Nesilden Nesile Garib-nâme

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 547 - 563, 30.12.2022

İnci Enginün

Öz

Garib-name 14. yüzyıl Türk edebiyatının en etkili metinlerindendir. Metnin çok sayıda yazması bulunduğu halde ne mevcut hâliyle ne de yeni Türk harfleriyle, 2000 yılına kadar basılmamıştır. Kemal Yavuz’un transkripsiyonunu hazırladığı ve günümüz Türkçesine de çevirdiği bu metin basılmıştır. Garib-name’nin yazarı Âşık Paşa, döneminin edebî dili olan Farsça yerine, eserini Türkçe yazdığı için saygıyla anılagelmiştir.
Onun amacı Arapça ve Farsça bilmeyen Anadolu halkını aydınlatmaktır. Bu onun cesaretini de gösterir. Onun bu tercihi 20nci yüzyılda Türkçülük hareketine kadar uzanır. Sadece Türkçeyi kullanması değil, aynı zamanda tasavvuf açısından İslamiyet’i anlatması da insanları etkilemiştir. O ve takipçileri İslam ve tasavvufu anlatırken Allah ve onun yarattıklarına duyulan sevgi anlayışının yaygınlaşmasını sağlamışlardır. Soyut kavramlara dayanan din çeşitli hikâye ve somut ifadelerle açıklanmıştır.
Bu makalemde Âşık Paşa ve takipçilerinin 19 ve 20’nci yüzyıllardaki etkilerini belirtmek istedim. Edebî metinlerde Türkçenin kullanılması kadar İslamiyet ve Tasavvufun etkisi de bulunmaktadır. Elbette doğrudan doğruya Âşık Paşa’nın etkisinden söz etmek mümkün değildir ancak bu kitabın yaygın olarak okunması, halkın ve aydınların zihin ve bilinçlerini etkileyerek günümüze kadar ulaşmıştır.

