Ubayd-Allah Khan “Ubaydi” in Poems of Sani- Afsari A Caghatay Poet From 16th Century

Yıl 2011, , 1 - 10, 01.06.2011

Üzeyir Aslan

https://doi.org/10.15247/dev.68

Öz

Ubayd-allah Khan is one of Caghatay khans (=kings) in 16th century and composer, calligrapher also a poet writing in three languages (Turkish, Arabic, Persian) like Shiban Khan (d. 1610) and Babur Shah (d. 1533). He is a famous poet with hikmats which are religious poems in Ahmad-i Yasavi (d. 1166)’s school, from 16th century later his hikmats were mixed with Yasavi’s. He supported poets who were writing poems and books in Persian, especially Turkish lenguage, like Hilali-i Caghatayi (d. 1532) and Sani-Afsari. Ubayd-allah Khan was born in 1489 and his father is Bahadir Mahmud Sultan who is brother Shiban Khan’s, so he was related to khan familiy. He was king of Uzbeks in 1533, after that fought against to Babur Shah and Safavis and put out them from Mavaraun-nahr. He died in 1539 in Bukhara while was fifty-three years old. He was a poet and his pat name is “Ubaydi, Kul Ubaydi”. One of the poets who were in his court Sani-Afsari, we don’t have any information about his first name, life and training, but some tazkiras inform about his birthplace that is Kermene (in Uzbekistan). Before he was in with Shiban Khan, Babur Shah, his son Humayun Padshah. From later Ubayd-allah Khan he lived more and was in Khan’s son Abdal-aziz Khan’s court. We don’t know when he died, but guess that he lived until in middle of 16th century. Sani-Afsari mentions about Ubayd-allah Khan in some ghazals from his Turkish and Persian devans. In his opinion Ubaydallah Khan a ruler in his heart country, a rose in his heart garden and he is a slave of Khan untill end of his life

Anahtar Kelimeler

Ubayd-allah Khan, Caghatays, Uzbeks, Sani-Afsari, Kermene, Shiban Khan, Abdal-aziz Khan.

16. yy. Çağatay Şairi Sânî- Efserî’nin Şiirlerinde Ubeydullah Han

Öz

16. yy. Çağatay edebiyatının Ş í b a n H an ve B abur Ş a h gibi önemli hükümdar-şairlerinden olup “^Ubeydí, Kul ^Ubeydí” mahlası ile şiirler yazan, hatta yazdığı hikmetler sonraki yüzyıllarda A h med-i Yeseví ’ninkilerle (ö. 1166) karıştırılan ^Ubeydull a h H an , 15. yy.da Neva y í ’nin çabaları ile gelişmeye başlayan milli dille, yani Türkçe ile eserler yazılmasına daima destek olmuştur. Öyle ki sarayında başta ünlü Hi l a l í - i Ç a g a t a y í (ö. 1532) olmak üzere pekçok şair toplanmıştı. Bu şairlerden biri de S a n í - E f s e r í ’dir. Ubeydullah Han 1489'da doğdu. Babası Bahadır Mahmud Sultan, Şiban Han'ın küçük kardeşidir. 1533'te Şibanlıların hanı olduktan sonra Babur Şah ve Safevilerle savaşarak onların Maveraünnehr’deki hakimiyetlerine son verdi. Safevileri Horasan'- dan çıkaramadı ise de Şiiliğin Herat ve Belh'te yayılmasını engellemiş oldu. Ubeydullah Han zamanında Hanlık eski gücüne kavuşmuştur. 1539'da Buhara'da 53 yaşında iken öldü. Musikişinas, hattat ve şairdir. Sani-Efseri ise Kerminelidir. Şairin hayatı hakkında bilgi bulunmamaktadır. Çoğu şiirlerinde “Sani” mahlasını kullanır. Nevayi tarzında şiirler yazdığından “Sani-Nevayi” olarak ünlenmiştir. Şiban Han, Babur Şah, oğlu Humayun, Ubeydullah Han ve oğlu Abdulaziz Hanların maiyetinde bulundu. Efseri, uzun süre Ubeydullah Hana hizmet etmiştir. Türkçe ve Farsça divanında onun adını sık sık zikreder. Buna göre Ubeydullah Han, Sânî-Efserî’nin gönül tahtını süsler. O, gönül ülkesinin padişahıdır. Şairin gönül bağında açan güldür. Han’ın soyu yüksek, şanı yücedir, devleti de yücedir. Şair yaşadıkça Han’ın bendesidir. Onun Ubeydullah Han’ı olduğuna göre geda sayılmaz. Şahı Ubeydullah Han olan bir kapının mensubudur. Müddeiler yüzünden arası bozulsa da şair Han’a dua etmekten geri durmaz.

Anahtar Kelimeler

Ubeydullah Han, Şibanlılar, Özbekler, Çağatay edebiyatı, Sani-Efseri, Nevayi, Kermine.

Kaynakça

• ALIŞIK,Gülşen Seyhan (2009), ″Müzekkir-i Ahbâb′a Göre Abdül-′azîz Hân ve Doğu Türkçesi ile Bir Şiiri″, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 6, S. 4, Aralık, s. 7-20.
• ASLAN, Üzeyir (2007), Ubeydullah Han (ö. 1539) Şairi Sânî ve Türkçe Divanı, Konya: Palet Yayınları.
• FAZLULLAH, Sayed Muhammad (1969), Mudhakkir-i Ahbab (Remember- encer of Friends) of Khwaja Baha al-din Hasan Nithari Bukhari, New Delhi.
• HEKMAT, Ali Asghar (1945), The Majalis un-Nafais “Galaxy of Poets” of Mir Ali Shir Navai Two 16th Century Persian Translations, Teheran: Bank Melli Pres.
• KAYA, Ünal (2003), Doğu Türk Yazı Dili ve Edebiyatı Araştırmaları I: Kul Ubeydi (XVI. Yüzyıl) ve Kul Şerif (XVII), Bişkek: Kırgızistan-Tür- kiye Manas Üniversitesi Yayınları.
• KUT, Günay (2003), Ali Şir Nevayî, Garâibüs-sıgar, İnceleme-Karşılaştırmalı Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu yayını.
• SÂNÎ-EFSERÎ, Farsça Divan, Medine Arif Hikmet Bey Kütüphanesi Türkçe Yazmaları, Nr. 43/811, 89 yk.
• YÜCEL, Bilal (1995), Babür Divanı, (Gramer-Metin-Sözlük-Tıpkıbasım), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi yayını.