Ahmedî’nin Farklı Bir Emir Süleyman Methiyesi

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 343 - 358, 30.12.2022

Hanife Dilek Batislam

Öz

Divan şiirinin kurucu şairleri arasında yer alan Ahmedî’nin Türkçenin işlenmesine ve gelişmesine önemli katkıları olmuştur. Onun şiirlerinde Eski Anadolu Türkçesinin dil ve imla özelliklerini görmek mümkündür. Bu nedenle Ahmedî’nin şiirleri, hem divan şiirinin ilk örneklerinden olması, divan şiiri geleneğinin başlangıcının anlaşılması hem de dil ve anlatım özellikleriyle Türkçenin gelişiminin izlenebilmesi bakımından dönemine ışık tutan değerli şiirlerdir.
XIV. yüzyıl divan şiirinin önemli şair ve yazarlarından Ahmedî bu yüzyılda hacimli divan sahibi olan şairlerden biridir. Çağdaşları içinde en çok kaside yazan şairlerdendir. Bursa için yazdığı kaside ilk şehir kasidelerindendir. Methiyelerinin çoğunu Emir Süleyman’a yazan şair, mevsimleri (bahariyyât gibi) kasidelerinde işleyen ilk şair olarak da kabul edilmektedir. Şairin bir başka özelliği de eldeki bilgilere göre, ilk çâr-ender-çâr kaside ve gazelleri yazmış olmasıdır.
Ahmedî özellikle birçok nazım şeklinin ve türünün ilk örneklerinin yer aldığı divanı ve divanında yer verdiği farklı içerik ve nitelikteki elifba sırasına göre dizilmiş kasideleriyle dikkat çeker. Şair methiyelerini sadece kaside biçiminde yazmamış, kimi zaman terci‘-i bent ve terkib-i bent nazım şekillerini de methiye aracı olarak kullanmıştır.
Bu makalede, Ahmedî’nin Emir Süleyman için yazdığı farklı bir methiye örneği biçim, içerik, dil ve anlatım yönünden değerlendirilecektir. İncelenecek metin kullanılan nazım şeklinin terkib-i bent olması ve hazâniyye özelliği taşıması bakımından çok rastlanan methiyelerden ayrılmaktadır. Dolayısıyla söz konusu metnin incelenip değerlendirilmesi methiye geleneğinin oluşumu ve uygulanışına ışık tutmasının yanı sıra Ahmedî’nin methiyelerinin özelliklerinin tespitine de katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahmedî, Emir Süleyman, Methiye, Hazaniyye, Terkib-i bent.

