Yutma Fonksiyonunun Merkezi Kontrolü

Yıl 2022, Cilt: 36 Sayı: 1, 99 - 111, 30.04.2022

Yağmur Elmalı

Öz

Yutma fonksiyonu; besinin ağızdan mideye iletilmesini ifade eden karmaşık, sensorimotor bir süreçtir. Yutma fonksiyonunun kontrolünde beyin sapından serebral kortekse kadar farklı seviyelerde merkezi sinir sistemi bölümleri görev alır. Periferal duyusal girdiler ve kortikal girdiler merkezi patern jeneratörlerine ulaşır. Merkezi patern jeneratörler, yutmanın tetiklenmesi, ardışık ve ritmik yutma paterninin oluşturulması ve yutma zamanlamasını ayarlamaktadır. Oluşturulan nöral patern birden fazla motor nöron havuzuna sıralı olarak dağıtılarak ilgili yutma kaslarının sıralı ritmik kasılmasını sağlar. Serebellum, bazal gangliyonlar, talamus, hipotalamus ve amigdala yutmada aktive olan subkortikal yapılardır. Serebellum ve bazal gangliyonlar orofaringeal bölgenin koordineli çalışmasına katkıda bulunur. Serebral korteksteki primer motor korteks, primer somatosensoriyel korteks, yardımcı motor alan, singulat korteks, süperior temporal girus, insula ve hipokampus gibi birçok bölge yutma fonksiyonunda görev alır. Serebral korteksteki bölgelerin aktivasyonu yutmanın istemli ve refleksif aşamalarına göre değişiklik gösterir. Tüm bu yapıların etkileşimi sonucunda etkili ve güvenli yutma gerçekleşir. Merkezi kontrolün farklı seviyelerindeki lezyonlar yutma bozukluğu ile sonuçlanabilir. Bu nedenle yutma fonksiyonunun merkezi kontrolünde görevli yapıların bilinmesi ve görevlerinin algılanması oldukça önemlidir. Bu derlemenin amacı; yutma fonksiyonunda görev alan merkezlerin anatomik yapılarını tanımlamak ve yutma fonksiyonu ile ilişkilerini açıklamaktır.

Anahtar Kelimeler

Yutma, Santral Sinir Sistemi, Nörofizyoloji

Kaynakça

• 1. Mistry S, Hamdy S. Neural control of feeding and swallowing. Phys Med Rehabil Clin N Am. 2008;19(4):709-28, vii-viii. doi: 10.1016/j.pmr.2008.05.002. PMID: 18940637.
• 2. Shaw SM, Martino R. The normal swallow: muscular and neurophysiological control. Otolaryngol Clin North Am. 2013;46(6):937-56. doi: 10.1016/j.otc.2013.09.006. PMID: 24262952.
• 3. Mosier K, Bereznaya I. Parallel cortical networks for volitional control of swallowing in humans. Exp Brain Res. 2001;140(3):280-9. doi: 10.1007/s002210100813. PMID: 11681303.
• 4. Panebianco M, Marchese-Ragona R, Masiero S, Restivo DA. Dysphagia in neurological diseases: a literature review. Neurol Sci. 2020;41(11):3067-3073. doi: 10.1007/s10072-020-04495-2. PMID: 32506360; PMCID: PMC7567719.
• 5. Jean A. Brain stem control of swallowing: neuronal network and cellular mechanisms. Physiol Rev. 2001;81(2):929-69. doi: 10.1152/physrev.2001.81.2.929. PMID: 11274347.
• 6. Ertekin C, Aydogdu I. Neurophysiology of swallowing. Clin Neurophysiol. 2003;114(12):2226-44. doi: 10.1016/s1388-2457(03)00237-2. PMID: 14652082.
• 7. Steele CM, Miller AJ. Sensory input pathways and mechanisms in swallowing: a review. Dysphagia. 2010;25(4):323-33. doi: 10.1007/s00455-010-9301-5. PMID: 20814803; PMCID: PMC2992653.
• 8. Costa MMB. Neural Control Of Swallowing. Arq Gastroenterol. 2018;55 Suppl 1:61-75. doi: 10.1590/S0004-2803.201800000-45. PMID: 30156597.
• 9. Lang IM. Brain stem control of the phases of swallowing. Dysphagia. 2009;24(3):333-48. doi: 10.1007/s00455-009-9211-6. PMID: 19399555.
• 10. Bautista TG, Sun QJ, Pilowsky PM. The generation of pharyngeal phase of swallow and its coordination with breathing: interaction between the swallow and respiratory central pattern generators. Prog Brain Res. 2014;212:253-75. doi: 10.1016/B978-0-444-63488-7.00013-6. PMID: 25194202.
• 11. Sargon, MF. Anatomi Akıl Notları. 1. Baskı. Ankara: Güneş Tıp Kitabevleri.; 2016.