XVI. Yüzyıl Şairlerinden Edirneli Ubeydî’nin Muammaları

Yıl 2021, Cilt: 26 Sayı: 26, 23 - 60, 01.07.2021

Ömer Arslan

Öz

İlk örnekleri Arap edebiyatında görülen ve Allah’ın doksan dokuz isminin çeşitli usullerle şiir içerisinde gizlenmesi şeklinde başlayan muammalı şiir söyleme geleneğinin kapsamı tarih içinde genişleyerek insana ait isim ve lakapları da konu edinmiş ve kendine has kurallara sahip bir edebî tür olan muammayı meydana getirmiştir. Muamma, Türk edebiyatına, diğer klasik biçim ve türler gibi Fars edebiyatından geçmiştir. Klasik Türk edebiyatının Osmanlı sahasında 15. yüzyıldan itibaren bazı eserlerin içerisinde müstakil örnekleri görülen muammalar, 16. yüzyılda Emrî ve Kınalı-zâde Alî’nin girişimi ile rağbet görmeye başlamış ve 19. yüzyıla değin şairlerin divanlarında ve mecmualarda yer bulmaya devam etmiştir. 16. yüzyılda, Edirne’de Emrî’nin edebî muhitinde yetişmiş olan Ubeydî, klasik Türk edebiyatında en çok muamma kaleme alan şairlerden biridir. Divanında ve çeşitli mecmualarda 161 muamması tespit edilen şair, müstakil bir şiir fenni ya da ilmi olarak kabul edilen muammacılığı, türün Osmanlı sahasında yerleşmesini sağlayan Emrî ve Kınalı-zâde Ali’nin Edirne’deki edebî muhitinde, şiirde usta kabul ettiği Emrî’den öğrenmiş olmalıdır. Çalışmamızda Ubeydî’nin, divanında yer alan 159 muammaya ek olarak bir muamma mecmuasında bulunan iki farklı beyitle birlikte 161 muamma bir araya getirilerek bu türde eser verenler arasında önemli bir yeri olan şairin şimdiye kadar tespit edilen tüm muammaları toplanmış oldu, divanında muammaların yer aldığı muammeyat faslının tıpkıbasımı ve muammalardan bazılarının çözüm örnekleri verildi.

Anahtar Kelimeler

Muamma, Tamiye, Ubeydî, Klasik Türk Şiiri, XVI. Yüzyıl Türk Edebiyatı

The Muamma Poems of Ubeydî of Edirne, one of the XVIth Century Poets

Öz

In Arabic literature, the first examples of the mu‘ammâs had been enigmatic poems in which obscured ninety-nine names of God by metaphorical, semantic, scriptural methods; over time, the content of mu‘ammâ poems was expanded and their form was classified as a genre which has its own principles. Mua‘mma genre passed into Turkish literature from Persian literature as in other classical forms and genres. Enigmatic verses written with ta‘miye principles were seen in some texts of classical Turkish literature from the 15th century onwards. In the 16th century, the generic aspects of mu‘amma were translated into Turkish owing to the attempts of Emrî and Kınalı-zâde Alî. With the efforts of these two poets, this genre had become popular, and although this interest lost its popularity in the following centuries, it continued to take place in poets' diwans and classical anthologies, which are known under the term mecmu‘a, until the 19th century. Ubeydî was one of the poets in the literary circle of Emrî, and he composed a larger number of mua‘ammâs in classical Turkish literature. In this paper, all mu‘ammâ poems of Ubeydî, which consists of 159 mu‘ammâs in his diwan and two different couplets in a mu‘ammâ anthology, the facsimile of the mu‘ammeyât chapter of his diwan, and solution methods of some of these mu‘ammâs are presented.

Anahtar Kelimeler

Mu‘ammâ, Ta‘miye, Ubeydî, Classical Turkish Poetry, 16th Century Turkish Literature

