The Appearance of Existence In Love Masnavis

Yıl 2012, Cilt: 8 Sayı: 8, 89 - 132, 01.06.2012

Hayrettin Orhanoğlu

https://doi.org/10.15247/dev.88

Öz

When al-insan al-kamil is considered, we can say that every change and transformation in fact occur during a journey based on the fact that changes and transformations which are caused by the differences in both inward and outward. These transformations are positive for someone in order to acquire the ability to oppose the nafs. Yet, there are phases that determine the journey. Protagonist, the passenger, gains different identities in every phase of the journey and in the end reaches the quality of al-insan al-kamil. This study indicates that these processes of Sufism are connected to the relationship between lover and the beloved in many ways. In fact, their birth, childhood and even the time that they spent at school are evaluated by making connections to Sufism. The universe takes part in this process and the existence of the individual gets richer with this. While stars, the moon, the sun and even the whole universe signify some qualities of the beloved, the poet who is the observant of the universe, i.e. the lover, reaches hayrat. All of the lovers that acquire new appearances in hayrat, pass through some stages. The most important determinants of these stages which also summarize the journey are “vecd”, “mevcut” and “vücut”. We wanted to inquire the content of the formation of existence within the lines of the expressions and the poetry. We chose Yûsuf u Züleyha, Leylâ vü Mecnun and Hüsn ü Aşk, the outstanding examples of our tradition of masnavi, especially love masnavis, for these processes.

Anahtar Kelimeler

Vecd, mevcud, vücud, masnavi, passenger.

Aşk Mesnevilerinde Varlığın Görünümü

Öz

Değişme ve dönüşmelerin iç ve dıştaki farklılaşmalardan oluştuğundan hareketle insan-ı kâmile baktığımızda her değişme ve dönüşmenin aslında bir yolculuk esnasında gerçekleştiğini söyleyebiliriz. Bu değişmeler, bir yönüyle fıtrata ait değil de sonradan kazanılan alışkanlıklara yahut tasavvufun diliyle ifade edilirse nefse muhalefet etmek amacıyla kazanılması istenen olumlu değişmelerdir. Buna karşın yolculuğu belirleyen kimi aşamalar vardır. Kahraman yani yolcu, her aşamada farklı hüviyetler kazanmakta ve yolculuk sonunda insan-ı kâmil sıfatına erişmektedir. Bu çalışma göstermektedir ki tasavvufun içeriğinde var olan bu süreçler aslında birçok yönüyle sevgili ve âşık ilişkisiyle de bağıntılıdır. Hatta onların doğumları, çocukluk süreçleri ve nihayet okulda geçirdikleri zamanlar bile tasavvufla ilintilendirilerek değerlendirilmektedir. Âlem de bu sürece ortak olmakta kişinin varlıkta oluş hali bu yönüyle daha da zenginleştirilmektedir. Yıldızlar, ay ve güneş hatta kimi yönüyle âlemin bütünü, sevgiliye ait kimi nitelikleri belirlerken; âlemi müşahede eden şair ve dolayısıyla âşık hayret makamına erişmektedir. Her biri bu hayret makamında yeni görünümlere kavuşan âşıklar, birtakım aşamalar geçirirler. Bu aşamaları belirleyen en önemli kavramlar, aynı zamanda kişinin yolculuğunu da özetleyen “vecd”, “mevcûd” ve “vücûd”tur. Biz bu süreçlerden hareketle varlığın oluşumunun mahiyetini ifadelerin ve daha çok şiirin sınırları içinde araştırmak istedik. Mesnevi geleneğimizde ve özellikle aşk mesnevilerinde öne çıkan Yûsuf u Züleyha, Leylâ ve Mecnun ile Hüsn ü Aşk mesnevilerini bu süreçler açısından özellikle seçtik.

Anahtar Kelimeler

Vecd, mevcud, vücûd, mesnevi, yolcu.

