasihatler Kitabı Risâletü’n-Nushiyye. ed. Ziya Avşar. Ankara: Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı, 2013.
• Emre, Yûnus. Dîvân-ı İlâhiyât. ed. Mustafa Tatçı. İstanbul: H Yayınları, 3rd Ed., 2014.
• Hacib, Yusuf Has. Kutadgu Bi̇li̇g. ed. Halil Aşıcı. Ankara: T.C. Gençlik ve Spor Bakanlığı Eğitim, Araştırma ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü, 2019.
• Kaplan, Mahmut. “Manzum Nasîhat-Nâmelerde Yer Alan Konular.” Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 9 (2001), 133–185.
• Kaplan, Mahmut. “Türk Edebiyatında Manzum Nasihat-Nâmeler.” Türkler. ed. Hasan Celal Güzel - vd. 11/791–799. Ankara, 2002.
• Karahan, Abdülkadir. Hakânî Mehmed Bey’in Hilye-i Şerife’si. İstanbul: Sabah Gazetesi Yayınları, 1992.
• Kemikli, Bilal (ed.). Mevlid Külliyatı-Süleyman Çelebi Vesîletü’n-Necât ve Tercümeleri-I-. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Kemikli, Bilal (ed.). Mevlid Külliyatı-Tanzimat’tan Günümüze-III-. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2016.
• Kemikli, Bilal. “Süleyman Çelebi ve Vesîletü’n-Necât.” Mevlid Külliyâtı - Süleymân Çelebi Vesîletü’n-Necât ve Tercümeleri. 1/15–25. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Kemikli, Bilal. “Süleyman Çelebi ve Vesîletü’n-Necât.” Mevlid Külliyatı I. ed. Bilal Kemikli. 15–26. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Kılıç, Atabey. Mürîdî ve Pend-i Ricâl Mesnevîsi (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin). İzmir: Akademi Kitabevi, 2005.
• Kılıç, İbrahim Taha. Müridî’nin Manzûme-i Hakâyık Mesnevisi (İnceleme-Metin). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
• Köksal, M. Fatih. Mevlid-Nâme. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Kollektif. Yazılışının 600. Yılında Bir Kutlu Doğum Şâheseri Uluslararası Mevlid Sempozyumu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Külekçi, Numan. Hilye-i Hâkânî. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1988.
• Levend, Agâh Sırrı. Türk Edebiyatı Tarihi. 4. Baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
• Levend, Agâh Sırrı. “Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız.” TDAY Belleten 1963 11 (1964), 89–115.
• Mazıoğlu, Hasibe. “Türk Edebi̇yatında Mevli̇d Yazan Şaîrler.” Türkoloji Dergisi VI/I (1974), 31–62.
• Mürşidî, Ahmed-i. Ahmediyye Kitâb-ı Mürşidîn, 1290.
• Müslim b. el-Haccac, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi. Sahih-i Müslim. ed. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1955.
• Ok, Duygu. Yahyâ Bin Bahşi: Mevlid (İnceleme-Tenkitli Metin). Edirne: Edirne Gazetecilik ve Matbaacılık, 2020.
• Okiç, Tayyip. “Çeşitli Dillerde Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidinin Tercümeleri.” Mevlid Külliyatı I. ed. Bilal Kemikli. 27–75. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2016.
• Pala, İskender. Hâkânî Mehmed Bey Hilye-i Sa’âdet. İstanbul: Kapı Yayınları, 2005.
• Pala, İskender. “Nasîhat-Nâme.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 32/409–410. TDV Yayınları, 2006.
• Pekolcay, Necla. “İslamî Türk Edebiyâtında Tevhid, Münâcât ve Na’tler.” İslam Medeniyeti Edebiyat/Ekim (1968), 14–15.
• Pekolcay, Necla. “Mevlid.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 29/485–486. Ankara, 2004.
• Pekolcay, Necla. Mevlid Süleyman Çelebi. İstanbul: Dergah Yayınları, 1980.
• Pekolcay, Necla. “Süleyman Çelebi Mevlidi Metni ve Menşe’i Mes’elesi.” Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 6/6 (1954), 39–64.
• Pekolcay, Necla. Türkçe Mevlid Metinleri I-II. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1950.
• Pekolcay, Neclâ et al. İslâmî Türk Edebiyatında Şekil ve Nev’îlere Giriş. İstanbul: Kitabevi, 1994.
• Rıfat, Ahmet. Lügât-i Tarihiyye ve Coğrafiyye. 2. Baskı. Ankara: Keygar Neşriyat, 2004.
• Şengün, Necdet. “Hz. Fatıma Mevlidi Ve Vesiletü’n-Necat İle Mukayesesi.” C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (2008), 419–438.
• Şengün, Necdet. “Türk İslam Edebiyatında Manzûm Hz. Ali Mevlidleri ve Câferî’nin Mevlûd-i Haydaru’l-Kerrâr’ı.” Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36/2 (2012), 303–324.
• Süleymân Çelebi. Mevlid-i Şerîf Vesîletü’n-Necât. ed. Mehmet Akkuş - Uğur Derman. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2017.
• Süleymân Çelebi. Mevlid (Vesîletü’n-Necât). ed. Faruk K. Timurtaş. İstanbul: MEB. Yayınları, 1990.
• Taşar, Yavuz. Mürîdî-i Aydînî’nin Mansûr-Nâme’si ve Mansûr-Nâme’deki Tasavvuf Öğretisi (Çeviri-İnceleme-İndeks-Tıpkıbasım). Necmettin Erbakan Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, 2017.
• Timurtaş, Faruk Kadri. Mevlid-Süleyman Çelebi. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1980.
• Velî, Hacı Bektâş-ı. Makâlât. ed. Ali Yılmaz - vd. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
• Veli, Hacı Bektaş. Fevaid “Yararlı Öğütler.” ed. Baki Öz. İstanbul: Demos, 2011.
• Yesevî, Hoca Ahmed. Dîvân-ı Hikmet. ed. Mustafa Tatçı. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı, 2017.
• Yüknekî, Edîb Ahmed. Atebetü’l-Hakâyık. ed. Hatice Coşkun. trans. Serkan Çakmak. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2019.
• Yükneki, Edib Ahmed b. Mahmud. Atebetü’l Hakayık. ed. Reşid Rahmeti Arat. İstanbul: Ateş Basımevi, 1951.
• Yusuf Has Hâcib. Kutadgu Bilig. ed. Reşid Rahmeti Arat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 4th Ed., 1988.