Klasik Türk Şiirinde Gökkuşağı Algısı

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 716 - 752, 30.12.2022

Murat Ali Karavelioğlu

Öz

Klasik Türk edebiyatının beslendiği kaynaklar sıralanırken “mitoloji” de anılır. Çünkü mitoloji bütün bir insanlık tarihini kuşatır ve sürekliliği bulunan bir kavramdır. Mitoloji içinde var olan kültler ise sanat ve edebiyata, hatta bilimsel faaliyetlere tesir eder. Çeşitli törensel ritüellerin yanısıra asıl sözlü anlatımlarla aktarılan mitik değerlerin tabiatıyla en çok edebiyat alanında müessir olduğu söylenebilir. İnsanlığın iptidai çağlarının, yaşanılan dünyanın keşfi bakımından günümüzden daha fazla merak uyandırdığını söylemek yanlış olmaz. Kozmoloji ise hem insanın erişemediği hem de göz alıcı cazibesiyle herhalde ilgi ve merakı daha fazla uyandırmış olmalıdır. Gök cisimlerinin yanısıra gök olayları da insanı türlü yönlerden etkiler. Bunlardan biri olan gökkuşağı hem şekli hem nadiren görülmesi hem de rengârenk olmasıyla hakkında türlü çağrışımlar yaratan bir hadise olagelmiştir. Yaşadığı dünyaya yabancı olmak bir yana bütünüyle içinde olan divan şairi, gökkuşağını -bizim tespit edebildiğimiz kadarıyla- elli üç ayrı benzetmeyle ele almış, onu çok zengin ve renkli hayallerle algılamıştır. Bu makalede, şairlerin gökkuşağı metaforunu, mitolojik arka planını iyi bilerek, sanatsal ve estetik bir zevk içinde algılayışları, zengin örnekler eşliğinde ele alınıp değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gökkuşağı, klasik Türk şiiri, mitoloji, metafor, kozmoloji

Kaynakça

• ABDEL-MAKSOUD, Belal Saber Mohamed, (2004), Leylâ İle Mecnûn Mesnevisinin Arap, Fars ve Türk Edebiyatı’nda Ele Alınış Biçimi ve Larendeli Hamdî’nin Eseri I-II, YL Tezi, İstanbul: İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AKPINAR, Şerife, (2017), Âgâh Dîvânı, Ankara: KTB Yayınları (ekitap.ktb.gov.tr).
• AKRAZ, Oktay, (2008), Dâstân-ı Gazavât-ı İmam Ali (Gramer-Metin-Sözlük-İndeks), YL tezi, Afyon: Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AKSOYAK, İsmail Hakkı (2018), Gelibolulu Mustafa Âlî Divanlar, Ankara: KTB Yayınları (ekitap.ktb.gov.tr).
• AKYÜZ, Kenan, BEKEN, Süheyl, YÜKSEL, Sedit, CUNBUR, Müjgân, (1958), Fuzûlî Türkçe Divan, Ankara: TTK Yayınları.
• ALİ SEYDİ (1909-1912), Resimli Kamus-ı Osmanî. İstanbul: Matbaa ve Kütüphane-i Cihan.
• ALTUN, Mustafa, (2017), Hikmet-Nâme-I (1b-149a), Ankara: KTB Yayınları (ekitap.ktb.gov.tr).
• AMBROS, Edith, (1982), Candid Penstrokes: The Lyrics of Meʾālī an Ottoman Poet of the 16th Century, Berlin: Islamkundliche Untersuchungen-Band.
• ARMUTLU, Sadık, (1998), Zâtî’nin Şem ü Pervâne’si, Dr Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ARSLAN, Mehmet, (2004), Antepli Aynî Divanı, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• ARSLAN, Ömer, (2013), Ubeydî Dîvânı, YL tezi, İstanbul: İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ATİK, Arzu, (2003), Celîlî Divanı (3b-46a), YL tezi, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. AVŞAR, Ziya, (2017), Revânî Dîvânı, Ankara: KTB Yayınları (ekitap.ktb.gov.tr).
• AY, Suzan, (1999), Ahmed Sâdık Zîver Paşa Divanı, YL tezi, Elazığ: FÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AYAN, Hüseyin, (2014), Nesîmî Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divanının Tenkitli Metni, Ankara: TDK Yayınları.
• AYDEMİR, Yaşar, (2018), Ramazan Behiştî Dîvânı, Ankara: KTB Yayınları (ekitap.ktb.gov.tr).