Ma‘mûretü’l-azîz Gazetesi’nde Yayımlanan Şiirler Osmanlı Dönemi/ Milli Kütüphane Koleksiyonu

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 25, 515 - 574, 30.12.2020

Ahmet Karataş

Öz

1883’te Ma?mûretü’l-azîz’de Elazığ yayım hayatına başlayan Ma‘mûretü’l-azîz Gazetesi hükûmetin politikalarından ahâliyi haberdâr etmek, onları bilinçlendirmek, olan biten havâdisi aktarmak amacıyla vâliliğin himâyesinde kurulmuş ve zaman zaman ara verse de yayımını 1928’e kadar aynı adla, 1934’e kadar da Elaziz ismiyle sürdürmüştür. Gazete yönetimi ilk yıllarda dönemin diğer gazetelerini örnek alarak sütunlarını şiire de açmış, böylece gazete mahallî şâirlerin eserlerini yayımladıkları, birbirlerinin şiirlerinden haberdâr oldukları, bunlara nazireler, tahmisler vs. yazdıkları bir edebî mecrâya dönüşmüştür. Burada yayımlanan şiirler ve tefrika edilen edebî yazılar devrin Harput/Ma‘mûretü’l-azîz kültür ve edebiyat dünyası hakkında önemli ipuçları vermektedir. Ancak bu şehrin kültürel kimliğiyle ilgili yapılan değerlendirmelerde burada yer alan edebî malzeme dikkatlerden kaçmıştır. Devrin meşhur şâirlerinden Hoca Rahmî Efendi ve Hayrî Bey’in divânları yayımlanmasına rağmen gazetede çıkan şiirlerine bu neşirlerde yer verilmemesi söz konusu ihmâlin önemli göstergelerinden biridir. Gazetenin eksiksiz bir koleksiyonu bulunmadığı için Milli Kütüphane’deki Osmanlı dönemi nüshalarını esas alarak hazırladığımız bu makalede 53 şiir vardır. 1883-1886 ve 1909-1911 yılları arasında neşredilen 256 sayının ilk 149’unda yer alan bu şiirler Harput’un şöhretli şâirleri yanında isimleri unutulmuş şiir heveslileri ile başta vâliler olmak üzere bazı mahallî devlet erkânına ve bölgede görev yapan memurlara aittir. Bu kıymetli edebî malzeme görülmeden Harput kültür ve edebiyatına dair yapılacak çalışmaların eksik kalacağı kanaatindeyiz.

Anahtar Kelimeler

Ma‘mûretü’l-azîz Gazetesi, şiir

The Poems Published in Mamuretülaziz Newspaper Ottoman Period/ Turkey National Library Collection

Öz

Mamuretülaziz Newspaper started to be published in 1883 to inform people about government policies and to convey news in the region. One purpose of the newspaper was to raise the awareness of the public. Although the broadcasting period was interrupted from time to time, it continued to be published until 1928. In the first years, many poems were published in Mamuretülaziz Newspaper. Thus, the newspaper became a center where local poets publish their poems and are aware of each other. The poems and literary writings published in the newspaper contain important information about the Harput/Mamuretülaziz culture and literature world of the period. However, in the evaluations about the cultural identity of this place, the literature in Mamuretülaziz Newspaper has been neglected. Although the divans of the famous poets Rahmî and Hayri Efendi were published, the fact that the poems published in the newspaper is not included here is the most important indicator of this negligence. Since the newspaper does not have a complete collection, I wrote this article based on the Ottoman period numbers in the Turkey National Library. In the article, besides the important poets of Harput, the poems of other poets whose names are forgotten are included. Some of these poets have official duties such as governorship and clerkship. I believe that the evaluations to be made without seeing the poems published in Mamuretülaziz Newspaper will be incomplete.