Anahtar Kelimeler

Âşık Paşa, Türkçülük, N.Kemal, A.H.Tarhan, M.A.Ersoy, sevgi dini, Mevlevilik

Kaynakça

• ADIVAR, Halide Edib (1949), Sinekli Bakkal, İstanbul: Ahmet Halit Kitabevi, 22b.
• AKDAĞ, Ayşe Bengisu (2022), “Nef’î’nin Üç Yüz Yıl Sonra Yankılanan Sesi: “Eyler/Şinasi, Namık Kemal, Tevfik Fikret, İncir Çekirdeği, Ocak 16. Erişim: 30 Mayıs 2022. https://www.academia.ed
• ÂŞIK PAŞA (2000), Garib-nâme, hzl. Kemal Yavuz, İstanbul: TDK.
• CENAP ŞAHABETTİN (1922), “Adetlerin Felsefesi”, Peyam-Sabah, nu. 1289/11719-1328/11758, 6 Temmuz 1338/1922-17 Ağustos 1338/1922.
• CIRLOC, J.E. (1983), A Dictionary of Symbols, (İspanyolcadan çev. Jack Sage, London: Routledge &Kegan Paul.
• DOĞRUL, Ömer Rıza (1958), Mehmet Akif’in Hayatı, Safahat, 5.b. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• ENGİNÜN, İnci (1994), “Yüz Uzun Yıl”, Dergâh, 47, Ocak, s. 9-10.
• ENGİNÜN, İnci (2007a), Halide Edib Adıvar’ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi, İstanbul: Dergâh Yay. 3.b. , s. 191, 245, 261.
• ENGİNÜN, İnci (2012b), “Yeni Türk Edebiyatında Nef’î”, Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları 2, İstanbul: Dergâh, 126-149.
• ENGİNÜN, İnci (2013), “Ahmet Mithat Şinasi’nin Ardında”, İlim ve Fennin Reis-i Mütefekkiri Ahmet Midhat Efendi, Erciyes Üniversitesi Yay., Kayseri, 2013, s. 13-27.
• ENGİNÜN, İnci (2019b), “Bir Oyun Kahramanı Olarak Nasreddin Hoca”, Türk Tiyatrosu Şinasi’den Turan Oflazoğlu’na”, İstanbul: Dergâh Yay. .134-141.
• ENGİNÜN, İnci (2019a), Halide Edib’in Eserlerinde Mevlevilik”, Halide Edib Adıvar, İstanbul: Dergâh Yay.
• ENGİNÜN, İnci (2020), Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı, İstanbul: Dergâh Yay.
• ENGİNÜN, İnci ve KERMAN, Zeynep (2011b), Yeni Türk Edebiyatı Metinleri 4, Kitap Tanıtma ve Önsözler, İstanbul: Dergâh Yay.2011.
• ENGİNÜN, İnci (2022), “Tanpınar ve Semboller”, Ahmet Hamdi Tanpınar, İstanbul: Dergâh.2.b.
• ENGİNÜN, İnci ve KERMAN, Zeynep (2011a), Yeni Türk Edebiyatı Metinleri 1.Şiir, İstanbul: Dergâh Yay.
• KAPLAN, Mehmet (1996). “Mustafa Reşid Paşa ve Şinasi”, Türk Edebiyatı Tip Tahlilleri, İstanbul: Dergâh, 3b. s. s. 167-176.
• KAPLAN, Mehmet (1999a), “Âşık Paşa ve Birlik Fikri”, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1, 5.b. s. 177-189.
• KAPLAN, Mehmet (1999a), “Tabiat Karşısında Abdülhak Hâmid I-II”, Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Dergâh Yay. s. 314-331.
• KAPLAN, Mehmet (1999b), “Türk Destanında Alp Tipi, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar 1, Dergâh.
• KAPLAN, Mehmet ve ENGİNÜN, İnci, ve EMİL, Birol (1974), Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi 2, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• KAPLAN, Mehmet (1996), Türk Edebiyatı Araştırmaları 3 Tip Tahlilleri, Dergâh, 3b., s. s. 167-176.
• KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri (1969), Gençlik ve Edebiyat Hatıraları, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri (1981), Nur Baba, hzl. Atilla Özkırımlı, İstanbul: Birikim Yay.
• KILIÇ, Sevda (2018), “Yedi Sayısının Kültürel Arkaplanı Çerçevesinde Garibname Mesnevisi’nin Yedinci Bölümü Üzerine Bir İnceleme”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Yaz 2018/86, s. 111-132.
• Kut, Günay (2013), “Garîb-Nâme’de İnsan Ömrü ve Garîbnâme’nin Bazı İmla Özellikleri”, Âşık Paşa ve Anadolu’da Türk Yazı Dilinin Oluşumu Sempozyumu” –Bildiriler 1-2 Kasım 2013/Kırşehir, hzl. M. Fatih Köksal, s. 327-334.
• ŞEKER F.Aslı (2007),“Âşık Paşa’nın Garib-nâmesi’nde Kutadgu Bilig ile Yunus Emre, Ahî Evren ve Hacı Bektaş Veli İzleri”, 38. ICANAS: Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, 10-15.2007, Ankara, Bildiriler, Edebiyat Bilimi Sorunları ve Çözümleri = International Congress of Asian and North African Studies, Ankara, III, 1463-1482.
• TARHAN (1995), Abdülhak Hâmid'in Mektupları 1-2, hzl. İnci Enginün, İstanbul: Dergâh Yay.
• TARHAN, Abdülhak Hâmid (2013), Bütün Şiirleri, hzl. İnci Enginün, İstanbul: Dergâh Yay.
• ÜNLÜ, Şemsettin (1993), Yüz Uzun Yıl, İstanbul: Can Yayınları.
• KAPLAN, Mehmet ve ENGİNÜN, İnci ve EMİL, Birol (1978), Yeni Türk Edebiyatı Antolojisi II İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yay,