Mevlid’in Kaynakçasında Yeni Bir Eserin İmkânı: ʿArfü’t-Taʿrīf bi’l-Mevlidi’ş-Şerīf li’bni’l-Cezerī

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 975 - 996, 30.12.2022

Kenan Mermer

Öz

Telif olunan bütün eserlerin kendilerine has bir kaynakçası, yazılmalarına imkân tanıyan entelektüel bir muhiti vardır. Yazıldığı devirden başlamak kaydıyla günümüze kadar etkilerini sürdüren Vesîletü’n-Necât da bu tespitten azade değildir. Süleyman Çelebi’den takriben iki sene önce Bursa’da Ahmedî tarafından kaleme alınan Mevlid, Kadı Darîr’in üç ciltten oluşan ve farklı siyer eserlerinden derleyerek telif ettiği Sîretü’n-Nebî’si ve Âşık Paşa’nın meşhur mesnevisi Garîb-nâme, evvelemirde Vesîletü’n-Necât’ın öncülü ve kaynakçasını oluşturan eserler olarak düşünülebilir. Özellikle vilâdet bahsi/bahri merkeze alındığında, eserler arasındaki benzeşim oranının daha yüksek olduğu görülmüş, dolayısıyla ilgili eserlerin Vesîletü’n-Necât’ın ibtidasına en azından hız verdikleri anlaşılmıştır. Bu bilgilere ek olarak bazı kaynaklarda büyük kıraat âlimi İbnü’l-Cezerî tarafından kaleme alınan ʿArfü’t-Taʿrîf bi’l-Mevlidi’ş-Şerīf’in de Vesîletü’n-Necât’ın kaynakçasına dâhil edildiği görülmüştür. İbnü’l-Cezerî’in araştırmamıza konu olan eseri, bazı kaynaklarda Mevlidü’n-Nebî, Vilâdetu Nebî, el-Mevlidü’l-Kebîr gibi farklı isimler altında değerlendirilmiştir. Buradan hareketle biz de çalışmamızda hem Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât’ı ile İbnü’l-Cezerî’nin ʿArfü’t-Taʿrîf bi’l-Mevlidi’ş-Şerīf eserlerinin muhteva karşılaştırmasına hem de farklı isimlerle zikredilen ʿArfü’t-Taʿrîf’in müellif hattından istinsah edilen bir nüshasına dayanarak öncül-ardıl ilişkisine odaklanmaya çalıştık. Bu bağlamda on beş fasıldan oluşan ʿArfü’t-Taʿrîf’in kendi kaynakçası gözden geçirilmiş, tabakat, tezkire kitapları esas alınarak müellifin farklı isimlerle zikredilen eserinin konumu tartışılmış ve nihayet Süleyman Çelebi’nin Mevlid’i ile aralarındaki benzerlikler ve farklılıklar mümkün mertebe ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Mevlid, Süleyman Çelebi, Vesiletü’n-Necât, İbnü’l-Cezerî, Arfu’t-Ta’rîf bi’l-Mevlidi’ş-Şerîf

Kaynakça

• ALGÜL, Hüseyin ve AZAMAT Nihat (1995), “Emîr Sultan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yayınları, XI, 146-148.
• ALTIKULAÇ, Tayyar (1999), “İbnü’l-Cezerî”, DİA, İstanbul: TDV Yayınları, XX, 551-557.
• BİRIŞIK, Abdülhamit (2002), “Kıraat”, DİA, Ankara: TDV Yayınları, XXV, 425-432.
• ÇELEBİ, Süleyman (1954), Vesîletü’n-Necât Mevlid, Haz. Ahmed Ateş, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÇETİN, Osman (2010), “Süleyman Çelebi Döneminde Siyasi Hayat”, Yazılışının 600. Yılında Bir Kutlu Doğum Şaheseri Uluslararası Mevlid Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara: TDV Yayınları, 149-162.
• HAMEVÎ, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkūt b. Abdillâh (1965), Mu’cemü’l-büldan, (VIII cilt), Tahran: Mektebetü’l-Esedî.
• İBNÜ’L-CEZERÎ, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn b. Muhammed (1433/2012), Câmiu Esânîdi İbni’l-Cezerî, Nşr. Ahmed er-Ruveysî, Beyrut: Dâru’l-Me’sûr.
• İBNÜ’L-CEZERÎ, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn b. Muhammed (1403/1982), Gayetü’n-Nihaye fî Tabakati’l-Kurrâ = Gayetü’n-Nihaye fi Esmâ’i Ricali’l-Kıraa uli’r-Rivaye ve’d-Diraye, (IV cilt), Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• İBNÜ’L-CEZERÎ, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn b. Muhammed (1431/2010), ʿArfü’t-Taʿrīf bi’l-Mevlidi’ş-Şerīf, Muh. Muhammed Ebi’l-Hayr el-Mülakkî, Tanca el-Mağrib: Dâru’l-Hadîsi’l-Kettâniyye.
• İBNÜ’L-CEZERÎ, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn b. Muhammed (Yazma) (806/1403), Mevlidü’n-Nebī, Müstensih: Hacı Ali b. Hüseyin et-Târimî, Süleymaniye Yazma Eserler Kütüphanesi Laleli Bölümü No: 2063/2.
• KASTALLÂNÎ, Ebü’l-Abbas Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed (1416), el-Mevâhibü’l-Ledüniyye bi’l-Minahi’l-Muhammediyye, (III cilt), Nşr. Me’mûn b. Muhyiddîn el-Cennân, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• KÖKSAL, M. Fatih ve KÜTÜK, Rıfat (2022), “Vesîletü’n-Necât’ın En Eski Nüshası ve Süleyman Çelebi’nin Bilinmeyen Şiirleri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, XXVIII, 393-430.
• MERMER, Kenan (2022), “Kurucu Bir Metin Olarak Mevlid’in (Vesiletu’n-Necât) Kaynakları Bakımından Değerlendirilmesi, Estetik Değeri ve Yeniden Üretilebilirliği”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, LXIII/1, 247-273. ÖZKAN, Mustafa (2018), “İbnü’l-Cezerî’nin İlmî Kişiliğinin Oluşmasında Bir Faktör Olarak Dönemin İlmî Geleneği”, Uluslararası İbnü’l-Cezeri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Ankara: TDV Yayınları, 97-106.
• ÖZKAN, Mustafa (2016), “İrhâsâtla İlgili Rivâyetlerin Metin ve Anlam Açısından Değerlendirilmesi”, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII, 23-41.
• BAĞDATLI İSMAİL PAŞA (1955), Hediyyetü’l-ÂrifÎn Esmaü’l-Müellifin ve Âsârü’l-Musannifin, (II cilt), İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• SEHÂVÎ, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân (1355), ed-Dav’ü’l-Lâmi [li-Ehli’l-Karni’t-Tâsi’], (XII cilt), Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• SÜYÛTÎ, Celâleddîn Abdurrahmân (1483), Tabakâtu’l-Huffâz, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
• ŞULUL, Kasım (2003), İlk Kaynaklara Göre Hz. Peygamber Devri Kronolojisi: (Tahlil ve Tenkit), 4. Basım, İstanbul: İnsan Yayınları.
• TERGİP, Ayhan (2010), Bâkî’nin Meâlîmü’l-Yakîn Adlı Eseri Üzerinde Dil İncelemesi (Metin- Sözlük), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• ÜNVER, İsmail (1977), “Ahmedî’nin İskender-Nâmesindeki Mevlid Bölümü”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten [TDAYB Belleten], XXV, 355-411.