Kaynakça

• Afifî, Ebu’l-Alâ (2000), Fususu’l-Hikem İçin Anahtar (Çev.: Ekrem Demirli) İstanbul: İz Yay.
• ______, (l997) Tasavvuf, İslam'da Manevî Hayat, (Çev. E. Demirli-A.Kartal) İstanbul: İz Yay.
• Aktaş, Şerif (1984), Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş, Ankara: Birlik Yay.
• Andrews, Walter G. (2003), Şiirin Sesi, toplumun Şarkısı (Çev.: Tansel Güney) İstanbul: İletişim Yay..
• Alliegri, Dante, (1999) İlahi Komedya (Çev.: Rekin Teksoy) C.III, İstanbul: Oğlak Yay.
• Ankaravî, (2005), İsmail, Minhâcü’l-Fukara / Fakirlerin Yolu (Haz., Saadettin Ekici) İstanbul: İnsan Yay.
• Ayan, Gönül (1997), “Ahmet Yesevi Etkisiyle Yazılan İki Yûsuf u Züleyha”, Tü- rkiyat Araştırmaları Dergisi, S.3, Konya.
• Bursevî, İsmail Hakkı, (2010), Varlığın Dili (Haz.: M.Nedim Tan) İstanbul, İz Yay.
• Campell, Joseph, (2000), Kahramanın Sonsuz Yolculuğu (Çev.: Sabri Gürses) İstanbul: Kabalcı Yay.
• Chittick, William, (1997) Varolmanın Boyutları, (Çev.: Turan Koç) İstanbul: İnsan Yay.
• Demirel, Şener (2005) “Hüsn ü Aşk’ta Ateşle İlgili Teşbih Unsurları”, Fırat Ün- iversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 2, Elazığ.
• Demir, Recep, (2006), Hatâyî-i Tebrizî Ve Mollâ Câmî’nin Yûsuf u Züleyhâ Mesnevîleri.
• ______, (2000) “Ateş Redifli İki Matla Beytinin Karşılaştırmalı Tahlil Denemesi” Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:10, Sayı:2.
• Dolu, Halide, (1953), Menşeinden Beri Yûsuf Hikâyesi ve Türk Edebiyatın- daki Yeri, İstanbul Ünv., Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Dökmen, Üstün-DÖKMEN, Zehra, (1987), “Jung’un Aşama Arketipi’nin Test Edilmesi”, Psikoloji Dergisi, c.6, Sayı 21.
• Göztepe, Yüksel, (2006), Abdülkerîm Kuşeyrî’de Hâller Ve Makamlar, An- kara Ünv., Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Guenon, René, (1989), İslam Maneviyatı ve Taoculuğa Toplu Bakış (Çev.: Mahmut Kanık), İstanbul: İnsan Yay.
• Gürer, Dilaver (2008), “Hz. Yûsuf’un Gördüğü Rüyanın Fusûsu’l-Hikem’deki Yorumu” Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l- Arabî Özel Sayısı-1), yıl: 9 sayı: 21.
• Fuzûlî, (2002), Leylâ ve Mecnun- Metin, Düzyazıya Çeviri, Notlar ve Açıklamalar (Haz.: Muhammet Nur Doğan). İstanbul: YKY.
• Hamdî, (1991), Yûsuf u Züleyha (Haz.: Naci Onur) Ankara: Akçağ Yay.
• İbnü’l Arabî, (1971), Tuhfetu’s Sefere (Çev: A.Akçiçek) İstanbul: Rahmet Yay.
• İbn Arabî, (2006), Fütuhat-ı Mekkiye (Çev.:Ekrem Demirli), C. VIII, İstanbul: Litera Yay.
• İbn Rüşd, (2004), Metafizik Şerhi, (Çev.: Muhittin Macit) İstanbul: Litera Yay.
• İbn Sina, (1997), Hayy Bin Yakzan, Sembolik Hikâyeler, (Çev.: Derya Örs), İstanbul, İnsan Yay.
• İzutsu, Toshihiko, (2001), İslam Mistik Düşüncesi Üzerine Makaleler (Çev.:Ramazan Ertürk) İstanbul: Anka Yay.
• Karahan, Leylâ, (1985), Erzurumlu Mustafa Darir, Kıssa-i Yûsuf, Gazi Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Kılıç, Mahmut Erol, (1999), “İbnü’l Arabi”, DİA, C.20, İstanbul.