Kaynakça

• ARSLAN, Mehmet 2019 , “Divan Edebiyatında Mu‘ammâ Çözülmüş Mu‘ammâ Örnekleri ve Mu‘ammâ Çözüm Teknikleri”, Prof. Dr. Mehmet Arslan’a Armağan, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, 76-169.
• ARSLAN, Ömer 2013 , Ubeydî Divanı Metin-İnceleme , Yayımlanmamış Y. Lisans Tezi , İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• AYDEMİR, Yaşar 1999 , “Esirî’nin Bağdat Şehrâşûbu”, Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Dr. Himmet Biray Özel Sayısı, 446-475.
• BAŞ, Münire Kevser 1999 , Lâmiî Çelebi’nin Şerh-i Muammeyât Alâ Esmâ-i Hüsnâ’sı Üniversitesi.
• BİLKAN, Ali Fuat 2000 , Türk Edebiyatında Mu‘ammâ, Ankara: Akçağ.
• ÇAKIROĞLU, Nevin 2014 , Süleymaniye Kütüphanesi Bağdatlı Vehbi 1542'de Kayıtlı Muamma-Lugaz Mecmuası: İnceleme-metin, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• ÇEÇEN, Halil ve Ayşe Sağlam 2019 , Risâle-i Muammâ, İstanbul: DBY.
• ÇELİK, Büşra 2018 , “Derzi-Zâde Ulvî ve Manisa Şehrengizi”, Türk Kültürü İncelemeleri https://doi.org/10.24058/TKI.2020.370 Dergisi, 02 39 , 223–290.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil 1979 , “Muammalara Dair”, Türk Kültürü Dergisi, Sayı 201-202-203.
• ELBİR, Bilal 2009 , “Türk Edebiyatında Muamma ve Surûrî’nin Bir Mu’ammâ Şerhi”, Turkish Studies, 4/6 Güz, 82-94.
• GÖK, Taner 2016 , “Fakîrî’nin İstanbul Şehrengizi”, Çanakkale Araştırmaları Türk https://dergipark.org.tr/tr/pub/canakkalearastirmalari/issue/4 5130/564253 14 21 , 0-0.
• IŞINSU DURMUŞ, Tuba 2019 , "Bir Hami Olarak Kınalızâde Ali Çelebi ve Muamma Türüne Katkısı”, Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, USTALARA SAYGI-I: PROF. DR. FATMA SABİHA KUTLAR OĞUZ'A ARMAĞAN, 124-140 . DOI: 10.34083/akaded.648594.
• HAMZA, Adem 2011 , Türk edebiyatında el yazması bir Lugaz ve Muamma Mecmuasının Transkripsiyonlu Olarak Latin Harflerine Çevirilmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi , Edirne: Trakya Üniversitesi.
• HIBRÎ, Enîsü’l-Müsâmirîn, Millet Genel Kütüphanesi, Kayıt no: 616.
• İSEN, Mustafa 1994 , Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi.
• KAÇAR, Mücahit 2020 , Tercüme-i Hizânetü’l-Edeb, İzahlı ve Örnekli Belagat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu.
• KAÇAR, Mücahit 2021 , “Mollâ Câmî’nin Manzume-i Muammâ’sına Salâhaddin Uşşâkî Tarafından Yapılan Şerh”, Esengü Bitig, Doğumunun 60. Yılında Zühal Ölmez Armağanı, Haz. Tümer Karaayak-Uğur Uzunkaya , İstanbul: Kesit Yayınları.
• KAYA, Hasan 2013 , “Divan Şiirinde Harf ve Kelime Oyunlarına Dair Bir Tasnif Denemesi", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 48 48 , 71-114 .
• KAYABAŞI, Bekir 1997 , Kâf-zâde Fâ‘izî’nin Zübdetü’l- Eş‘âr’ı, Yayımlanmamış Doktora Tezi , Malatya: İnönü Üniversitesi.
• KILIÇ, Filiz 2010 , Âşık Çelebi, Meşâ’irü’ş-Şu’arâ, III Cilt İstanbul: İstanbul Araştırma Enstitüsü.
• KOÇU, Reşat Ekrem 1947 , “İstanbul Kahvehaneleri”, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Dergisi, Ekim 1947, 11-15.
• KUTLUK, İbrahim 1997 , Beyânî, Mustafa Bin Carullah, Tezkiretü’ş-Şuarâ, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu.
• KUTLUK, İbrahim 1989 , Kınalı-zade Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şuarâ, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu.
• KÜRKÇÜOĞLU, Kemal Edip 1949 , “Fuzulî’nin Muammâ Risalesi”, AÜDTFCD. VII/I Mart 1949.
• OWENS, Meredith 1971 , Âşık Çelebi, Meşâir-üş-Şuarâ, London: Gibb Memorial Trust.
• ÖNTÜRK, Tolga 2017 , “Türk Edebiyatında Muamma ve Sürûrî’nin ‘Şerh-i Muammeyât-ı Mîr Hüseyin’ Adlı Eseri”, Türük Uluslararası Dil Edebiyat ve Halk Bilimi Araştırmaları Dergisi, 1 11 , 222-239.
• ÖZTUNA, Yılmaz 1990 , Büyük Türk Musikisi Ansiklopedisi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• SARAÇ, Mehmet Ali Yekta 2005 , “Muamma”, DİA, C. 30, İstanbul: TDV.
• SARAÇ, Mehmet Ali Yekta 1997 , "Muamma ve Divan Edebiyatındaki Seyri", İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutded/issue/17066/178300 27 0 , 297-308.
• SOLMAZ, Süleyman 2005 , Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı, Ankara: Atatürk Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• ŞAHİN, Oğuzhan 2016 , “Salâhaddîn-i Uşşâkî’nin Muamma Şerhlerine Dair”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 16 2 , 155-179.
• ŞEMSEDDİN SÂMÎ 1996 , Kamûsü’l-Alâm, C. 4. Ankara: Kaşgar Neşriyat.
• TARLAN, Ali Nihad 1936 , Divan Edebiyatında Muamma, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yay.
• TIĞLI, Fatih ve Ömer Arslan 2017 “A Contribution To Agricultural Life Of Bulgaria Under Ottoman Rule: Ubeydî’s And Rizâ’s Fruit Odes”, Turkey&Bulgaria A Contribution to Balkan Heritage IBAC Book Series 5 57 , İstanbul: İ.Ü., 31 57.
• TUMAN, Mehmet Nail 2001 , Tuhfe-i Nâilî, Divân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri. Haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı , Ankara: Bizim Büro Yay.
• WILKINS, Charles 1806 , Dictionary, Persian, Arabic and English, V.I. London: William Bulmer and Co.
• YAVUZ, Kemal 2007 , Mu‘înî’nin Mesnevî-i Murâdiyye’si, Konya: Selçuk Üniversitesi Mevlana Araştırma ve Uygulama Merkezi. e-kitap: https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78437/muini---mesnevi-i- muradiyye.html erişim tarihi: 14.08.2020
• YAVUZ, Kemal 2012 , "Nihani'nin Sultan I. Selim Adına Yazdığı Muammalı Kasidesi ve Çözümü”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili https://dergipark.org.tr/tr/pub/iutded/issue/17067/178324. Dergisi, 28 0 , 547-583 .