Kaynakça

• AÇIL, Berat (2018), “Anadolu’da Kültürel İktidarın Kökleri: Ahmedî Örneği”, Cumhuriyet Üniversitesi Ahmedî Sempozyumu Bildirileri Kitabı, (Editör: Âlim Yıldız), Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Matbaası, 147-153.
• Ahmedî Divanı (haz. Yaşar Akdoğan), Kültür Bakanlığı e-kitap Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0 (E.T. 06.08.2022)
• Ahmedî İskendernâme, (haz. Yaşar, Akdoğan), Kültür Bakanlığı e-kitap Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10667,ahmediskendernameyasarakdoganpdf.pdf?0(E.T.06.08.2022). Ahmet Paşa Divanı (1992), (haz. Ali Nihat Tarlan), Ankara: Akçağ Yay.
• AKA KİYAĞA, Belde (2021), “Kadı Burhaneddin Divanı’nda Hazan”, Littera Turca, Littera Turca Journal of Turkish Language andLiterature, VII/IV, 788-803.
• AKALIN, Mehmet (1975), Ahmedî, Cemşîd ü Hurşîd, İnceleme-Metin, Ankara: Sevinç Matbaası.
• AKDOĞAN, Yaşar (1979), Ahmedî Divânı I-II: Tenkitli Metin ve Dil Hususiyetleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türkiyat Araştırma Merkezi.
• AKDOĞAN, Yaşar (1988), Ahmedî Divanı’ndan Seçmeler, 1000 Temel Eser Serisi, CXXXIX, Ankara: KTB Yayınları.
• AKDOĞAN, Yaşar (2000), İskendername’den Seçmeler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• AKSOYAK, İ. Hakkı (1999), Gelibolulu Mustafa Âli ve Divanlarının Tenkitli Metni, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin (2013), “Ahmedî (815/1412-13) ile Behiştî (917/1511-12?)’nin İskender-nâme’lerinin Şekil ve Muhteva Bakımından Karşılaştırılması”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, X, 129-204.
• AYDEMİR, Yaşar (2004), “Methiye (Türk Edebiyatı)” mad., DİA,C XXIX, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınevi, 410-411.
• BANARLI, Nihat Sami (1971), Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, (I. cilt), İstanbul: MEB Basımevi.
• BATİSLAM, H. Dilek (2003), “Divan Şiirinde Hazan”, Diriözler Armağanı, Prof. Dr. Meserret Diriöz ve Haydar Ali Diriöz Hatıra Kitabı, Hazırlayanlar: M. Fatih Köksal, Ahmet Naci Baykoca, Ankara, 155-174.
• BATİSLAM, H. Dilek (2020), “Ahmedî’nin Nergis Kasidesi”, Uluslar Arası Yunus Emre ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Gelişimi Sempozyumu, (4-6 Ekim 2018 Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi), Bildiriler Kitabı, Editörler: Nadir İlhan, Ahmet Doğan, Fatih Koyuncu, Kırşehir, 279-292.
• CENGİZ, Halil Erdoğan (1986), “Divan Şiirinde Musammatlar”, Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri), Ankara: TDK Yayınları, CDXV-CDXVI-CDXVII, 395-429.
• ÇAKIR, Mustafa Sefa (2018), “Ahmedî ve Eserleri Üzerine Yapılan Çalışmalar”, Cumhuriyet Üniversitesi Ahmedî Sempozyumu Bildirileri Kitabı, (Editör: Âlim Yıldız), Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Matbaası, 265-272.
• DALYAN, Ayşe (2016), “Ahmedî’nin Bir Medhiyesinde Osmanlı Sosyal Hayatına Dair İzler: Gazi Tipi-Kul Tipi”, TÜBAR, Güz, XL, 45-68.
• ERKAL, Abdülkadir (2001), “Divan Edebiyatında Hazaniyye ve Nev‘î’nin Hazaniyye-i Latîfe” İsimli Kasidesi, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Erzurum, XVIII, 107-152.
• GÜLÜM, Emrah (2021a), Ahmedî Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Tıpkıbasım), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir.
• GÜLÜM, Emrah (2021b), “Ahmedî Hakkında Bibliyografya Denemesi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi / TheJournal of International SocialResearch, XIV (LXXVII), 175-206.
• GÜNDOĞDU, Rıdvan (2017), XIX. Yüzyıl Klasik Türk Şiirinde Mevsimler, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya.
• GÜNYÜZ, Melike Erdem (2001), Ahmedî Divanı’nın Tahlili, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• https://www.vajehyab.com/amid (E.T. 25.08.2022).
• KADIOĞLU, İdris (2011), “Kılıç Kalem Münazarası”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XIX (II), 161-180.
• KANAR, Mehmet (2000), Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Deniz Kitabevi.
• KARAVELİOĞLU, Murat A. (2017), “Şehzade Emir Süleyman Çelebi’nin Edebi Muhiti”, Türk Dünyasının Ulu Çınarı Mertol Tulum Kitabı, İstanbul: Sivrihisar Belediyesi Yayınları-IV, 391-448.
• KARAVELİOĞLU, Murat A. (2019), “Ahmedî’nin ‘Seyf ü Kalem’ Kasidesi (Şehzade Emir Süleyman Methiyesi)”, Uluslararası Türkoloji Araştırmaları Sempozyumu (UTAS) Tam Metin Kitabı, 26-28 Eylül 2019, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Yayınları, Van, 97-104.
• KARTAL, Ahmet (2015), “Ahmedi, Taceddin İbrahim bin Hızır”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü,http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/ahmedi-taceddin-ibrahim-bin-hizir (E.T. 07.07.2022)
• KAYAPINAR, Levent (2010), “Süleyman Çelebi; Emir” mad., DİA. (XXXVIII. cilt), Türkiye Diyanet Vakfı Yayını, 82-85.
• KORTANTAMER, Tunca (1993), “Yeni Bilgilerin Işığında Ahmedî’nin Hayatı”, Eski Türk Edebiyatı Makaleler I, 1-30, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KUT, Günay (1989), “Ahmedî” mad., DİA, (II. cilt), 165-167, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KUTLAR, Fatma Sabiha (2009), “Klasik Türk Edebiyatında Çâr-ender-çâr ve Kara Fazlî’nin Kasidesi”, Türkbilig, XVII, 92-115.
• MUM, Cafer (2006), “Divan şiirinde Hazaniye ve Bakî’nin Hazaniyesi”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü, Türkiyat Araştırmaları, Bahar, Ankara, IV, 127-151.
• ÖZER, Hasan ve Hatice Çam (2016), “Ahmedî’nin ‘‘Fî Kâfiyetü’sSîn Der-Medh-İ EmîrSülmân’’ Adlı Methiyesinin Dil Özelliği Açısından İncelenmesi”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık, XXXIX, 79-94.
• PEKOLCAY, Neclâ (1977), “Âhmedî” mad., Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, (I. cilt), 79-80, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Ahmedî Sempozyumu (2Mayıs 2018 Sivas), Bildirileri Kitabı (2018), Editör: Âlim Yıldız, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Matbaası.
• STEİNGASS, Francis Coseph (1975), A Comprehensive Persian-English Dictionary, Printed in Lebanon: New Rep¬rint.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ ve Ahmet Kartal (2007), Eski Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• TURAN, Muhittin (2014), “Ahmedî Divanı’nda Kuşlar”, The Journal of Academic Social Science, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Aralık, II (VII), 23-37.
• TURAN, Selami (2007), “Ahmedî’nin Türkçe Divanındaki Ahenk Unsurları”, Edebiyat ve Dil Yazıları Mustafa İsen’e Armağan, Ankara: Grafiker Yayınları, 567-590.
• Türkçe Sözlük (2009), (Komisyon), 10. Baskıdan Yapılan Tıpkıbasım, Ankara: TDK Yayını.
• UZUN, Mustafa İsmet (2011), “Terciibend” mad., DİA, (XL. cilt), 487-489, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• ÜNVER, İsmail (1983), Ahmedi İskender-Nâme, İnceleme-Tıpkıbasım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• YAVAŞ, Bahar (2011), XVI. Yüzyıl Klasik Türk Şiirinde Mevsimler, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya.
• YILTER, Sait (2020), “Ahmedî’nin Gazellerinin Mahlas Beyitlerinde Şiir ve Şair Üzerine Düşünceleri”, Littera Turca, Journal of Turkish Language and Literature, Autumn, VI/IV, 1041-1066.
• Zâtî Dîvânı (Gazeller Dışındaki Şiirler) (2017),(haz. Orhan Kurtoğlu), Kültür Bakanlığı e-kitap Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56164,zati-divanipdf.pdf?0. (E.T. 06.08.2022)