• Kıran, Zeynel- A.Ezilen KIRAN (2002) Yazınsal Okuma Süreçleri, Ankara: Seçkin Yay.
• Kısa, Cihad (2005), Carl Gustav Jung’da Din ve Bireyleşme Süreci, İzmir: İzmir İlâhiyat Vakfı Yay.
• El-Kındi, Ebu Yûsuf Yakub İbn İshak, (1994), Felsefi Risaleler (Çev.:Mahmut Kaya), İstanbul: İz Yay.
• Kâşânî, Abdurrezzak, (2004), Tasavvuf Sözlüğü (Çev.: Ekrem Demirli) İstan- bul: İz Yay.
• Kuşeyrî, Abdulkerim, (2005), Kuşeyrî Risalesi, (Çev.: Dilaver Selvi), İstanbul: Semerkand Yayınları.
• Küçük, Osman Nuri, (2009), Mevlânâ’ya Göre Manevî Gelişim –Benliğin Dönüşümü ve Miracı, İstanbul: İnsan Yay.
• Mevlânâ, (1990), Mesnevî I-VI, (Haz.: Veled İzbudak) İstanbul: MEB Yay.
• MUSTAFA RASİM EFENDİ, Seyyid (2008), Tasavvuf Sözlüğü (Haz.: İhsan Kara) İstanbul: İnsan Yay.
• En Nablusî, Abdulganî (2003), Ariflerin Tevhidi (Çev., Ekrem Demirli) İstan- bul: İz Yay.
• Nahşebî, Ziyâüddin (1999), Silkü’s- Sulûk/Ariflerin yolu (Çev.: Mustafa Çiçekler-Halil Toker) İstanbul: İnsan Yay.
• Nasr, Seyyid Hüseyin, (l985), İslam Kozmoloji Öğretilerine Giriş, (Çev.Nazife Şişman) İstanbul: İnsan Yay.
• ______, (1992), İslam Sanatı ve Maneviyâtı, (Çev.: Ahmet Demirhan) İstanbul, İnsan Yay.
• Orhanoğlu, Hayrettin, (2008), “Fuzûlî’nin ‘Leylâ Ve Mecnun’ Adlı Eserinde Maddî Unsurlar” Kıbrıs Yakın Doğu Üniversitesi Fuzûlî’nin Türk Kültür ve Sanat Dünyasındaki Yeri Sempozyumu 28-31 Mayıs Lefkoşa.
• Özköse, Kadir (2007), “Tasavvufî Tecrübede Salikin Kendinden Geçme Durumu: Vecd” Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, yıl: 8, sayı: 18.
• Polater, Kemal, (2007), “Kur’an ve Kitabı Mukaddes’e Göre Yûsuf Kıssası”, Din- bilimleri Akademik Araştırma Dergisi VIII, S.3.
• Sühreverdî, Şehabeddin (2006), Cebrail’in Kanat Sesi (Çev.: Sedat Baran) İstanbul: Sufi Yay.
• ______, (1384), Âsâr-ı Fârisî, Hazret-i Şeyh-i Şehabeddîn-i Sühreverdî, Tah- ran.
• ______, (1997), Sembolik Hikâyeler (Çev.: İsmail Yakıt) İstanbul: İnsan Yay.
• Şeyh Gâlip (2002), Hüsn ü Aşk, (Haz.: M.Nur Doğan) İstanbul: Ötüken Yay.
• ______, (1992), Hüsn ü Aşk (Haz.: Hüseyin Ayan) İstanbul: Dergâh Yay.
• ______, (2006), Hüsn ü Aşk (Çev.: Abdülbaki Gölpınarlı), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• Türinay, Necmettin, (1995), “Klasik Hikâyenin Son Merhalesi Hüsn ü Aşk”, Şeyh Gâlib Kitabı, (Yay. Haz.:Beşir Ayvazoğlu) İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• Uludağ, Süleyman (1992), İslâm Açısından Mûsikî ve Semâ’, Bursa.
• Yılmaz, Hasan Kâmil, (1993) “Cezbe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansi- klopedisi, C. VII, İstanbul.
• Yılmaz, Mehmet (2009), “Hamdî’nin Yûsuf u Züleyhâ Mesnevisi’nin Epik Karakterinin Değerlendirilmesi Üzerine Bazı Tespitler” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/8 Fall.
• Yüce, Abdulhakim (2005), “Tasavvufta İnsan-ı Kâmil ve Mevlânâ”, Tasavvuf Dergisi S.14 Ankara.