Anahtar Kelimeler

Mamuretülaziz Newspaper, poem

Kaynakça

• “Tetkikler, Harput Şairleri: Harputlu Rahmi” 1938 , Altan, sy. 39-40-41-42, s. 39.
• BAYKAN, İbrahim Göksel 2013 , “Abdurrahman Nâcim Efendi ve İlk Kütüphane Katalogları”, Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu, Elazığ 23-25 Mayıs 2013 [Bildiriler Kitabı], Elazığ: Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 2013, II, 765- 775.
• BİRİNCİ, Ali 2006 , “Nâcim Efendi”, DİA, XXXII, İstanbul: TDV Yayınları, 274.
• CEYHAN, Nesîme 2010 , 19. yy.da Harputlu İki Şâir: Mustafa Âsım ve Çeribaşızâde Ali Bey’ler, İstanbul: Selis Kitaplar.
• ÇAKMAK, Zafer 1999 , “Elazığ Basın Tarihi Hakkında Kısa Bir Değerlendirme”, Dünü ve Bugünüyle Harput Sempozyum: 24-27 Eylül 1998 , Elazığ: TDV Yayınları, I, 263-276.
• DEMİREL, Yurdal 2014 , “Açılıştan Kapanışa Mamuretü’l-aziz Vilayet Matbaası”, Müteferrika, sy. 46, s. 67-95.
• DEVRİM, Ali 1988 , Maʻmûratü’l-azîz Vilâyet Gazetesi 1883-1886 , yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü.
• Dîvân-ı Rahmî-i Harputî 1303 , Maʻmûretü’l-azîz: Vilâyet Matbaası.
• ERDEM, Naimi 1937a , “Harput Şairleri: Hacı Hayri”, Altan, sy. 22, s. 10.
• ERDEM, Naimi 1937b , “Harput Şairleri: Hacı Hayri”, Altan, sy. 24, s. 3.
• ERDEM, Naimi 1937c , “Harput Şairleri: Hacı Hayri”, Altan, sy. 25, s. 3.
• ERDEM, Naimi 1937d , “Harput Şairleri: Hacı Hayri”, Altan, sy. 27, s. 10.
• ERDEM, Naimi 1937e , “Harput Şairleri: Hacı Hayri’den Parçalar-Şarkı”, Altan, sy. 28, s. 6.
• EREN, Gönül Hatay- CENGİZ, Halil Erdoğan 1996 , Rahmî-i Harputî Divanı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• GÜLER, Zülfü 1966a , “Hacı Hayrî Bey”, Yeni Fırat Dergisi, sy. 29, s. 29-30.
• GÜLER, Zülfü 1966b , “Hacı Hayrî Bey”, Yeni Fırat Dergisi, sy. 30, s. 25-29.
• GÜNAÇ, Ahmet Muti 2014 , Maʻmûratü’l-azîz Gazetesi’nin Açıklamalı Tasnifi ve Değerlendirilmesi 1927-1928 , yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• GÜNDÜZ, Emrah 2018 , Abdünnâfî İffet Efendi ve Divanı: İnceleme-Metin, doktora tezi, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• HASKAN, M. Nermi 2001 , Yüzyıllar Boyunca Üsküdar, II. cilt , İstanbul: Üsküdar Belediyesi Yayınları.
• HAYKIR, Handan 2011 , Maʻmûratü’l-azîz Gazetesi Açıklamalı Fihristi 1925- 1926 , yüksek lisans tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• HAYKIR, Yavuz 2017 , “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Vilâyet Basınına Bir Örnek: Ma’mûratü’l-azîz Vilayet Gazetesi 1883-1934 ”, Sosyal Bilimler Dergisi SOBİDER , sy. 16, s. 165-198.
• HAYRÎ 1316 , Nümûne-i Muharrerât, Dersaâdet: Ferîdiye Matbaası.
• HAYRULLÂH 1302 , Hâtıra-i Ahd-i Şebâb, İstanbul: Matbaa-i Osmâniye.
• İNAL, İbnülemin Mahmud Kemal 1969 , Son Asır Türk Şairleri, I-II. ciltler , İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• KARATAŞ, Ahmet 2019 , “Arşiv Vesîkalarına Göre Maʻmûretü’l-azîz Elazığ Vilâyetinde 1890’larda Başlayıp 1916’ya Kadar Devam Eden Müftülük Krizi”, İslâmî İlimler Dergisi, 14/2, s. 195-226.
• KARATAŞ, Ahmet 2020a , “Yeni Bilgiler Işığında Harputlu Şâir Rahmî Efendi ve Sâre Hatun Sarahatun Camii’nin Yeniden İnşâsına Yazdığı Kaside”, Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, VII/13, s. 51-86.
• KARATAŞ, Ahmet 2020b , “Harputlu Şâir Rahmî Efendi’nin Neşredilen Divânında Bulunmayan Bazı Şiirleri”, Şarkiyat Mecmuası, sy. 36, s. 1-42.
• KAVAZ, İbrahim- ONUR, M. Naci 1996 , Harputlu Rahmî Dîvânı, Ankara: İzzet Paşa Vakfı Yayınları.
• KAVRUK, Hasan- ÖZER, Metin 2006 , Geçmişten Günümüze Malatya Şâirleri, Malatya: Malatya Belediyesi Yayınları.
• Maʻmûretü’l-azîz Gazetesi, Milli Kütüphane Koleksiyonu.
• OKAYGÜN, B. Turgut 1935 , “Elaziz’in Mümtaz Evlatlarından Merhum Hacı Hayri ve Eserleri”, Altan, sy. 22, s. 10.
• ONUR, Naci 2004 , Harputlu Şair Hacı Hayri Bey: İnceleme-Metin, Elazığ: İzzetpaşa Vakfı.
• PARLATIR, İsmail- ÇETİN, Nurullah- SAZYEK, Hakan 1997 , Recâi-zade M. Ekrem Bütün Eserleri, II. cilt , İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Sâlnâme[-i Vilâyet-i Maʻmûretü’l-azîz] 1301 , Maʻmûretü’l-azîz: Maʻmûretü’l- azîz Matbaası.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Diyârbekir 1300 , Diyarbekir: Vilâyet Matbaası.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Maʻmûretü’l-azîz 1302 , Maʻmûretü’l-azîz: Vilâyet Matbaası.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Maʻmûretü’l-azîz 1307 , Maʻmûretü’l-azîz: Vilâyet Matbaası.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Maʻmûretü’l-azîz 1308 , Maʻmûretü’l-azîz: Vilâyet Matbaası.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Maʻmûretü’l-azîz 1310 , Maʻmûretü’l-azîz: Vilâyet Matbaası.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Maʻmûretü’l-azîz 1312 , Maʻmûretü’l-azîz: Vilâyet Matbaası.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Maʻmûretü’l-azîz 1325 , Maʻmûretü’l-azîz: Vilâyet Matbaası.
• SUNGUROĞLU, İshak 1959 , Harput Yollarında, II. cilt , İstanbul: Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı.
• TARLAN, Ali Nihad 1992 , Hayâlî Divânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Tercümân-ı Hakîkat, nr. 1595, 26 Zilkaʻde 1300/28 Eylül 1883, s. 3.
• UZUN, Mustafa İsmet 2002 , “Kâzım Paşa”, DİA, XXV, Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• YILDIRIM, Yaşar 1997 , Elazığ Basınının Öncüsü Mamuratül-aziz Vilayet Gazetesi 1883-1884 , yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• YILMAZER, Ziya 2015 , Âsım Efendi Tarihi, I. cilt , İstanbul: Yazma Eserler