Erzurumlu Mustafa Darîr’in Sîretü’n-Nebî’sinde Sosyal Tenkit

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 529 - 546, 30.12.2022

Esra Egüz

Öz

Sîretü’n-nebî, Erzurumlu Mustafa Darîr’in Hz. Muhammed’in hayatını anlattığı eseridir. Türk edebiyatındaki ilk siyer olan bu eser, 1388 yılında tamamlanarak Memlük sultanı Berkuk’a sunulmuştur. Darîr, eserinde Hz. Muhammed’in hayatını Arapça siyerlerden yararlanarak kronolojik olarak hem nazım hem nesir yoluyla anlatır. Yurtiçi ve yurtdışında yüzden fazla nüshası olan Sîretü’n-nebî, kendinden sonra yazılan siyer ve mevlid türündeki eserlere de tesir etmiştir. Darîr, siyerini Hz. Muhammed’in hayatını Arapça bilmeyen halka anlatmak için yazmıştır. Bu sebeple halka yönelik yazdığı bu eserinde, kimi zaman çeşitli konularda nasihatlar verir, kimi zaman da halka veya çeşitli zümrelere yönelik eleştirilerde bulunur. Bu makalede, Sîretü’n-nebî’nin sosyal tenkit içeren kısımları incelenmiştir. Eserde yer alan tenkitler, toplumun geneline yönelik tenkitler ve çeşitli zümrelere yönelik tenkitler olarak iki ana başlık altında ele alınabilir. Genel tenkitler, cahil halka, kötü huylu insanlara ve şairin eserini eleştirenlere yöneliktir. Belirli zümrelere yönelik tenkitlerde ise, özellikle bilgisiz şeyhler, zahitler ve muallimlere yönelik tenkitler bulunur. Genel olarak bakıldığında, müellifin tenkitlerine çoğunlukla konuyla ilgili kısımlarda yer verdiği gözlenir. Cahil halkın Hz. Peygamber’i anlamaması, bilgili kimselerin ise kibir ve kıskançlıkları sebebiyle Peygamber’e karşı gelmeleri gibi konular aslında doğrudan eserin ana konusu ile ilgilidir. Bununla birlikte, bilgisiz şeyhler ya da Darîr’in eserini eleştiren kimselere yönelik tenkitler, Darîr’in kişisel tecrübesini ve görüşünü yansıtması açısından ilgi çekicidir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, XIV. Yy. Türk edebiyatı, siyer, Erzurumlu Mustafa Darir, Siretü’n-nebi.

Kaynakça

• Darîr, Erzurumlu Mustafa. Sîretü’n-nebî (yz. A), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Koğuşlar Bölümü No.1001.
• Darîr, Erzurumlu Mustafa. Sîretü’n-nebî (yz. B), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Koğuşlar Bölümü No. 992.
• Darîr, Erzurumlu Mustafa. Sîretü’n-nebî (yz. C), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Koğuşlar Bölümü No. 993.
• Darîr, Erzurumlu Mustafa. Sîretü’n-nebî (yz. D), Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Hazine Bölümü No. 1222.
• Darîr, Erzurumlu Mustafa. Sîretü’n-nebî (yz. E), İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Bölümü No.1552.
• Egüz, Esra (2013). Erzurumlu Mustafa Darîr’in Sîretü’n-nebî’sindeki Türkçe Manzumeler (İnceleme-Metin). Doktora tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Egüz, Esra (2016). “Erzurumlu Mustafa Darîr’in Eserlerinde Görme Duyusu ve Körlük”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 35, 167-194.
• Egüz, Esra (2017). Erzurumlu Mustafa Darîr’in Sîretü’n-nebî’sindeki Türkçe Manzumeler. Konya, Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Erkan, Mustafa (1986). Sîretü’n-nebî (Tercümetü’z-Zarîr) Sözlük-İndeks. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Tanındı, Zeren (1984), Siyer-i Nebi (İslam Tasvir Sanatında Hz. Muhammed’in Hayatı), İstanbul, Hürriyet Vakfı Yay.
• Yavuz, Kemal (2000). “Erzurumlu Kadı Mustafa Darîr ve Türk Kültür Hayatındaki Yeri”, Erzurum Kalkınma Vakfı Anma Toplantıları içinde ss. 127-149), Erzurum, Erzurum Kalkınma Vakfı Yayınları.
• Yavuz, Orhan & Küçükballı, Fatih Numan (2017). “Erzurumlu Darîr’in Sîretü’n-Nebî Adlı Eserinden Eski Anadolu Türkçesinin Söz Varlığına Katkılar”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi (SEFAD), 38: 353-380.