Özdemiroğlu Osman Paşa’nın İran Seferlerine Dair Seyyid Lokman’ın Fethiyye Kasidesi

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 1122 - 1136, 30.12.2022

Uğur Öztürk

Öz

Bu çalışmada 16. yüzyıl şairlerinden Hâlî’nin Özdemiroğlu Osman Paşa’nın İran seferleri üzerine yazdığı fethiyye kasidesi ele alınmıştır. III. Murad (1574-1595) devri Osmanlı-Safevî çekişmesinin en yoğun olduğu dönemlerden biridir. 1578-1590 yılları arasında on iki yıl süren İran seferleri her iki imparatorluğu siyasi ve iktisadi olarak derinden etkilemiştir. Osmanlıların Safevîlere savaş ilan etmesiyle başlayan İran seferlerine Osmanlı ordusunun başında birçok paşa serdarlık etmiştir. Bu paşalardan biri de altı yıl boyunca bilfiil seferlere katılan Özdemiroğlu Osman Paşa’dır. Osman Paşa’nın seferlerde gösterdiği başarılar dönemin müellif ve şairlerince eserler ve şiirler yazılarak methedilmiştir. Bu dönemde Osman Paşa için yazılan eserlerin sayısı aynı dönemde orduya serdarlık eden Lala Mustafa Paşa, Koca Sinan Paşa ve Ferhad Paşa adına yazılmış eserlerden hayli fazladır. Mensur ve manzum on civarında eserin kaleme alındığı bu dönemde sefere katılan/katılmayan şairler tarafından yazılmış kasideler de mevcuttur. Paşa adına kaside yazan şairlerden biri de Hâlî’dir. Hâlî, Osman Paşa sadrazam iken ordu serdarı olarak görevlendirilmesi üzerine paşa için 991/1583’te 46 beyitlik Türkçe bir kaside yazmıştır. Ağdalı bir dille yazılmış kaside ağırlıklı olarak Osman Paşa’nın askerî kariyerine ve İran seferlerindeki başarılarına odaklanmıştır. Bu kısım dışında kasidenin birkaç beytinde ise paşanın ismiyle ilgili yazılmış bir muamma bulunmaktadır. Bu makalede ilk önce kısaca III. Murad dönemi İran seferlerine ardından Özdemiroğlu Osman Paşa’nın hayatına ve onun için yazılmış eserlere değinilmiştir. Daha sonra da Hâlî’nin kasidesi incelenmiş ve manzumenin metni verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özdemiroğlu Osman Paşa, Hâlî, Osmanlı-Safevî, kaside

Kaynakça

• Ahdî-i Bağdâdî (2008), Gülşen-i Şu’arâ, haz. Süleyman Solmaz, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, E-Kitap.
• AKBAYAR, Nuri- Kahraman, Seyit Ali (haz.)(1996), Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• AKSOYAK, İ. Hakkı (2008), Gelibolulu Mustafa Âlî Dîvânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, E-kitap.
• ALLAHVERDİ, Reyhan Şahin (2016), Kafkas Fatihi Özdemiroğlu Osman Paşa, İstanbul: Çamlıca.
• DEMİREL, Şener (2011), 16. Yüzyıl Divan Şairlerinden Mânî, Dîvân ve Şehr-Engîz-i Bursa (İnceleme-Metin), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, E-kitap.
• DURMUŞ, Tuba Işınsu (2020), “Yöneticilere Sunulan Kasideler Üzerinden Osmanlı Edebî Himâye Geleneğinin Seyri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, (2), 191-275.
• ERAVCI, H. Mustafa (2009), Âsafî Dal Mehmed Çelebi ve Şecâ’at-nâme, İstanbul: MTV Yayınları.
• ERDOĞAN, Mustafa (2008), Kabûlî İbrahim Efendi, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı.
• Gelibolulu Mustafa Âlî (2014), Nusret-nâme, haz. H. Mustafa Eravcı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İbrâhim Çavuş Harîmî (2010), Kitâb-ı Gencîne-i Feth-i Gence, Haz. Günay Karaağaç-Adnan Eskikurt), İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• İskender Bey Münşî (2019), Târîh-i Âlem-ârâ-yi Abbâsî, I-IV. Cilt, çev. Ali Genceli, haz. İsmail Aka, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KARLITEPE, Mustafa (2007), Kelâmî Dîvânı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı.
• KILIÇ, Orhan (2021), “III. Murad Devrinde Osmanlı Vilayet Taksimatı”, Sultan III. Murad Dönemi ve Bursa, Bursa Osmangazi Belediyesi Yayınları, Bursa: Gaye Kitabevi, 144-169.
• Leunclavius, Johannes (2019), Türk Milletinin Tarihi, I-II, çev. Türkis Noyan, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• LOKMACI, Süleyman (2018), Şark Seferleri Ebubekir b. Abdullah (Tahlil-Metin ve Tıpkıbasım), İstanbul: Akıl Fikir Yayınevi.
• MATTHEE, Rudi (2018), “Saiklerin ve Sebeplerin Işığında 986-998/1578-1590 Tarihli Osmanlı-Safevî Savaşı”, Çev.: İlker Külbilge, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, (4), 115-140.
• Nev‘î- Divan - Tenkidli Basım (1977), haz. Mertol Tulum - M. Ali Tanyeri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• OKUYUCU, Cihan (1994), Cinânî: Hayatı, Eserleri, Divanının Tenkidli Metni, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÖZCAN, Abdülkadir (2007) Âsafî Dal Mehmed Çelebi, Şecâ’atnâme Özdemiroğlu Osman Paşa’nın Şark Seferleri 1578-1585, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• ÖZÇELİK, Emirhan (2021), “Acem Serhaddinde Cafer Paşalar: Tebriz ve Şirvan Eyaletlerinin Muhafazası (1583-1591)”, FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (18), 139 – 194.
• ÖZKUZUGÜDENLİ, Bülent(2005), Talikizade Mehmed Subhi Tebriziyye, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türk Tarihi Anabilim Dalı.
• QUINN, Sloleh (Aralık 2020), Şah Abbas: İran’ı Yeniden Şekillendiren Hükümdar, çev. Zeliha Yılmazer, İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Reinhold Lubenau, Reinhold Lubenau Seyahatnamesi: Osmanlı Ülkesinde 1587-1589 (2012), I-II, çev.: Türkis Noyan, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2012. SUNGUR, Çetin (2012), Habeşistan’dan Kafkasya’ya Bir Osmanlı Paşası: Özdemiroğlu Osman Paşa, Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Tarih Anabilim Dalı.
• Şeyh Vefâyî Mehmed (2020), Osmanlı-Safevî Savaşlarına Dair Bir Kaynak: Tevârih-i Gazavât-ı Sultan Murâd-ı Sâlis, haz. Erhan Afyoncu, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• YILDIZ, Kenan(2021) Tâlikîzâde Mehmed Subhî'nin Gürcistan seferi tarihçesi (tahlil ve metin), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Tarih Bilim Dalı.
• ZEYREK, Yunus (2001), Târîh-i Osman Paşa, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.